The series of the humanitarian

- 66 - 

 

Kərbəlayı  Dünyamalı  qabağa  yeriyib  atın  üstə  bir  biz  papaqlı,  tanımadığı  adamı  gördü  və 

dedi: 

 

--Qonaq Allah  qonağıdır,  qadan alım,  nə üçün  istəmirəm?  Buyur,  rahat  ol! 

 

Süvari  atdan düşdü,  Kərbəlayı  Dünyamalı  atın  cilovunu  qonağın  əlindən  alıb  dedi: 

 

--Atı mən  rahat  elərəm,  qadan alam,  sən buyur  içəri,  dincəl. 

 

Kərbəlayı  Dünyamalı  atı  tövlədə  bağlayıb,  qabağına  yem  tökənə  kimi  qonaq  gözlədi,  sonra 

bir  yerdə içəri  girdilər.  Qonaq içəriyə  girən  kimi  başından  biz  papağını  çıxarıb  gülə-gülə  dedi: 

 

--İndi salaməleyküm,  Kərbəlayı  Dünyamalı  əmi.  Bax  gör, məni  tanıyırsanmı? 

 Kərbəlayı  Dünyamalı  nə qədər diqqətlə  baxdısa,  qonağı  tanıya  bilmədi”  (7, s.83-84). 

Nağıllarımızda  qəribliyə  düşən,  uzun  müddətdən  sonra  geri  dönən,  kəndin  girişindəki 

tanıdığı  evlərin  birindən  ağsaqallı,  ya  da  qoca  qarını  səsləyən,  eləcə  də  onu  tanıyıb-tanımadığını 

soruşan,  atını  ev  sahibinə  təhvil  verib  Allah  qonağı  kimi  qarşılanan  obrazlara,  həmçinin  bu  cür 

anlatım  şəklinə  kifayət  qədər nümunə  göstərmək  olar.  

E.Sultanovun  hekaylərində  nağıl  təhkiyəsinin,  nağıllardakı  dil,  üslub  xüsusiyyətlərinin 

olduğunu  iddia  etməyimizə  səbəb  olan  cəhətlərdən  biri  də  xalq  danışıq  dilində  tez-tez  işlənən 

deyimlərin,  ifadələrin,  frazeoloji  birləşmələrin  bol-bol  işlədilməsidir.   

Bu  məqama  toxunan  İ.Maqsudov  yazır:  “E.Sultanov  nəsr,  hekayə  dilnin  zənginləşməsi 

sahəsində  də  müəyyən  xidmətlər  göstərmişdir.  O  da  Azərbaycan  dilinin  saflığı  uğrunda  mübarizə 

aparmış,  ədəbi  dilimizi  ümumxalq  dili  əsasında  zənginləşdirməyin,  doğma  ana  dilinin  mükəmməl 

bilməyin  zəruri  olduğunu  göstərmişdir”  (4,  s.141).  Bu  fikrin  davamı  olaraq  oxuyuruq: 

“E.Sultanovun  özü  də  ömrünün  sonuna  qədər  bu  prinsipə  sadiq  qalmışdır.  Yazıçının  əsərlərinin  dili 

və  qrammatik  quruluşu  canlı  dilin  bütün  xüsusiyyətlərini  özündə  əks  etdirmişdir.  O,  sadə,  aydın, 

yığcam  bir  dildə  əsərlər  yazmış  və  xalq  dilinə  geniş  yer  vermişdir.  Məhz  buna  görədir  ki,  dil  və 

üslubca  öz  xalqına  yaxın  olan  yazıçının  elə  bir  hekayəsinə  rast  gəlmək  olmaz  ki,  o  başa  düşülməsin” 

(4, s.143). 

Hekayələrindəki  nağıl  təhkiyəsini  biz  ədibin  sözləri  qənaətlə  işlətməsində  də  görürük.  Belə 

ki,  o,  şifahi  xalq  ədəbiyyatı  nümunələrinin  üslub  və  dilinə  uyğun  olaraq  uzunçuluğa  getmədən, 

mətləbi  xalq  dilindəki  aforizm,  idiomatik  ifadələr  və  anonimlərlə  zənginləşdirirək  yerli-yerində, 

uğurla  işlədir.  “Ümumiyyətlə  onun  söz ehtiyatını  xalq  ifadələri  təşkil  edir”  (4, s.144). 

