Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek Fonu Bu kitap Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek
Yüklə 144 Kb. Pdf görüntüsü
|
cütlük nəinki ahıl yaşı, habelə çox ciddi, səliqəli geyimi və bir-birinə zərif münasibətilə dəiqqət çəkirdi. 90 yaşında nəinki yaddaşını və biliklərə can atmağı itirməmək, hamçinin birgə yaradıcılıq fəaliyyətinə arzusunu pərvazlandırmaq necə vacibdir! Bu mülayim cütlük cavanların yanında təqlid, örnək üçün canlı nümunə idi. Sonradan yerli qəzetlərin birində K.Karasayevlə müsahibədə oxumuşdum ki, akademik sidq- ürəkdən xalqı ilə bahəm uzun və xoşbəxt ömür sürdüyünü etiraf edir və indi yalnız bir şey arzulayır – o dünyaya hörmət-izzət, ləyaqətlə köçmək. Kənddən gəlmiş insanı ilk baxışda yalnız geyimindən deyil, dilinin sadəliyindən də ayırd etmək asandır. Uşaqlıqda mən Əbdürəhman adlı bir ağsaqqal tanıyırdım, qocalığında ömrünü uzatmaq üçün bütün quşların ətindən dadmışdı, son günlərində isə boş dağarcıqla gəzir, haqqında çox eşitdiyi ölümsüzlük bulağını axtarıb tapmağa çalışırdı. Həyatını kənddə sürmüş insan nağıllarda yalnız həqiqətə və xeyrə inanır, yalanı yaxın belə buraxmaq istəmirdi. Hal-hazırda “BBC” radiosunda qırğız redaksiyasını təmsil edən Arslan Koyçiyev (Toktoqul bölgəsindən) bir dəfə mənə babasından danışmışdı. Can verən ahıl artıq uzanıb danışa bilmirdi. Amma qonşusu ona baş çəkməyə gələndə, başı ilə dəstərxana işarə etmişdi. Qocalarımız son ana qədər mehmannəvazlığın xoş ənənələrinə riayət etməyə çalışırlar. İxtiyar insan üçün başlıcası – ləyaqətini saxlamaqdır. “Canın-başın necədir?” sualına, can verən mütləq “Jakşımın” – “yaxşıyam” cavab verəcək. Halı necə pis olsa da, yanındakıların ovqaını heç bir vəchlə pozmayacaq. Qırğızıstanın xalq şairi Aalı Tokombayev məşhur “Ana dili” şeirində əcdaları sayaq ləyaqətlə getməyə ümid bəslədiyini yazır: “...qoy ölüm saatımda mənim “xoşbəxtəm!” etirafı dilimə “jakşımın” gəlsin”. Bu barədə şair C.Sadıkov isə belə yazır: Qırğızın səbri çox yoxlanılıb. Xəbər al ondan: “Necəsən?” “Yaxşıyam!” – deyəcək. Doğmasını incitməyəcək, Rahatlıqla da burdan köçəcək. Mərhumu son mənzilə ötürəndə qəbristanda ağsaqqal mütləq toplaşanlardan ölən adamın necə həyat sürdüyünü, özü haqqında qoyduğu xatirələri xəbər alır. Adətə görə, hər kəs bu adam barədə yaxşı xatirə söyləməli, xasiyyətinin yalnız müsbət cəhətlərini dilə gətirməlidir. Qırğızlar hamının hörmət bəslədiyi ağsaqqalın ölümü barədə deyirlər ki, bir nəfər yox, min nəfər rəhmətə gedib. Hörmət qazanmayan pis adam ölürsə, elə belə də deyirlər: “Bir adam ölüb”. 68 Bekcanov M. “Təşviqatçı”, 1968-ci il, Bişkek, tuş, lələk (reysfeder), 79 x 59 69 Müqəddəs ana – Umay Ənə Qırğız xalqı qədimdən qadına hörmət edib onu əziz tutur. Bunun ən yaxşı şahidi – xalq atalar sözü və zərbül-məsəllərdir: “Yaxşı gəlin – xəzinədir”; “Gəlin pis olmaz, düşdüyü ev pis olar”; “Birinci sərvət – sağlamlıqdır, ikincisi – arvad”; “Gül – torpağın bəzəyidir, qız – xalqın”; “Qadının xisləti hörmət tələb edir”; “Yaxşı arvadın, yaxşı əri də olur”; “Kim arvadının qayğısına qalmır, onu qula döndərir”; “Qadın olan yerdə, bərəkət də var”; “Kimin anası sağdır, qocalmaz”; “Cənnət, ananın ayaqları altındadır”... Hətta belə bir atalar sözü də var: “Allahın qəzəbinə keçmişsənsə – günahın bağışlanar, ananın qarğışına keçmişsənsə – heç vaxt”. Hələ Manasın vaxtında hesab edilirdi ki, pak qadın ərinin hətta ölümcül yarasını da sağalda bilər – yalnız üstündən keçməklə. Eposun qəhrəmanı Ayçörək qu quşu görkəmini alıb yaralı Semeteyin yanına tələsir. Qadın yaralı Semeteyim üstünfən keçir və... “onda, nəhayət, qanlı ox ucluğu yaradan çıxdı”, – dastan belə nəql edir. Manasın arvadı Kanıkey hər hərəkəti, hər sözü ilə ərini yüksəldir, bahadırın başına gələcəkləri yarım il əvvəlcədənm görə bilirdi. Dastanda birbaşa söylənilir ki, qadın ilahi mənşəli varlıqdar. Qırğız rəvayətlərinin motivləri əsasında lentə alınmış “Ağ bəbirin nəsli” filminin baş qəhrəmanı Saykal-ənə xalqının xəstəliklərini müalicə edir, bəd ruhları qovur, çətin illərdə Yaradandan xanədanı üçün nicat istəyirdi. Qadın “Ağ bəbir”ların anası hesab olunurdu. Qədim xalq təbabətinin bəzi üsulları birbaşa epik əfsanələrin əks –sədası kimi səslənir. Məs., əgər kişinin boynu şişirsə, sadəcə üç dəfə qadına təzim etməlidir – şiş çəkiləcək. Çox vaxt qırğız ailələrində yeni doğulmuş qızın adına gül kəlməsi əlavə olunur. Bununla yalnız qızın zərifliyi və gözəlliyi vurğulanmır, həmçinin ilk qadının güldən çıxdığı barədə inanc əks olunur. Qırğız kişiləri qızı adı ilə çağırmırlar, hörmətlə çon qız, xanım deyirlər. Qadınlar ərlərinə bahadır deyərək, ailədə onların mövqelərini qaldırırdılar. Ovçu evə şikarla qayıdanda, əvvəl qadınla, sonra ahıllarla, yalnız bundan sonra qalanları ilə bölüşürdü. Bizim abavü-əcdadımız analarını, arvadlarını, bacılarını, qızlarını bu dərəcədə əziz tuturdular. Demək lazımdır ki, qırğız qadını heç vaxt çadralanmayıb və həmişə kişilərlə çiyin-çiyinə həyat çətinliklərinə sinə gərib. Xalqımın tarixində qadına münasibəti bütün sözlərdən yaxşı nümayş etdirən unikal fakt var. 840-cı ildə Uyğur xaqanlığının paytaxtı talan olunarkən, qırğız döyüşçüləri çinli şahzadə Tay- Xonu əsir götürürlər. Qırğız xaqanı onu özünə günü almır, əksinə, gücləndirilmiş fəxri qarovulun müşayiəti ilə vətəni Çinə göndərir. Yol uzaq olur. Dəfələrlə karvan uyğur xanı Ugenin döyüşçülərinin hücumuna məruz qalır. Yalnız üç ildən sonra şahzadəni evinə sağ-salamat çatdıra bilirlər. Xaqanımızın bu hərəkəti çinlilərdə hörmət qazanır. 1825-1827-ci illər amansız müharibələr dövründə düşmənlər Taylak bahadırın qəbiləsini qırıb tələf eləyirlər. Ancaq onun arvadı, müdrik qadın son anda çağasını beşikdən götürüb enli ətəyinin altında gizlətməyə macal tapır. Sonda bu cəsarətli qadın həlakətini tapsa da, körpə sağ qalır və sülbü davam etdirir. Bu, məşhur Osmon bahadır idi. Ümumiyyətlə, qırğız qadınlarını azadlıqsevərlik və heyrətamiz iradə gücü fərqləndirir. Xalq yaddaşında bir çox görkəmli qırğız qadınlarının unudulmaz adları həkk olunmuşdur. İlk növbədə, yadımıza 96 il yaşamış və 1907-ci ildə vəfat etmiş Kurmanjan datkanın əfsanəvi adı gəlir. Bu heyrətamiz qadın çağdaşlarının böyük ehtiramını qazanmışdır. Valideynləri onu bay oğluna verməyi qərara alanda, qızın cəmi 18 yaşı var idi. Kurmanjan onların seçimini qətiyyətlə rədd edir, bu isə o vaxtlar misli görünməmiş asilik hesab edilirdi. Kurmanjan ilk dəfə cənublu qadınların kölə vəziyyətinə açıq çağırışla çıxış etmişdi. 21 yaşında sevib ailə qurdu. Əri – Kokand xanlığı baş Komandanı və beş oğlu ilə bahəm maarifləndirməyə və məscidlərin inşasına 70 Yüklə 144 Kb. Dostları ilə paylaş:
|