Türk Dünyası Đncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies
Yüklə 283,54 Kb. Pdf görüntüsü
|
KAZAKLARIN İSTİKLAL MÜCADELESİ 175
isyan durdurulur. Ne var ki kısa süre sonra verilen sözde durulmaz. İstilâ, kolonizasyon, ve kaleler inşa etmeye devam edilir. 27
5. Rus Hâkimiyetine Girmeyen Kazakların Bağımsızlık Mücadeleleri 5. Rus Hâkimiyetine Girmeyen Kazakların Bağımsızlık Mücadeleleri 5. Rus Hâkimiyetine Girmeyen Kazakların Bağımsızlık Mücadeleleri 5. Rus Hâkimiyetine Girmeyen Kazakların Bağımsızlık Mücadeleleri Hürriyet ve bağımsızlıkları büyük ölçüde ellerinden giden Kazakların başlattıkları ba- ğımsızlık hareketlerinden en büyüğü Abılay Han’ın torunu Kenasarı Kasım’ın başlattığı ve 11 yıl süren (1836-1847) harekettir. Bir diğeri onunla paralel cereyan eden İsatay Tayman’ın yönettiği ve 1838-1857 yılları arasında yapılan ayaklanmadır. Bir diğeri ise Kenasarı’nın ölümünden sonra oğlu Sadık’ın 1873 yılına kadar devam ettirdiği harekettir. 28
Kenasarı Han, Kazak Hanlığı’nı yeniden kurmak niyetiyle önce kendine tabi olan Ka- zak tayfalarını yanına alarak mücadeleye başlar. Kısa sürede güçlü bir ordu kurar. Rusların 1836’da üzerine gönderdiği orduyu yener. Ruslar, Kazak coğrafyasındaki hâkimiyetlerini büyük ölçüde kaybeder. 1841 yılında bütün cüzler onun hanlığını tanıyıp, kendisine tabi olurlar. 29 Rusların, istiklâl mücadelesinden vazgeçmesi için kendisine yaptıkları bütün teklif- leri reddeder. Ruslar Türkistan’dan çekilmedikçe hiçbir görüşmeyi kabul etmeyeceğini söy- ler. Üzerine defalarca gönderilen Rus birliklerini mağlup eden Kenasarı’nın üzerine Kazak- Türk savaşçılardan oluşan ve başlarında kendi sultanları bulunan akıncı birlikleri gönderilir. Bozkırın efsanevî kahramanı Kenasarı, 21 Temmuz 1844’te bunları da hezimete uğratır. Ma- yıs 1845’te Ruslar çok büyük güçlerle Karatav çevresini işgal eder. Kenasarı Han, 1846’da Kök Köl tarafına çekilir. Kenasarı’nın, Kırgız Manaplarını hâkimiyeti altına alacak şayiası üzerine Kırgız Manapları Cantay ve Orman birlikleri tarafından tuzağa düşürülerek öldürü- lür. Çok hazin bir durumdur ki onlarca Rus birliğinin yenemediği Kenasarı Han, kardeşi Nevruz Han ile birlikte 1847 yazında, soydaşlarının hıyaneti ile öldürülür. 30 Manap Hoca ve Taştambeyoğlu tarafından kesilen Kenasarı’nın başının Batı Sibirya genel valisine gönderil- mesi, bu olayın arkasında Rus parmağının olduğunu göstermektedir.
6. Rus Çarlığının Kazak Topraklarını Sahiplenmesi 6. Rus Çarlığının Kazak Topraklarını Sahiplenmesi 6. Rus Çarlığının Kazak Topraklarını Sahiplenmesi 6. Rus Çarlığının Kazak Topraklarını Sahiplenmesi Kenasarı’nın öldürülmesi ile Rusların önündeki en büyük engel kalkmış olur. Çar I. Nikola Güney Kafkasya’da yaptığı gibi Kazak coğrafyasında Kazak Türk nüfusunu azınlık durumuna düşürmek, soydaşlarının ve dindaşlarının nüfusunu ve nüfuzunu artırmak için 22 Haziran 1854’te bir ferman yayımlayarak bütün Kazak topraklarının Rusya hâkimiyeti altına
27 Mehmet Saray, Rusya’nın Türkistan’da Yayılması, s. 703; Emin Özdemir, 20. Yüzyılın Başl 20. Yüzyılın Başl 20. Yüzyılın Başl 20. Yüzyılın Başla- a- a- a- rında Kazakistan’da rında Kazakistan’da rında Kazakistan’da rında Kazakistan’da Fikir Hareketleri Fikir Hareketleri Fikir Hareketleri Fikir Hareketleri, Gazi Ün. S.B.E. Tarih Ana Bilim Dalı, Türkiye Cumhu- riyeti Bilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara, 2007, s. 19; Abdulkadir İnan, “Dükçü İşan İsyanı”, Türk Kültürü Dergisi Türk Kültürü Dergisi Türk Kültürü Dergisi Türk Kültürü Dergisi, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., s. 11, Ankara, 1963, s. 10. 28 Reşit Rahmeti Arat, age age age
age., s. 501; Baymirza Hayit, Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi Tarihi
Tarihi Tarihi, s. 179. 29 K. S. Karajan, age., 155. 30 Baymirza Hayit, Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi, s. 185.
