The series of the humanitarian
Yüklə 3,77 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ЕЛМИ ЯСЯРЛЯР, 2015, № 1 (66)
- НАУЧНЫЕ ТРУДЫ, 2015, № 1 (66)
- UOT:82(091)
- 46 - НАХЧЫВАН ДЮВЛЯТ УНИВЕРСИТ ЕТ И. ЕЛМИ ЯСЯРЛЯР, 2015, № 1 (66) NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y .
НАХЧЫВАНСКИЙ ГОСУДАРСТ ВЕННЫЙ УНИВЕРСИТ ЕТ . НАУЧНЫЕ ТРУДЫ, 2015, № 1 (66) ABBAS HACIYEV Naxçıvan Dövlət Universiteti abbashaciyev@box.az UOT:82(091)
BUNUN BƏHRƏLƏRİ Açar sözlər: dissident, həbs, sürgün, qayğış, şair, alim, tarixi xidmət Key words: dissident, arrest, exile, care, poet, scholar, historical services Ключевые слова: диссидент, арест, ссылка, забота, поэт, учёный, историческая заслуга
Dissident sözü latın mənşəli olub razılaşmayan,etiraz edən anlamını ifadə edir. Belə insanlar hələ neçə əsr əvvəl Avropada baş qaldırmış və hərbçi, siyasət, elm, digər sahələri təmsil etmişlər.
Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrindən Nizaminin, Füzulinin, Xətainin, Qasım bəy Zakirin və başqalarının öz dövrünün müxtəlif qayda-qanunlarına qarşı etirazyönlü fikirlərini dissident notları kimi dəyərlənirmək olar. Onların davamçıları XIX-XX əsrlərdə daha çox olmuş, sürgün və həbs olunmuş,bəziləri hətta güllələnmişlər.
Ərazilərimizdə yerləşdirilmiş ermənilərin ,onların xristian havadarlarının ziyalı
soydaşlarımıza yönəltdikləri belə cəzalar 1937-ci ildə ən yüksək həddə çatmışdır. Cavidlər, Müşfiqlər, Hadilər və başqaları sovet rejiminin günahsız qurbanları olmuşlar. Təəssüflər olsun ki, belə cəzalara, sapı özümüzdən olan baltalar” da yol vermiş , imza atmışlar. Hadisələrə həssaslıq və yüksək humanizm prinsipləri-meyarları ilə yanaşan ulu öndərimiz Heydər Əliyev öz fəaliyyətinin həm DTK-da çalışdığı illərində, həm də Azərbaycana rəhbərliyinin hər iki mərhələsində dissidentləri qoruyub saxlamışdır.
Bəli, Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin adı və əməlləri XX əsr dünya siyasətçiləri arasında xüsusi yer tutması ilə tariximizə həkk olunmuşdur.
Ulu öndərimizin yaşayıb fəaliyyət göstərdiyi sosializm deyilən ictimai-siyasi quruluş özünəməxsus ziddiyyət və problemlər doğurmuş, bəlkə, elə bu səbəbdən də az yaşamış, süquta uğramışdır. İrili-xırdalı yüzdən artıq xalqın dilini, milli adət-ənənələrini əlindən almaq prinsipini həyata keşirən Sovet imperiyası, çox təəssüflər ki, özünə, xalqlar dostluğu, şüarını bir gözdən pərdə asmaq vasitəsi kimi seçmişdir.
