The series of the humanitarian
Yüklə 3,77 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Rəməl bəhri.
- Xəfif bəhri.
- Səri bəhri.
- Münsərih bəhri.
- ƏDƏBİYYAT
- ABSTRACT
- РЕЗЮМЕ
- 74 - candan usandırdı...” qəzəlinə bu bəhrin məfaA ʼİlün təfiləsinin dörd dəfə təkrarından yaranan qəlibdə, “Leyli və Məcnun” əsərini isə məf ʼUlü məfAʼilün fəʼUlün ölçüsündə yazmışdır. M.Ə.Sabir “Əkinçi”, “Nə işim var?”, “Bakı fəhlələrinə” şeirləri həzəc bəhrinin başqa bir ölçüsündə yazılmışdır.
yerimək mənasını bildirir. Bu bəhrdə yazılan şeirlərdə bir əzəmət, vüqar, dalğalıq özünü göstərir. Heç təsadüfü deyildir ki, klassik şairlərimiz öz dövrlərinə qarşı narazılıqlarını, daxili iztirablarını, qüssə və kədərlərini ifadə etmək üçün rəməl bəhrini seçmişdirlər. Məsələn, M.Füzulinin “Padişahi- mülk...” qitəsi, “Söz”, “Heyrət. ey büt...” qəzəlləri, M.P.Vaqifin “Görmədim” müxəmməsi müxəmməsi, M.Ə.Sabirin “Nə yazım?”, “Beynəlmiləl” şeirləri bu bəhrdə yazılmışdır. Rəməl bəhrinin növləri fAۥilAtün təfiləsinin təkrarından və dəyişməsindən yaranır. Əsas forması fA ʼilAtün fA ʼilAtün fAʼilAtün fAʼilAtün-dür. Xəfif bəhri. Xəfif sözü yüngül, zərif, incə, mülayim mənalarını bildirir. Xəfif sözü Azərbaycan dilində indi də fəal işlənən sözdür. Əruzda da bu ölçü ahəngcə oynaq, yüngül bəhrlərdəndir. Bu ölçüdə yazılan şeirlər öz oynaqlığı, yüngüllüyü ilə seçilir. S.Ə. Şirvaninin “Qaz və durna”, “Müəllimə hörmət”. “Köpəyə ehsan”, “Qafqaz müsəlmanlarına xiab”, A. Səhhətin “İmtahan” şeirləri bu ölçüdə yazılmışdır. Xəfif bəhrinin əsas ölçüsü fA ʼilAtün məfAʼilün fAʼilün-dür. Səri bəhri. Səri sözünün lüğəvi mənası sürətli, cəld, tez-tez və s. deməkdir. Həmin sözün mənasındakı əsas cəhətlər şeirin ahəngində özünü göstərir. Bu vəzndə yazılan şeirlər o qədər yüngül oxunur ki, ilk baxışda onu heca vəznində yazılmış şeirlərdən fərqləndirmək çətin olur. Məsələn, M.Ə.Sabirin “Ağacların bəhsi”, “Üsuli-cədid”şeirləri bu ölçüdə yazılmışdır. Səri bəhrinin ölçüsü müftə ʼilün müftəʼilün fAʼilün-dür. Münsərih bəhri. Münsərih sözü axıcı mənasında işlənir. Bu bəhrdə yazılan şeirlər də axıcı və oynaq olur, asan oxunulur. Məsələn, M.Ə.Sabirin “Oxutmuram, əl çəkin!” şeiri münsərih bəhrində yazılmışdır. Bu bəhrin ahəngi müftə ʼilün fAʼilün təfilələrinin təkrarından yaranır. Münsərih bəhrinin əsas ölçüsü müftə ʼilün fAʼilün müftəʼilün fAʼilün -dür. Sadaladığımız bütün bu bəhrlərlə yanaşı Azərbaycan poeziyasında söz ustadları Rəcəz, Müzare, Müqtəzəb, Müctəs, Mütəqarib, Mütədarik, Kamil bəhrlərində də şeirlər yazmışlar. Yuxarıda izah etdiyimiz kimi, bu bəhrlərin də lüğəvi mənaları adlarına uyğundur. Onların qəlibləri əsasən geniş izah etdiyimiz bəhrlərin qəliblərinin təkrarından əmələ gəlmişdir. Poeziyamızda bu bəhrlərdə yazılmış şeirlər olduqca azdır və ya yox dərəcəsindədir. Məsələn, Rəcəz sözünün terminaloji və lüğəvi mənası sürət deməkdir və bu bəhrin əsas qəlibi müstəf ʼilün təfiləsinin altı dəfə təkrarından ibarətdir. Müzare bəhri həzəc bəhrinə bənzədiyi üçün, ona bənzəyən mənasında olan bu ad verilmişdir. Müzare bəhrinin əsas qəlibi aşağıdakı şəkildədir. məfA ʼİlün fAʼilatün məfAʼİlün məfA ʼİlün fAʼilatün məfAʼİlün. Müqtəzəb sözünün lüğəvi mənası kəsilmiş deməkdir. Xətib Təbrizi və Nəsirəddin Tusiyə görə, bu bəhr sanki münsərih bəhrindən kəsildiyi üçün, bu bəhrə müqtəzəb adını vermişlər. Bu bəhrin qəlibi məf ʼUlAtü müstəfʼilün müstəfʼilün məfʼUlAtü müstəfʼilün