ALİ KAFKASYALI 176
alındığını ve Kazakların Rus kanunlarına tâbi edildiğini ilan eder. 31 1853’ten 1865’e kadar Kazakistan’ın en önemli merkezleri olan Akmescit, Tokmak, Pişkek, Jumğol, Kurtka, Türkis- tan, Şimkent ve Taşkent şehirleri Rusların eline geçer. Ruslar bütün kaleleri, tarihî ve dinî mekânları yerle bir eder. Kazakların bütün mal varlıklarını talan ederler. Bütün direnişçiler öldürülür. 32
emperyalist bir devlet olan İngiltere’den gelir. İngilizlerin baskısı ile Rusya dış işleri bakanı Gorçakov 3 Aralık 1864’de dünya kamuoyuna şu açıklamayı yapar: “Rusya’nın Orta Asya’da karşılaştığı durum, hiçbir sosyal organizasyonu olmayan, yarı vahşi ve göçebe halklar karşı- sındaki bütün medenî devletlerin problemleriyle aynıdır. Bu tip durumlarda daha medenî olan devletler kendi sınırlarını ve menfaatlerini müdafaa etmek zorunda kalmışlardır. Hudut bölgesinde huzursuzluğu yaratan gruplar cezalandırıldıktan sonra kuvvetlerimizi geri çek- mek mümkün olmamıştır. Verilen ceza çabuk unutulmuş ve geri çekilmemiz bir nevi zayıf- lık addedilmiştir. Çünkü Asyalılar, görünür ve hissedilir kaba kuvvetin haricinde hiçbir şeye hürmet göstermemişlerdir. Onun içindir ki, biz, şu iki şıktan birini seçmek durumunda kal- dık: Ya verdiğimiz bütün emekler, elde ettiğimiz ticarî menfaatler ve sınır boylarında kur- duğumuz emniyet tertibatlarını unutup her şeyden vazgeçecektik veya bu vahşi Orta Asya memleketlerinin derinliklerine yürüyecektik. Rusya bu ikinci şıkkı tercih mecburiyetinde kaldı, tıpkı Amerika Birleşik Devletleri’nin kuzey Amerika’da, İngiltere’nin Hindistan’da, Fransa’nın Cezayir’de ve Hollanda’nın kolonilerinde yaptıkları gibi.” 33
göçler hâlinde Rus aileler getirilerek Kazakistan’ın en verimli arazilerine ve en önemli yerle- şim yerlerine yerleştirilir. 1905-1907 Devrimi yıllarında Rusya’dan 438 bin Rus aile (yakla- şık üç milyon Rus) getirilerek Kazakların elinden alınan arsa, mülk ve arazilere yerleştiri- lir.
34 1897 yılında Kazakistan’da % 15 civarında Rus veya Slav varken, bu sayı 1916’da % 41’e çıkar. 35
lerine dağıtılır. Rus askerlerine verilen 11 milyon hektar arazi ile birlikte 46.472.055 hektar arazi, ki bu arazi ülkenin işlenebilir arazisinin yarısına tekabül etmektedir, Rus göçmenlere dağıtılır. 36 4.425.000 hektar olan ekili arazinin tamamı Rus kolonilerince işletilir. Mal, mülk ve arazileri ellerinden alınan Kazaklar bozkırlara itilir. Ülkenin ekseriyetini teşkil eden Ka- zaklar özellikle merkezî yerlerde azınlık durumuna düşürülür. 37 1896-1916 yılları arasında Rusya’nın çeşitli bölgelerinden, bilhassa batı bölgelerinden Sibir Bölgesi ve Orta Asya’ya
31 Mehmet Saray, “Kazakistan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi İslâm Ansiklopedisi İslâm Ansiklopedisi İslâm Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Ya- yınları, Ankara, 2002, s. 125. 32 K. S. Karajan, age age age
age., 161. 33 Mehmet Saray, Rusya’nın Türkistan’da Yayılması Rusya’nın Türkistan’da Yayılması Rusya’nın Türkistan’da Yayılması Rusya’nın Türkistan’da Yayılması, s. 698. 34 Heyet, Kazahıstan, Azerbaycan Sovét Ensiklopédiyası II Azerbaycan Sovét Ensiklopédiyası II Azerbaycan Sovét Ensiklopédiyası II Azerbaycan Sovét Ensiklopédiyası II, Bakı, 1978, s. 563. 35 Saadettin Gömeç, Türk Cumhuriyetleri ve Toplulukları Tarihi Türk Cumhuriyetleri ve Toplulukları Tarihi Türk Cumhuriyetleri ve Toplulukları Tarihi Türk Cumhuriyetleri ve Toplulukları Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara, 1999, 73. 36 Baymirza Hayit, Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi, s. 162. 37 Reşit Rahmeti Arat, age age age
age., s. 498. Yüklə 283,54 Kb. Dostları ilə paylaş:
|