Türk-müsəlman xalqları bu quruluşda daha çox məhrumiyyətlərə düçar olmuş,çox şey itirmişlər.Ümummilli liderimizin gəncliyi dövründə Azərbaycanda həbs, sürgün və güllələmə cəzaları tüğyan edirdi. Kreml siyasətini itaətkarcasına həyata keçirən Azərbaycan rəhbərləri çoxsaylı qabaqcıl soydaşlarımızın qaymaq təbəqəsinin az qala axırına çıxmışlar. Qeyri-adi fitri istedadı və çoxsahəli mükəmməl təhsili –Naxçıvan Pedaqoji Texnikumunda pedaqoq, Azərbaycan Dövlət Sənaye İnstitutunda (indiki Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası) memar, Azərbaycan Dövlət Universitetində (indi Bakı Dövlət Universiteti) tarixçi-alim və Sankt- Peterburqda (keçmiş Leninqrad) dövlət təhlükəsizliyi orqanları üzrə kadr kimi hərtərəfli hazırlığı dahi Heydər Əliyevdə milli düşüncə tərzini artırmış və o, Azərbaycan Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsində çalışdığı iyirmi beş il, Azərbaycanda və Kremldəki otuz dörd ildən artıq fəaliyyəti zamanı Azərbaycançılıq, Azərbaycan naminə onilliklərə, qərinələrə sığmayan tarixi xidmətləri gerçəkləşdirmişdir. Belə ki, yarandığı bir vaxtdan Azərbaycan DTK-da məqsədli şəkildə xristian, rus, erməni, gürcü və digər xalqların nümayəndələri sayca xeyli üstünlüyə malik olmuş və rəhbər vəzifələrdə - 47 - çalışmışlar. Bu sahə üzrə az-az işə götürülən milli kadrlardan biri də Heydər Əliyev olmuşdur. O, iyirmi beş il ərzində Tanrının və taleyin qisməti,həm də öz əməyi ilə bu sistemdə aşağıdan yuxarıya doğru vəzifə və rütbəcə irəliləmiş və ətrafına milli kadrları yerləşdirmək, digər millətləri mümkün olduqca kənarlaşdırmaq və azaltmaq prinsipi ilə işləmişdir. Azərbaycan DTK-nın sədri kimi general-mayor rütbəsində ikən qırx yeddi yaşlı Heydər Əliyev Azərbaycan KP MK -nın I katibi təyin olunduğu zaman da təbii ki, öz yerinə milli kadr seçilməsinə nail olmuşdur. Ulu öndər sosializm quruluşundan, SSRİ rəhbərliyindən narazı olan ziyalıların tariximiz, ədəbiyyatımız və incəsənətimizlə bağlı fəaliyyətlərinə, yaradıcılıq nümunələrinə görə incidilən, təhlükələrlə üzləşən məqamlarında onlara öz kömək əlini uzadır, xilaskarlıq nümunəsi göstərirdi. XX əsrin birinci yarısında ziyalılarımıza tuşlanmış qəsdlərin ikinci yarıməsrdə təkrarına yol verməyən Heydər Əliyev belə ziyalıları qoruyub müstəqil Azərbaycan üçün böyük arxa və köməyə çevirmişdir. 1941-1945-ci illər savaşı zamanı SSRİ hökuməti Qərb müttəfiq respublikalarının parçalanmış ərazilərini geri alıb onların birləşməsinə şərait yaratdığı halda, Azərbaycanın bütövlüyünə, Cənubla birləşməsinə qısqanclıq nümayiş etdirdi. Bu sahədə erməni rəhbərlərdən Anastas Mikoyanın planları həyata keçirildi. 1953-cü ildə SSRİ-yə otuz ildən artıq rəhbərlik etmiş İ.V.Stalinin vəfatından və 1956-cı ildə Sov.