The gabala archaeological expedition
Yüklə 14,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
186 2011-2012 Qəbələ arxeoloji ekspedisiyasının hesabatları reports oF the gabala archaeologıcal expedıtıon Şimal-cənub istiqamətində olan divarın qərb tərəfində torpağın üzərində bişmiş kərpiclərdən düzül- müş və torpağın altına doğru genişlənən ocaq yeri də (təndir?) qeydə alındı. Yeraltı qurulmuş bu ocaq yerinin üst hissəsinin də döşəmə səviyyəsində olduğu görünür. Kvadratın cənub-qərb hissəsində, gil möhrədən olan tikilinin içərisində (şərqdən qərbə doğru olan di- varla onun cənuba dönən divarın içərisində) diametri 0.95 m, dərinliyi 5.1 m olan quyu aşkar edildi. Quyu yer səthindən 66 sm dərinlikdən başlayır. Quyunun 70 sm dərinliyindən 143 sm dərinliyinə qədər çaydaşı və çınqıl qatı vardır. Çınqıl qatının qalınlığı 73 sm təşkil edir. Çınqıllığın altından quyunun divarları boyu bərk gilli qat izlənilməkdədir. Quyunun divarlarında dairəvi və oval boşluqlar vardır ki, bu rahat düşüb-qalxmağı təmin edirdi (plan 2). 14x16 sm ölçüdə olan boşluqlar arasındakı məsafə əsasən 50 sm, bəzən isə 60-70 sm- dir. 290-300 sm dərinlikdən xeyli sayda bişmiş kərpic fraqmentləri, o cümlədən 12 ədəd bütöv kərpiclərə təsadüf olundu. Kərpiclərin ölçüləri 25x25x5-6 sm, 25x25x6 sm, 24x24x6 sm-dir. Kərpiclər və onların aşkar olunduğu dərinliyin torpağı kömür və küllüdür. Quyu olduqca zəngin materialla müşahidə olunurdu. Quyunun müxtəlif dərinliklərində xeyli sayda saxsı fraqmentləri (tablo IV, 1,4,6), o cümlədən 2 ədəd yaşıl şirli çıraq (tablo II, 7-8), altında qara mürəkkəblə monoq- ram olan fayans kasa fraqmentləri aşkar olundu (tablo V, 1-3). Quyunun dib hissəsinə yaxın yerlərdə 4 ədəd ensiz və uzunsov, həmçinin bir tərəfi nisbətən dar çaydaşları aşkar edildi (şək.11). Bu daşların nə məqsədlə istifadə olunması maraq doğursa da, quyunun dib divarlarında aşkar olunmuş çaydaşlarının eni və uzunluğu ölçülərinə uyğun gələn şaquli vəziyyətdə çapılma izlərinə görə bu daşlarla məhz quyunun qazılması və ya onun aşağı hissələrində divarın dairəviliyinin düzəldildiyi ehtimal edilir (şək.12). Çapılma izlərinin eni 5-10 sm, uzunluğu 18-21 sm olmaqla, həmin ölçülərin aşkar edilən alətlərin ölçülərinə nisbəti aşağıdakı kimidir: 1) 8 x 21 x 1.3-1.5 sm 2) 4-5 x 25 x 1.6-2.5 sm 3) 6.5 x 18.5 x 1.2 sm 4) 6.5-8.5 x 20 x 1-2 sm ern side of the north-south wall, built of baked bricks entering the soil downwards. The surface part of the hearth is level with the floor. A well with a diametre of 0.95 m and a depth of 5.1 m was discovered in the south-west part of the square, inside the clay structure which sits in-be- tween the walls running east-west and the one which turns south. The well starts at 66 cm below ground level. Between 70-143 cm below ground level, grav- el-stones and pebbles fill the well. The thickness of the gravel-stone layer is 73 cm. At the bottom, a gravel-stone layer, a dense clay layer is observed along the walls of the well. There are round-shaped cavities in the wall of the well to allow comfortable entry into the well (plan 2). The distance between the cavities, which measure 14x16 cm is 50 cm, reach- ing 60-70 cm at some points. At a depth of 290-300 cm, numerous fragments of baked bricks and 12 ful- ly preserved bricks were observed. The dimensions of the bricks were 25x25x5-6 cm, 25x 25x6 cm and 24x24x6 cm. The soil at the level of the bricks dis- covered contains ashes and charcoal. The well is rich in artifacts. Numerous pottery fragments (table IV, 1, 4, 6) were discovered in several layers of the well, including two green glazed decorated lamps (table II, 7-8) and fragments of a faience bowl with writ- ing on the bottom in dark ink (table V, 1-3). Close to the bottom of the well, four narrow and long pebbles were discovered, some of which were shaped narrow on one side (Fig.11). Though their purpose is of in- terest, it is assumed that they were used for the very construction/digging of the well, or for shaping the walls round in the bottom layers of the well, since the dimensions of the scars in the bottom layer of the well match the dimensions of the pebbles discovered (Fig.12). These scars are 5-10 cm wide, 18-21 cm long, while the dimensions of the pebbles assumed to have been used as tools are as follows: 1)
8x21x1.3-1.5 cm; 2)
4-5x25x1.6-2.5 cm; 3)
6.5x18.5x1.2 cm; 4)
6.5-8.5x20x1-2 cm. 2011-ci ildə Qəbələnin Səlbir ərazisində aparılmış arxeoloji tədqiqatların hesabatı Report on the archaeological investigations on the Selbir site, Gabala in 2011 SEBA
