Toshkent moliya instituti moliya-iqtisod fakulteti

3. Qimmatli qog’ozlar bozori faoliyatini davlat tomonidan tartibga solishning amaldagi holati tahlili

Davlat vakolatli organlarini qimmatli qog’ozlar bozorini muvofiqlashtirish va rivojlantirish borasida urni bekiyos. Ularning funktsional vazifalariga ham yuqorida ko’rsatilgan maqsadlar yotadi. Masalan: Qimmatli qog’ozlar bozorini faoliyatini muvofiqlanggirish va nazorat kilish markazi 1999 yilda Davlat mulk kumitasi va “Vaqt Milliy depozitariysi” bilan birgalikda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining O’zbekiston Respublikasi Markaziy qimmatli qog’ozlar depozitariysini tuzishga doir tashkiliy chora-tadbirlar tug’risidagi qarorini tayyorladi.

1-jadval

O’zbekiston Respublikasida ulushli va qarz korporativ qimmatli qog’ozlar bozorlari nisbati dinamikasi³

№	Yillar	Aksiya bozori		Obligatsiya bozori
		Hajmi (mlrd. so’m)	ulushi %da	Hajmi (mlrd. so’m)	ulushi %da
1	2014 yil	400,8	98,2	7,1	0,17
2	2015 yil	705,7	99,6	2,6	0,04
3	2016 yil	748,1	99,8	1,5	0,02
4	2017 yil	1477,3	87,9	203,8	12,1
5	2018 yil	1501	93,6	102,6	6,4
6	2019 yil	1987,4	94,9	106,1	5,1
7	2020 yil	910,4	93,1	67	6,9

Yuqoridagi 1-jadval ma’lumotlariga ko’ra qimmatli qog’ozlar bozorida aksiya bozori asosiy qismni tashkil etganligini ko’rishimiz mumkin. Ya’ni 2020 yilda aksiya va obligatsiya bozorlarining 98,2 %ini ya’ni 400,8 mlrd. so’mni aksiya bozori tashkil etsa, 0,17%ini ya’ni 7,1 mlrd. so’mni obligatsiya bozoritashkil etgan. 2018 yilga kelib obligatsiya bozorining nisbatan o’sganligini ko’rishimiz mumkin. 2018 yilda aksiya va obligatsiya bozorlarining 93,1 %ini ya’ni 910,4 mlrd. so’mni aksiya bozori tashkil etsa, 6,9%ini ya’ni 67 mlrd. so’mni obligatsiya bozoritashkil etgan.

Markaz tomonidan uchta me’yoriy xujjat ishlab chiqilib, ular O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida ro’yxatdan o’tkazildi:

• “Qimmatli qog’ozlar bozorida institutlarning investitsion litsenziyalash tug’risidagi Nizom”;

  
  

• “Jismoniy shaxslarni qimmatli qog’ozlar bilan operatsiyalarini amalga oshirish huquqi bo’yicha qayta attestatsiyadan o’tkazish tug’risidagi Nizom”;

  
  

• “Xususiylashtirish investitsiya fondlari aksiyalarini dastlabki tarkatishda aholiga sotish tartibi”.

  
  

Qimmatli qog’ozlar bozorining malakali qatnashchilari: moliyaviy brokerlar, dilerlar, investitsion maslahatchilar, investitsiya kompaniyalari, investitsiya fondlari, boshqaruvchi kompaniyalar, depozitariylar, hisob-kitob kliring palatalari, qimmatli qog’ozlar egalarining reestr saqlovchilari, qimmatli qog’ozlarni nominal saqlovchilar bilan birga respublika fond birjasi va boshqa investitsion institutlarning boshqa turlari qimmatli qog’ozlar bozorining infratuzulmasini tashkil etadi⁴.

4. O’zbekiston Respublikasining halqaro sarmoya bozoriga integratsiyasi va infratuzulmasini tashkil etish.