İKP XX qurultayında onun şəxsiyyətinə pərəstişin pislənməsindən sonra Azərbaycanda dissident yazıçı və alimlər geniş miqyasda özünü büruzə verdi. Sovet İttifaqı Qəhrəmanı, tanınmış tarixçi-şərqşünas alim Ziya Bünyadov Azərbaycanın qədim dövrlərinə dair tutarlı tədqiqatlarına görə, görkəmli şair-filoloq-alim Bəxtiyar Vahabzadə, onun həmkarı Xəlil Rza Ulutürk, otuzunci illərdə valideynləri incidilmiş şair Məmməd Araz, Yusif və Vaqif Səmədoğlular, Anar, bir qədər sonra Sabir Rüstəmxanlı, Alqayıt və başqaları ideoloji cəbhədə Azərbaycanın milli mənafelərinə –dilinə,dininə, ədəbiyyatına, yeraltı və yerüstü sərvətlərinə qarşı nankorluq edənlərlə mübarizə apararkən məhz Heydər Əliyev onlara himayədarlıq göstərmiş, dayaq olmuşdur. Onlardan akademik elmi adına layiq görülməklə, deputat seçilməklə təhlükəsizliyi təmin edilənlər də oldu, ən böyük arzusuna çatanlar da. Xalq yazıçısı Anar ,,Qobustan,, incəsənət toplusunu nəşr etdirdi,Yusif Səmədoğlu atası Səməd Vurğunun ,,Komsomol poeması,, əsəri əsasında ,,Yeddi oğul istərəm,, filmini çəkdi. Həmçinin ikiseriyalı ,,Dədə Qorqud,, , ,,Nəsimi ,, , ,,Axırıncı aşırım ,, , ,,İstintaq ,, , ,,Şəhərin yay günləri,, və başqa filmlərin çəkilişi də yaddaqalan hadisələrə çevrildi. Bir sözlə, Azərbaycanın rəhbəri ulu öndər Heydər Əliyev onlara- sovet rejimindən narazı düşən dissident ziyalılara arxa, dayaq oldu və həmişə arzularına yaşıl işıq yandırdı. Sovetlərin qatı dissidenti olmuş böyük şair Hüseyn Cavidin xatirəsinə qayğı və diqqət dahi rəhbərin həyata keçirdiyi ən dəyərli xidmətlərin zirvəsində dayanır. Şairin anadan olmasının 100 illik yubileyinin qeyd olunması və nəşinin Sibirdən Azərbaycana gətirilərək doğulduğu Naxçıvan şəhərində dəfn olunmasını həyata keçirmək qeyri-adi hadisə kimi dünyada əks-səda doğurdu. Ulu öndər Naxçıvan MR Ali Məclisinin Sədri vəzifəsində çalışdığı zaman H.Cavidin anadan olmasının 110 illik yubileyinin qədim diyarda keçirilməsini təşkil etdi. Dostu –görkəmli siyasi xadim Süleyman Dəmirəlin köməkliyi ilə Türkiyə Respublikasının maddi dəstəyi və inşaatçılarının əməyi hesabına Hüseyn Cavidun məzarı üzərində məqbərə ucaldılması əsrlər boyu dillərdə dastan olacaq bir xidmət nümunəsinə çevrildi. Son iki əsr dövründə Azərbaycan torpaqları pay-püşk edilmiş,istənilən kimi bölüşdürülmüşdür. Bu prosesdə, Gülüstan” müqaviləsini eyniadlı əsərində kəskin şəkildə tənqid edən B.Vahabzadə qeyd edir ki, Moskva Azərbaycan rəhbərini bu işğalın 150 illiyini könüllü birləşmə kimi qeyd etməyə razı saldıqda yubileyə gələnləri qarşılamağa gedən biz ziyalılara,-qəribə xalqsınız, işğalınızı bayram səviyyəsində qeyd edirsiniz,-deyənlərə cavab tapa bilmirdik. Həqiqətən, ana dilimiz sıxışdırılır, rus dili SSRİ xalqlarının könüllü olaraq qəbul etdiyi ikinci ana dili kimi təqdim olunur, islamçılığa, türkçülüyə birdəfəlik qadağalar qoyulurdu. Bir qədər fərqli mövqelər nəzarətə alınırdı.Ədəbiyyat, incəsənət, ictimai elmlərə dair tədqiqat əsərləri senzura nəzarətinə cəlb olunurdu... Ziya Bünyadov və Bəxtiyar Vahabzadəyə akademik elmi adı, Respublika Dövlət mükafatı verilərək onların toxunulmazlığı təmin edilirdi. 1978-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Dövlət
Yüklə 3,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|