ʼilün-dür. Nəsirəddin Tusi müctəs sözünün terminaloji və lüğəvi manasını izah edərkən belə yazıb: “Müctəz kökündən qoparılmış deməkdir. Deyilənlərə görə xəfif bəhrindən qoparıldığı üçün ona bu adı vermişlər”. Yəni bu bəhrin əslindən kəsmişlər, yaxud kökündən qoparılmışlar. Bu bəhrin əsas qəlibi müstəf ʼilün fAʼilAtün fAʼilAtün müstəfʼilün fAʼilAtün fAʼilAtün-dür və s. Əruz vəzni, vəzn olmaq etibari ilə göründüyü kimi mürəkkəb vəzndir. Bu vəzndə şeir oxuyan və şeir yazan insanlardan xüsusi istedad tələb olunur. Çox əsrli milli dəyərlərimizdən biri olan Azərbaycan əruzu hər bir orta və ali məktəbdə ədəbiyyatı tədris edən müəllimə, öyrənən şagirdə və tələbəyə, aktyora, xanəndəyə, şeir qiraətçisinə, tərcüməçiyə, şairə bir sözlə adi oxucuya belə zəruri və vacibdir. Çünki, “Bir şərqli kimi sahib olduğumuz mənəvi-estetik dəyərlərdən biri də əruz vəznidir”. (4,3) Əruz vəzvnli şairlərimizi - Nəsimini, Xətaini, Füzulini, Saib və Qövsi Təbrizini, S.Ə.Şirvanini, M.Ə.Sabiri və onların əruz vəznində yazan müasirlərini səhv və qüsurlu oxumağa haqqımız yoxdur.
- 75 - ƏDƏBİYYAT 1.
Əkrəm Cəfər. Əruzun nəzəri əsasları və Azərbaycan əruzu. Bakı, 1977 2.
Ədili Şirvani. Əruz vəzninin sadələşmiş qəlibləri. Bakı, 2010 3.
Tərlan Quliyev. Əruz və qafiyəşünaslıq tarixi, Bakı, 2013 4.
Tərlan Quiyev. Əruz, Bakı, 2001 5.
Ш.А.Микаjылов.Əдəбиjjат нəзəриjjəcи. Бакы, 1986 6.
Фролов Д.В., Классический арабских стих. История и теория аруда, Москва, 1991 ABSTRACT The word of Eruz is in Arabian. “Wide road”, “pole which is put center of tent”, is “science about poem”. Eruz poem from was systemized by Xelil ibn Ehmed who lived in 8 th century. He defined 15 behr of eruz. All of eruz behr was not used in Azerbaijan poem. Hazec, remel, xefif, seri, munserih is the most used in our literature. Words which indicate meanings of these behr’s of eruz were selected suitable for their characters. Knowing meanings of those words helps to realize characters of behrs.
Аруд арабское словo. Переводится как «широкая дорога», «столб для палатки», «наука о стихотворении». Впервые аруд, как наука о стихотворных формах была открыта и систематизирована в VIII веке со стороны Халил ибн Ахмеда. Он внёс в науку 15 видов бахр. В азербайджанской литературе не используются все 15 видов бахр. Больше всего в нашей поэзии используются такие формы как хазадж, рамал, хафиф, сари, мунсарих. Названий вышеуказанных бахр аруда по своему смыслу напоминают качества и характер этих бахр. Поэтому, изучение бахров обязательно надо начинать с изучения смысла их названий, что способствует усвоению этих бахров.
NDU-nun Elmi Şurasının 23 yanvar 2015-ci il tarixli qərarı ilə çapa tövsiyə olunmuşdur (protokol № 05) Məqaləni çapa təqdim etdi: Filologiya üzrə elmlər doktoru H.Həşimli
Yüklə 3,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|