Türk Dünyası Đncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies
Yüklə 283,54 Kb. Pdf görüntüsü
|
KAZAKLARIN İSTİKLAL MÜCADELESİ 179
Ekim İhtilâli, bu millî harekete yeni sorumluklarla birlikte yeni hareket alanı doğurur. İhtilalle birlikte Kazakistan’ın kırsal kesimleri Rus asker ve işçilerinin yağma alanı hâline gelir. Rus göçmenleri ve askerleri kendilerini bölgenin efendileri olarak görmeye başlar. Bu durumun önüne geçmek için Alaş-Ordacılar bir Muhtar Kazak Hükümeti kurmaya çalışırlar. 18-26 Aralık 1917’de Orengburg’da yapılan 3. Kazak Kongresi’nde Semey şehri başkent ol- mak üzere Ali Han Bükey Han başkanlığında Alaş-Orda adında bir Kazak hükümeti kurulur. Birbirleriyle çatışma hâlinde bulunan Kızılordu ve Beyazordu, Alaş-Orda Hükümeti’nin varlığı konusunda aynı safta yer alarak karşı çıkarlar. Ocak 1918’de Baytursun başkanlığın- daki bir heyet, Stalin ile görüştüğünde onlara “Kazak-Kırgız Muhtar Hükümeti’ni tanıyaca- ğını” söyler. Ancak Stalin gizli olarak şehir proletaryası arabacı, işçi ve hamallardan oluşturduğu grubun komutasına verdiği silahlı kuvvetler ile Alaş-Orda’yı karşı karşıya getirir. Faytoncu- luk yapan Tungaçin cumhurbaşkanı yapılarak “Sovyet Kazak Hükümeti” ilan edilir. Alaş- Orda ile Rus Sovyet Kazak Hükümeti arasında mücadele başlar. Sosyalist ve milliyetçi Ruslar Alaş-Orda Kazak Hükümeti’nin ortadan kaldırılması hususunda birlikte hareket ederler. 50
Alaş-Orda Hükümeti ve taraftarları bozkıra çekilir. Teklifler ve görüşmeler netice vermez. Rusların ve yerli işbirlikçilerin baskısına fazla dayanamaz. Kızılordu birlikleri Kazakistan'ı İşgal ederek Temmuz 1919’da Alaş-Orda Hükümetini dağıtırlar. Yerine 20 Ağustos 1919’da Kızılorda merkezli Kazakistan Muhtar Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kurulur. 1927-1928 yıllarında Kazakistan’a yeni idare düzeni kurulur. Başkent 1929’da Almatı’ya nakledilir. Bü- tün zenginlerin mal varlıklarına el konulur, bütün işletmeler devletleştirilir. 51
8. Sovyetler Bir 8. Sovyetler Bir 8. Sovyetler Bir 8. Sovyetler Birliği Döneminde Kazakistan liği Döneminde Kazakistan liği Döneminde Kazakistan liği Döneminde Kazakistan Orta Asya’nın stratejik yerlerine kurdukları askerî tesislere ve fabrikalara Ruslar yer- leştirilerek büyük koloniler oluşturulur. 1986 yılına kadar Kazakistan’ın Akmola’da 46 yerle- şim yerine 30 bin, Semey’de 16 yerleşim yerine 6 bin, Yedisu’da 31 yerleşim yerine 30 bin, Sır Derya’da 55 yerleşim yerine 18 bin olmak üzere toplam 93.000 işçi getirilir. 52 İkinci Dünya Savaşı yıllarında Rusya’da bulunan büyük sanayî merkezlerindeki fabrikaların pek çoğu, işçi ve diğer çalışanları ile birlikte Orta Asya’ya nakledilir. Kazaklarda çalışan kalifiye eleman ve işçi yoktur bahanesi ile yüz binlerce Rus, tekrar Kazakistan’ın en önemli ve stra- tejik yerlerine yerleştirilir. 1935 yılına gelindiğinde işçi ve memur sayısı 232 bine ulaşır. Sanayi çalışanları da 26 bine çıkar. Pek çok sanayi merkezinde Rus işçi kolonileri oluşturulur (Arat 1997: 6/497). Tarih boyunca Kazaklara ait bir şehir olan ve 1917’den 1924’e kadar Ka- zakistan’ın başkenti olan Orenburg, Rusya’ya dâhil edilir. 53
50 Baymirza Hayit, Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi, s. 258. 51 Reşit Rahmeti Arat, age age age
age., s. 501. 52 Djordj Demko, age age age
age., s. 65. 53 Gülnur Smagulkızı Boranbayeva, “SSCB Dönemi ve Bağımsızlık Sonrası Kazakistan Cumhu- riyeti’ndeki Kazak Dilinin Genel Durumu”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi Modern Türklük Araştırmaları Dergisi Modern Türklük Araştırmaları Dergisi Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C. 1, S. 1 (Kasım 2004), s. 24.