Nağıllarımızın  təhkiyəsi  zamanı  da  rast  gəldiyimiz  bu  cür  yerli-yerində  işlədilən  nümunələr 

E.Sultanovun  hekayələrində  kifayət  qədərdir.  Məsələn,  “can  sizin,  can  bu  uşaq  əmanəti”  (7,  s.17), 

“bu  xına  o  xınadan  deyil”  (7,  s.21),  “sirrini  öz  dədəsinə  də  verməzdi”  (7,  s.25),  “bir  qarın  ac,  bir 

qarın  tox”  (7,  ,  s.25),  “tasaları  yatdı,  ağızları  plov  ilə  yumuldu”  (7,  s.30),  “əri  ilə  it-pişiklə  yola 

gedən  kimi  yola  gedirdi”  (7,  s.53),  “oğlan  gəlmisən,  ya  qız”  (7,  s.57),  “dovşan  çomağa  rast  gələn 

kimi”  (7,  s.71),  “ilan  ağzından  qurtulub  qaçan  qurbağa  kimi”  (7,  s.74),  “lül  vurub,  mil  duran”  (7, 

s.75),      “Bağır  xanla  nökəri  acı  alma  kimi  büzüşüb  bir  yerdə  qalmışdı”  (7,  s.100),  “bir  sözü  iki 

olmazdı”  (7,  s.115),  “babalı  sənin  boynuna”  (7,  s.119),  “qulağının  dibində  top  atsaydılar  da 

oyanmazdı”  (7, s.120), “gününü  göy  əskiyə  düymüşdü”  (7, s.126) 

Bu  nümunələrdən  bir  neçəsini  də  İzzət  Maqsudov  nümunə  gətirir:    “O  eylə  tülkü  deyil  ki, 

tükünü  ələ  versin”,  “Yumurtası  tərs  gəlmiş  toyuq  kimi  özünü  o  bucağa,  bu  bucağa  vurur”,  “Püstə 

xanım  ucun  alıb  ucuzluğa  getdi”,  “Lətif  çox  xəsisdir,  dırnağını  döysən  bir  qəpik  çıxmaz,  Özü  də  nə 

yeyər,  nə də yedirər”,  “Aşağı  tüpürürəm  saqqaldır,  yuxarı  tüpürürəm  bığ”  (4, s.144).   

Bu  və  bu  kimi  oynaq  söz  və  ifadələr  hekayələrin  maraqlı  olmasına,  məzmununun  yadda 

qalmasına  köməklik  etdiyi  kimi,  yazıçının  ümumxalq  dilindən  nə  qədər  gözəl  bir  surətdə,  yerli-

yerində  istifadə  etdiyini  də göstərir.   

E.Sultanovun  canlı  dildə  işlədilən  xalq  ifadələrinə  geniş  yer  verməsi,  təkcə  gündəlik 

danışıqda  rast  gəlinən  ifadələrdən  təsadüfən  istifadə  etmək  deyildi.  Nəzərə  alaq  ki,  XIX  əsrin 

sonları  XX  əsrin  əvvəllərindəki  yazıçı  və  şairlərin  dili  heç  də  E.Sultanovun  bədii  dili  kimi  oynaq  və 

xalq  dilinə  yaxın  deyildi.  Bütün  bunları  E.Sultanov  bilərəkdən,  məqsədli  şəkildə  edirdi.  Həm  şifahi 

xalq  ədəbiyyatının  təbliğçisi  kimi,  həm  də  bu  dili  itib-batmaqdan  qorumaq  üçün  o  öz  hekayələrini 

xalq  ədəbiyyatından  gələn  motiv  və  sujetlərlə,  obrazlarla,  dil-üslub  xüsusiyyətləri  ilə,  həmçinin 

idiomatik  ifadələrlə  zənginləşdirirdi.  Belə  bir  qəti  iddia  irəli  sürməyimizə  səbəb  həm  də  ədibin  bir 

---

- 67 - 

məqaləsində  söylədiyi  aşağıdakı  fikirdir.  “Zəmanə  ədiblərindən  nələr  tələb  etmək  lazımdır?” 