187 2011-2012 Qəbələ arxeoloji ekspedisiyasının hesabatları reports oF the gabala archaeologıcal expedıtıon Quyunun müvəqqəti su ehtiyatı saxlamaq üçün nəzərdə tutulmasını ehtimal etmək olar. Quyu və gil möhrə divar həmdövr olmaqla, aşkar edilmiş mate- riallara əsasən gil möhrədən olan tikilinin X əsrin sonlarına aid edilməsi mümkündür. iv kvadrat Bu kvadrat 2-ci kvadratın şimalında yerləşməklə, olduqca zəngin və maraqlı tapıntılarla müşahidə olun- du. Kvadratın mərkəz hissəsində sanitar qurğu aşkar olundu. 7 növ ölçüdə bişmiş kərpiclərdən işlənmiş qur- ğu şimal-cənub istiqamətlərindən mərkəzə doğru maili olmaqla, mərkəz hissəsində suyun axıdılması üçün ka- nalizasiyası da vardır (şək.13). Xatırladaq ki, sanitar-gi- giyenik qurğunun çirkab suları axıdılması üçün nəzərdə tutulan hissəsi bu günümüzə qədər öz funksiyasını itirməmişdir. Qeyd edilən qurğunun şimalında puç daş- dan yonulmuş iki ədəd sütunaltlığı da aşkar edildi. Sütu- naltlıqlarından biri iki pilləli hazırlanmışdır. Kvadratın cənub kənarına yaxın yerində mətbəx və təsərrüfat yeri aşkar edildi. Burada bir cərgədə bişmiş kərpiclərdən qurulmuş ocaq yeri qeydə alındı. Ocaq yeri yanaki qo- yulmuş bişmiş kərpiclərdən ibarət olmaqla 3 kameralı hazırlanmış, onlardan bir qədər aşağıda yarımdairəvi formada ocaqdan götürülən qazanları qoymaq üçün altlıqlar aşkar olundu (şək.14). Qurğunun qarşısında hərəkət üçün çiy kərpic və gil möhrədən düzəldilmiş döşəmə də qeydə alındı. Döşəmənin ətəyində içərisi kül və kömür qatışıqlı dayaz quyuya təsadüf olundu ki, bu ocaq yerindən çıxan külün tullantısı üçün nəzərdə tutu- lub. Ocaq yeri şərqdən divarla əhatə olunub ki, şimala doğru istiqaməti qazılmayan yerə düşür. Ocaq yerindən qərbə doğru, kvadratın cənub-qərb dibində 2.1 m dərinliyi olan quyu aşkarlandı. Quyunun içərisində dü- şüb qalxmaq üçün nəzərdə tutulan ayaq yerləri də var- dır (plan 3). Quyu şirsiz və şirli saxsı qabları və onların fraqmentləri ilə müşahidə olundu (şək.15). Ocaq yeri və quyu 2-ci kvadratın şimal hissəsində aşkar olunmuş ensiz divar və təndirlə əlaqəli olmaqla bir kompleksə aiddir. Digər maraq doğuran tapıntılardan biri də kvad- ratın şimal kənarında şərq-qərb boyu 9 m uzunluğunda It is assumed that the well was used for tempo- rary water storage. On the basis of the materials dis- covered from the well, the clay walls and the overall structure of the well, we can assume the structure belongs to the late 10th century. square iv This square is located to the north of the second square and is rich in interesting artifacts. At the center, a sanitary structure was discovered. Built with seven different kinds of baked bricks, this structure contains a sewer mechanism which is downward sloping from the north to the south and there is a sewer used for the flow of water at the center (Fig.13). It is worth men- tioning that this structure, the purpose of which is to remove waste water, is still functioning as at the day of discovery. To the north of the structure, two hewn stone column bases were discovered. One of them is tiered. A kitchen area and a place used for domestic and ag- ricultural purposes were discovered close to the south corner of the square. There is a single row of baked bricks forming a hearth in three separate square-shaped chambers. Below, there are trivets used for placing pots after cooking (Fig.14). The flooring in front of the structure was made of raw brick and clay. There is a shallow well at the other end of the floor, containing ash and charcoal, and it is supposed that it was used for keeping the burnt waste after cooking. The hearth is surrounded by a wall on the east side. A well 2.1 m deep was discovered towards the west, at the bottom of the south-west part of the square. There are special footholds allowing entry to and exit from the well (plan 3). There are various glazed and un- glazed clay dishes and their fragments inside the well (Fig.15). The hearth and well are related to the narrow wall and tandoor at the north of the square and together they form a unit. Another interesting discovery is the water pipes made of clay which are interconnected in a perpendic- ular manner. They start in the north-eastern part of the square and run to the west side (Fig.16). All the pipes 2011-ci ildə Qəbələnin Səlbir ərazisində aparılmış arxeoloji tədqiqatların hesabatı Report on the archaeological investigations on the Selbir site, Gabala in 2011 SEBA
Yüklə 14,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|