ALİ KAFKASYALI 180
Rusların Orta Asya’ya hâkim olma gayretleri Sovyetler Birliği döneminde de devam eder. Komünist Moskova yönetimi 1927 yılında Kazakların nüfus ve nüfuzlarını azaltma politikasına büyük hız verir. Bu defa rejimin gereği olarak Kazak zenginlerinin arazileri ve malları ellerinden alınır. İhtilâlin ilk yıllarında Kazakların elinde 35 milyon baş hayvan var- ken bu sayı 1936’ya gelindiğinde 6.853’e düşer. 54 Türkiye’nin dört katı büyüklüğündeki ül- kenin beşte biri, yani Türkiye’nin dörtte üçü kadar kısmı askerî kışla, hava alanı ve poligon- larla kaplanır. Dünyanın en büyük nükleer deneme poligonu olan Nevada Poligonu burada kurulur. 55
Moskova yönetimi, Kazakistan'ı sahiplendikten sonra Kazak Türklerinin dinî, millî, siyasî, sosyal ve iktisadî hayatlarında büyük tasarruflar yapar. Bir taraftan dinî, millî, siyasî ve sosyal konularda yasaklar getirirken diğer taraftan çok acımasız iktisadî kararlar alır. Ülke varlıkları sömürülür. 56 Rus dili, kültürü hakim kılınmaya çalışılır. Kazak dili ve edebiyatı komşu Türk toplulukları Kırgız, Özbek, Türkmen veya Uygurlar ile küçük ağız farklılığı gösterdiği hâlde bu ağız farklılıklarının her birine ayrı alfabe oluşturularak, ayrı yayınlar konularak, ayrı birer dil yapılmaya çalışılır. Rusça zorunlu ortak dil yapılır.
9. 1920 9. 1920 9. 1920
9. 1920----1922 Açlık ve Kırgın Yılları 1922 Açlık ve Kırgın Yılları 1922 Açlık ve Kırgın Yılları 1922 Açlık ve Kırgın Yılları Birinci Dünya Savaşı’nın sefaleti yaşanırken üstüne 1916 Rus katliâmının eklenmesi, 347 kişinin idam edilmesi, 168 bin kişinin Sibirya’ya sürülmesi, 300 bin kişinin Doğu Türkis- tan’a sığınması dolayısı ile Kazakistan’ın büyük bir felaket geçirmesinin üzerinden 3 yıl geçmeden 1920 yılında Kazaklar, “yapay kıtlık ve yoklukla” yok olma tehlikesi ile karşı kar- şıya getirilir. Moskova’nın hatta onları da yönetenlerin emri ile Kazaklar, büyük siyasî ve sosyal deneylerde denek olarak kullanılır. 1920 yılında havalar nispeten kurak geçer. Sovyet yönetimi tedbir alıp çare bulacağına Kazak köylüsünün elinde bulunan canlı hayvanları ve hayvan mamullerini, yağ, et ve diğer gıda maddelerini vergilerine karşılık ve zorla toplayıp Rusya’nın Moskova, Petersburg, Saratov gibi şehirlerine gönderir. Aynı zamanda Bolşevikler de Kazak kırsalında köyleri talan ederler. Sovyet yönetimi hiçbir müdahalede bulunmaz. Ülkede yokluk ve kıtlık başlar. Sovyet yönetimi Kazakların kırılmasına seyirci kalır. Bu felâ- kette ölenlerin sayısı Kasım 1921’de 1.508.000; 1922 yılında ise 2.303.200 kişi olur. 700 bin- den fazla insan Doğu Türkistan ve diğer komşu ülkelere sığınır. 57
10.
10. 10.
10. 1930 1930
1930 1930----1936 Açlık 1936 Açlık 1936 Açlık 1936 Açlık----Yokluk Yılları ve Yokluk Yılları ve Yokluk Yılları ve Yokluk Yılları ve Aydınlar Katliâmı Aydınlar Katliâmı Aydınlar Katliâmı Aydınlar Katliâmı Dünyayı yönetenlerin, Kazak Türklüğünü yok etme noktasına getirme plânlarının icabı olsa gerek, Sovyet yönetimi kıtlık-yokluk kurgusu altında ikinci bir imha hareketini 1930-36 yıllarında yapar. Kazakistan’da, aynı zamanda diğer Türk devletlerinde millî şuurun
54 Reşit Rahmeti Arat, age age age
age., s. 497. 55 Manas K. Kozıbayev, age age age
age., s. 322. 56 Djordj Demko, age age age
age., s. 42. 57 Lazzat Auyessova, Kazakistan’da Sovyet Siyaseti Kazakistan’da Sovyet Siyaseti Kazakistan’da Sovyet Siyaseti Kazakistan’da Sovyet Siyaseti, İ. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dalı, Y. L. Tezi, İstanbul, 2010, s. 57. Yüklə 283,54 Kb. Dostları ilə paylaş:
|