Tofiq Xəzər
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
gəncliyinin ön sıralarına çıxarmıĢdı. Digər tərəfdən, Tiflisin mətbuat aləminə daxil olması Ġsa Sultan gürcü "terqdaleuli"ləri (hərfi tərcüməsi "Terek çayından su içənlər", XIX əsrin 50-ci illərində Qafqazın hüdudlarını tərk edərək ali təhsil almaq üçün Rusiya universitetlərinə yollanan və burada qabaqcıl, demokratik ideyalara yiyələnən gürcü ictimai-siyasi xadimlərinə və ziyalılarına verilmiĢ simvolik addır-V.Q.) ilə xüsusilə yaxınlaĢdırdı. O, Niko Nikoladzenin vasitəsilə gürcü mədəniyyətinin A.Sereteli, Y.QoqebaĢvili, G.Sereteli, M.MamasaĢvili, D.Eristavi kimi görkəmli nümayəndələri ilə tanıĢ oldu. Ġ.S.ġahtaxtinski qəzetin fəaliyyətə baĢladığı ilk günlərdən onun siyasət Ģöbəsinə rəhbərlik edirdi. Bu, simptomatik faktdır. Çünki aradan illər keçəndən sonra rus senzurası, xüsusi ilə də qərəzli məqsədlər güdən və nəyin bahasına olursa, olsun, Azərbaycan mətbuatının qarĢısına sədd çəkmək istəyən erməni senzorları elə bir dözülməzlik mühiti yaradacaqdılar ki, Cəlil Məmmədquluzadənin obrazlı ifadəsi ilə desək, Azərbaycan ziyalıları siyasətə qurĢanmaqda ittiham ediləcəklərindən ehtiyatlanaraq hətta "s" hərfini yazmaqdan çəkinəcəkdilər. www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
və əslində, Azərbaycanda həqiqi siyasi mühit və əsl siyasətçi düĢüncəsi yaradanların ön sıralarında bütün təqiblərə və senzura sıxıntılarına baxmayaraq, elə "Molla Nəsrəddin"inin özü gedirdi. Lakin mühitin və zəmanənin yaratdığı "Molla Nəsrəddin"in ilk sayının iĢıq üzü görməsindən düz otuz il əvvəl Mirzə Cəlilin sələflərindən biri sayılan Ġ.S.ġahtaxtinskinin Tiflisin aparıcı qəzetlərindən birinin siyasət Ģöbəsinə rəhbərlik etməsi də, Ģübhəsiz, diqqəti çəkən hadisədir. Liberal istiqamətli "Tiflisski vestnik" Qafqazda, hətta Rusiyada çap olunan bir sıra qəzetlərlə, xüsusən də caniĢinliyin ofisiozu sayılan "Kafkaz"la daimi polemika aparırdı. Yəqin ki, bu polemikanın ara-sıra daha da qızıĢmasında Ġsa Sultanın kəskin ruhlu məqalələri də az rol oynamırdı. Bəlkə elə bu səbəbdən də "Kafkaz"ın 16 iyun 1876-cı il tarixli sayında dərc olunmuĢ "Əyalətdə siyasət" adlı məqalədə Ġ.S.ġahtaxtinskinin üzərinə xüsusi kəskinliklə hücum edilirdi. Məqalə müəllifi Ġsa Sultan ġahtaxtinskini və knyaz K.Bebutovu "əyalət siyasətçiləri" adlandırır və onları qonĢu Osmanlı imperatorluğunda baĢ verən hadisələrin əsl
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
kifayətlənməyərək həm də iddialı bir tərzdə gənc yazarlara əxlaq dərsi verməyə və ağıl öyrətməyə can atırdı. Əslində isə, bu məsələdə "Kafkaz"ın özünün maariflənməsinə daha ciddi lüzum vardı. Qəzet 1876-cı il may-iyun saylarında "Konstantinopolun astar üzü" adlı silsilə yazılar dərc etmiĢ və bu yolla da Ġstanbulda baĢ verən son siyasi proseslərə, xüsusən də yenicə taxta çıxmıĢ Sultan Əbdül Əzizin qeyri-adi intihar cəhdinə aydınlıq gətirməyə çalıĢmıĢdı. 1876-cı il Osmanlı imperatorluğu üçün həqiqətən də ciddi dəyiĢikliklər dönəmi idi. Hər halda, özlərini türklərin dostu sayanlar belə düĢünürdülər və ehtimal ki, daha çox Ġsa Sultanın təsiri altında "Tiflisski vestnik" qəzeti də qonĢu dövlətdə gedən siyasi prosesləri diqqər mərkəzində saxlamaqla eyni mövqeni paylaĢırdı. Həmin il imperiyanın dövlətçilik həyatında və idarəçilik prinsiplərində əsaslı dönüĢ gözlənilirdi. "Yeni osmanlılar" hərəkatının ideoloqlarından biri olan sədri-əzəm (baĢ vəzir-V.Q.) Midhət PaĢa ilk türk konstitusiyasının layihəsini hazırlamıĢdı. Osmanlı imperatorluğunun mütləqiyyət üsuli-idarəsindən konstitusiyalı monarxiyaya keçidi, hər yerdə olduğu kimi Rusiyada, eləcə də Anadolu
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
izlənirdi. Ġ.S.ġahtaxtinski və K.Bebutovun "Tiflisski vestnik"də çap edilən bir neçə siyasi təhlil və proqnoz xarakteri məqaləsi də bu məsələlərə həsr olunmuĢdu. Məqalə müəllifləri konstitusiyalı monarxiya üsul- idarəsinin üstünlüklərindən söz açırdılar (bəlkə də bu zaman onlar vətəndaĢı olduqları Rusiya imperiyasında da eyni xarakterli dəyiĢikliklərin həyata keçməsinin arzusunda idilər?!), hətta yeni taxta çıxmıĢ sultan V Muradın dinlə dövləti ayıracağı, özünün dünyəvi hakimiyyətini daha da möhkəmləndirərək, bütün müsəlman dünyasının xəlifəsi titulundan imtina edəcəyi barəsində cəsarətli proqnozlar verirdilər. Və bu zaman çar üsul-idarəsinin keĢiyində dayanan "Kavkaz" qəzetinin mühafizəkar mövqeyi ilə razılaĢmırdılar. Ġki qəzet arasında mübahisə və qarĢıdurma da məhz belə bir fikir ayrılığı zəminində baĢlamıĢdı. "Kavkaz" redaksiyası "kavalerist-yazıçılar" (bu, təbii ki, K.Bebutovun istefaya çıxmıĢ süvari zabiti olmasına iĢarə idi-V.Q.) deyə ironiya hədəfinə çevirdiyi "Tiflis siyasətçilərinə" - cənab K.Bebutova və "adı olmayan cənab ġahtaxtinskiyə" (çox güman ki, Ġsa Sultanın bir sıra məqalələrini sadəcə soyadı, yaxud inisialları ilə çap
Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|