The series of the humanitarian
Yüklə 3,77 Mb.
|
- 123 - müsafirlərini və yaxşı təlim ölkələrinin səyyahlarını kamal sərhədlərinə yetirən düz bir yoldur.” (7.153)
Bütün elmi əsərlərində alimin maraqlı problemlərə aydınlıq gətirməsi məlumdur. Bunu onun tarix, coğrafiya, astronomiya və s. elmlərlə bağlı yazıları da təsdiq edir. Abbasqulu ağa Bakıxanovun yaradıcılığında bədii üslubun xüsusi yeri vardır. “İstər tarixən qədimliyi, istərsə də müasir mərhələdəki inkişafı baxımından bədii üslub ədəbi dilin digər funksional üslublarından seçilir. Azərbaycan yazılı ədəbi dilinin təxminən minillik tarixi, müəyyən mənada, bədii üslubun inkişaf tarixi deməkdir (5., 253). Bu üslubda yazılmış əsərlərində A.Bakıxanov maraqlı fərdi dil-üslub keyfiyyətləri ilə diqqəti çəkir. Doğrudur, A.Bakıxanov əsərlərini üç dildə ─ Azərbaycan, fars və ərəb dillərində yazmışdır, lakin onun ana dilindəki əsərləri dil-üslub gözəlliyi ilə seçilən örnəklərdir. Bu baxımdan, onun “Qüdsi” təxəllüsü ilə yazdığı şeirləri səciyyəvidir. Tədqiqatçılardan C.Sadıqova və T.Ələsgərova “Qanuni-Qüdsi” əsərindəki nümunələrə xüsusi diqqət yetirirdilər.” Əsasən tərbiyəvi əhəmiyyət daşıyan, bədii cəhətdən qiymətli olan bu beytlər müəllifin həm də dünyagörüşünü əks etdirir. A.Bakıxanova qədər fars dilinin tədrisi zamanı istifadə olunan çərəkələrdə misallar çox dini, mövhumatı təbliğ edirdisə də, onun öz qrammatikasının hər iki nəşrinə yazdığı və seçdiyi misallar dini təlimdən uzaq idi.” Qanuni- Qüdsi”dəki şeirlərdə sevgi, məhəbbət, dostluq, düzlük, xeyirxahlıq, nəciblik, alicənablıq, humanistlik kimi müsbət sifətlər təqdir edidiyi halda, yalançılıq, zülmkarlıq, riyakarlıq, satqınlıq, düşmənçilik tənqid olunur. Bu şeir parçaları bu gün də öz əhəmiyyətini saxlamışdır. ( 7.150 )
Abbasqulu ağa Bakıxanovun elmi və bədii dilinin öyrənilməsi ədəbi dilimizin həmin dövrünün dərindən öyrənilməsində çox faydalıdır. Hətta onunla bağlı araşdırmalarda belə bir fikir formalaşmışdır ki, bir çox sənətkarların dərk edilməsində A.Bakıxanovun irsi əhəmiyyətlidir: “A.Bakıxanovu ciddi öyrənmədən biz, Mirzə Fətəli Axundovu, Həsənbəy Zərdabini, Seyid Əzim Şirvani və XX əsrin bir sıra görkəmli mütəfəkkir ədib və şairlərini aydın dərk edə bilmərik” ( 6, 14). Onun əsərlərində bədii dilin zəngin təsvir və ifadə vasitələrinin təzahürü real və maraqlı lövhələrin, dərin tərənnümün üzə çıxmasına səbəb olmuşdur. “Qanuni- Qüdsi “əsərindəki nümunələr də belə faktlardandır. A.Bakıxanovun bədii dilinin təhlili göstərir ki, o, dilin leksik tərkibindəki sözlərdən, yaradıcılıqla istifadə edir və dil faktlarının semantik gücünə əsaslanaraq onların poetizmini dərinləşdirir. Bu mənada, müəllifin dilində maraqlı və fərqli dil faktları çoxdur. “Qanuni- Qüdsi “əsərindəki nümunələr də belə faktlardandır. Fars dilçiliyi tarixində A.Bakıxanovun bu əsərinin böyük əhəmiyyəti olmuşdur. Bu əsər Rusiya və onun təsiri altında olan yerlərdə fars dilçiliyinin nailiyyətlərini əks etdirən, çap olunmuş ilk müstəqil fars dili qrammatikasıdır və Bakıxanovun “Qanuni - Qüdsi” əsəri fars dilinin qrammatikasını öyrənənlər üçün əsas mənbə olmuşdur.
1.Babayev A. Azərbaycan dilçiliyinin tarixi. Bakı, Universitet nəşr, 1996 2. Bakıxanov A. Seçilmiş əsərləri. Bakı, AVRASİYA PRESS, 2005 3. Elçin. O işıq əsla ölməz. “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzeti, 11 noyabr, 1983. 4. Həsənova S. Nitq mədəniyyəti və üslubiyyat. Bakı, ADPU, 2005. 5. İbrahimov M. Azərbaycan dili /Əsərləri, 10 cilddə, 10-cu c. S. 87-98. 6. Sultanov M. Ön söz / Bakıxanov A. Seçilmiş əsərləri. Bakı, AVRASİYA PRESS, 2005, s, 4-16 7.Sadıqova C.,Əsgərova T. Fars dilini tədqiq edən Azərbaycan alimləri. Bakı, Elm 1990
Ganira Askerova The role of Abbasgulu agha Bakikhanov in the development of the Persion linguistics The article deals with the language of the Azerbaijan thinker Abbasgulu Bakihanov. In this respect, the scientific and literary language samples are put forward. Scientific-theoretical ideas put forward in this paper are substantiated with the factual materials.