məqaləsində  E.Sultanov  yazır:  “Hər  millətin  ədibi  o  millətin  xəlq  dilini  təkmil  bilib,  o  dildə 

yazmalıdırlar.  "Valapux",  yaxud  jarqon,  yəni  qarışıq-quruşuq  dil  yaradıb,  xəlqi  çaşdırmamalıdır, 

çalışıb  və  qədr  mümkün  öz  kəlamlarını  gözəl  surətdə  yazmalıdır  və  onu  da  unutmamalıdır  ki, 

kəlamın  gözəlliyi  və  nəzakəti  onun  ən  sadə  və  apaydın  olmağından  ibarətdir,  beylə  ki,  onu 

oxuyanların,  yaxud  eşidənlərin  içində  onu  başa düşməyən  bir  nəfər  də tapılmasın”  (8, s.45-46). 

E.Sultanovun  hekayələrini  oxuduqca  görürük  ki,  doğrudan  da  o,  öz  məsləhətlərinə  ilk 

növbədə  özü  riayət  edərək  millətin  bir  ədibi  kimi  “o  millətin  xəlq  dilini  təkmil  bilib,  o  dildə 

yazmışdır”. 

ƏDƏBİYYAT 

 

1.Azərbaycan  nağılları.  Beş cilddə.  V cild.  Bakı,  “Şərq-Qərb”,  2005, 304 s 

2. Feyzullayeva  Aidə.  Maarif  carçıları.  Bakı,  Maarif,  1988, 100 s. 

3.Həbibov  İsa. Ə. Ədəbi yüksəliş.  Bakı,  Bilik,  1985. 64 s. 

4.Maqsudov  İzzət.  Eynəli  Sultanovun  həyat  və  yaradıcılığı  (namizədlik  dissertasiyası).  ADU-nun 

əsaslı  kitabxanası,  Bakı,  1963, 226 s. 

5.Maqsudov  İzzət.  E.Sultanov  və  xalq  ədəbiyyatı.  “Şərq qapısı”  qəz., Naxçıvan,  1959, 7 aprel. 

6. Sultanov  Eynəli.  Kürd qızı.  “Yeni  yol”  qəzeti.  Tiflis,  №23, 1924, 11 avqust. 

7.Sultanov  Eynəli.  Seçilmiş  hekayələri.  Bakı,  Azərnəşr,  1966, 142 s.   

8.  Sultanov  Eynəli.  Zəmanə  ədiblərindən  nələr  tələb  etmək  lazımdır?  “Ulduz”  jurnalı,  №7,  Bakı, 

Apastrof,  2012, s.45-46.  

9.ARDƏİA  F.526, siy.11,  Q-30, v.7. 

 

 

ABSTRACT 

Elkhan  Mammadov   

The tale style in Eynali  bey Sultanov’s  stories 

 

We  see  tale  style  in  Eynali  bey  Sultanov’s  stories  and  this  writer  is  well-known    as  a  author 

of stories. 

There  was  investigated  the  genres  of  Azebaijan  folk-lore,  tale  language,tale  events,tale 

motives.Also  there  was  investigated  literary    style  (tahkiya)  and  appearances  of  the  heroes  of  the 

stories. 

 

РЕЗЮМЕ 

Эльхан Мамедов  

Применение пословиц в рассказах Эйнали бек Султанова 

      Эйнали  бек  Султанов  в  своих  публицистических  и  художественных  произведениях 

старался  уместно  использовать  фольклорные  жанры.  По  этой  причине  его  произведения 

носят  особый  характер.  Во  всех  рассказах  известного  публициста  азербайджанские 

пословицы  встречаются  в  избытке.  Автор  старался  излагать  суть  рассказов  с  помощью 

пословиц от имени разных героев.  

      В  этой  статье  исследуются  пословицы,  которые  Эйнали  бек  Султанов  использовал  в 

своих рассказах.   

 

 

NDU-nun  Elmi  Şurasının  23  yanvar  2015-ci  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa  tövsiyə 

olunmuşdur  (protokol  №  05) 

         Məqaləni  çapa təqdim  etdi:  Filologiya üzrə elmlər doktoru H.Həşimli 

 

 

 

---