Ганира Аскерова Ролъ Аббасгулу Ага Бакиханова в развитии персидcкого языка В статъе говорится о языке произведений видного азербайджанского мыслителя Аббасгулу Ага Бакиханова, рассматривается проблема научного и художественного языка его творений.
- 124 - Выдинутые в статъе научно-теоретические мысли обосновываются фактическими материалами
NDU-nun Elmi Şurasının 23 yanvar 2015-ci il tarixli qərarı ilə çapa tövsiyə olunmuşdur (protokol № 05) Məqaləni çapa təqdim etdi: Filologiya üzrə elmlər doktoru Hüseyn Həşimli НАХЧЫВАН ДЮВЛЯТ УНИВЕРСИТ ЕТ И. ЕЛМИ ЯСЯРЛЯР, 2015, № 1 (66) NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y .
НАХЧЫВАНСКИЙ ГОСУДАРСТ ВЕННЫЙ УНИВЕРСИТ ЕТ . НАУЧНЫЕ ТРУДЫ, 2015, № 1 (66)
sabuhi@nm.ru UOT:81.1 RƏSUL RZANIN DİLİNDƏ YENİ SÖZ VƏ İFADƏLƏR Açar sözlər: Rəsul Rza, yeni sözlər, yeni ifadələr, dilçilik Key words: Resul Rza ,new words, new phrases, linguistics. Ключевые слова: Расул Рзa, новые слова, новые вражения, лингвистика.
Zəngin lüğət tərkibinə malik olan Azərbaycan ədəbi dili xalqımızın təşəkkül və inkişafı tarixi ilə əlaqədar özünəxas inkişaf yolu keçmişdir. Əsrlər boyu gedən bu proses dilin ən sürətlə inkişaf edən hissəsi olan lüğət tərkibinə də öz təsirini göstərmişdir. Belə ki, dildəki sözlərin leksik baxımdan dəyişilməsi, bir çox sözlərin polisemantik və məcazi məna kəsb etməsi və s. dilin lüğət tərkibinin zənginləşməsində böyük rol oynamışdır. Dilin leksikası öz daxili inkişafı ilə yanaşı, həmişə xarici faktorların da təsirindən asılı olmuşdır. Dünyanın istənilən bir yerində gedən tərəqqi zamanla ayrı-ayrı xalqların dilinə də öz təsirini göstərir. Elm, sənaye, texnologiyanın inkişafı və yeni kəşflər dildə olmayan söz və ifadələrin yaranmasına səbəb olur.
Dilin inkişafında, lüğət tərkibinin zənginləşməsində ayrı-ayrı sənətkarların da xidməti qeyd olunmalıdır. Belə söz ustalarindan biri də minillik Azərbaycan poeziyasına novator düşüncə gətirən, zamanın, həyatın, bütövlükdə dünyanın bir çox məsələlərinə özünəməxsus düşüncə pəncərəsi açan xalq şairi Rəsul Rzadır. Yaradıcılığı boyu hər zaman aktuallığını qoruyan mövzulara toxunan şair poetik fikrimizə, bədii-fəlsəfi düşüncəmizə təsir etməklə bərabər, Azərbaycan dilində yeni söz və ifadələrin yaranması istiqmətində də ciddi addımlar atmışdır. Rəsul Rza söz yaradıcılığı ilə bağlı avtobioqrafiyasında fikirlərini belə ifadə edirdi: “Bəzi yazıçılarımız, tənqidçilərimiz, oxucularımız bəzən söz yaradıcılığına ona görə etiraz edirlər ki, bu və ya digər söz “xalqda yoxdur”. Bu adamlar unudurlar ki, xalqın dili bir gündə yaranmayıb, arası kəsilmədən inkişaf edir. Sözlər ayrı-ayrı adamlar tərəfindən “uydurulur”. Məhz ayrı-ayrı adamlar tərəfindən. Çünki bir insan kollektivinin, yaxud bütöv bir xalqın yığışıb bir yerdə söz icad etməklə məşğul olduğunu təsəvvür etmək çox çətindir. Sözləri ayrı-ayrı adamlar icad edir, bu sözlər həyata girir, hamı tərəfindən qəbul olunur, ya unudulur. Nə üçün indi, dillərin formalaşıb inkişaf tapdığı bir zamanda, lazım gəldikdə, həyatın yeni hadisələrini ifadə etmək üçün yeni söz yaradılmasın, axı dillərin yetkinləşməsi prosesi indi də gedir”(8,31). Şairin yaradıcılığında söz yaradıcılığı ümumi və fərdi olmaqla iki ehtiyacdan doğurdu. Birinci ehtiyac XX əsrin birinci yarısında ölkəmizdə gedən mürəkkəb siyasi-ictimai hadisələrin təsiri ilə dildə gedən proseslərlə ─ dilin saflaşması, alınma sözlərdən təmizlənməsi istiqamətində görülən tədbirlər və s. ilə əlaqəli idi. Belə ki, həmin dövrdə fəaliyyət göstərən bəzi sənətkarlar da ədəbi dilimizə yeni söz və ifadələr gətirmişlər. İkinci ehtiyac isə şairin yaradıcılığı və üslubunun tələbatından doğan söz ehtiyacıdır. “Dilimizin inkişafı üçün yeni söz yaratmaq mühüm şərtdir. Bu, yaradıcılıq ehtiyacından doğan elmi, məntiqi bir hadisə olmalıdır. Yaradılan yeni sözlər, ya Yüklə 3,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|