Türk Dünyası Đncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies
Yüklə 283,54 Kb. Pdf görüntüsü
|
KAZAKLARIN İSTİKLAL MÜCADELESİ 177
6.500.000 Rus asıllı göçmen getirilir. Bunların üçte biri Kazakistan’a yerleştirilir. 38 Kazakis- tan’a yerleştirilen bu 2.300.000 Rus nüfustan sadece 260 bini geri yurtlarına döner. 39 1916 yılına gelindiğinde Rusların nüfusu 3 katından fazla arttığı hâlde Kazak Türklerinin nüfusu %14 artmıştır. Hatta bazı yerlerde Kazak nüfusu azalmıştır. 40 Rusların bütün bu emperyalist ve istilacı faaliyetleri Kazakların tahammül sınırlarını aşar ve isyan etmelerine sebep olur.
7. Türkistan Türk Tayfalarını 7. Türkistan Türk Tayfalarını 7. Türkistan Türk Tayfalarını 7. Türkistan Türk Tayfalarının Birlikte Ayaklanması n Birlikte Ayaklanması n Birlikte Ayaklanması n Birlikte Ayaklanması Birinci Dünya Savaşı ile birlikte Rus subaylarının ve Rus göçmenlerinin azgınlıkları, taşkınlıkları daha da artar. Göçmenlere ve savaş mağdurlarına yardım adı altında halkın elinde avucunda bir şey bırakmazlar. Rus subaylar göçmenlerden ve askerlerden kurdukları çeteler ile alenî olarak çeşitli adlar altında soygun yaparlar. Olaylar sonrasında şikâyet üzeri- ne yapılan aramada general Madridov’un evinde 272 kilo gümüş takı ve süs eşyası bulunur. Türkistan genel valisi general Kuropatkin, yoksul halktan harp vergisi olarak 20 milyon rub- le, kendisi için “hediye” olarak da 2.400.000 ruble toplatır. Askerî ihtiyaç için Kazakların hayvanları müsadere edilir. Bunlar yetmiyormuş gibi Çar II. Nikola 25 Temmuz 1916 tari- hinde yayımladığı bir kararla, Türkistan ahalisinden 19-43 arasındakiler cephe gerisinde hizmet yapmak üzere askere çağırılır. Kazakları yok etmek anlamına gelen bu karar Kazakla- rı şaşkına çevirir. Diğer bir husus Kazaklar, toplanan askerlerin büyük ihtimalle Kafkas Cep- hesinde veya diğer cephelerde Osmanlı Devleti’ne karşı savaştırılacaklarından endişelenir- ler. 41
Türkü Osmanlı ordularına karşı savaştırılmıştır. 42
1916 yılında köylü isyanları başlar. Bu isyanlar bütün Kazakistan’a yayılır. Aynı za- manda Kırgızlar, Özbekler, Türkmenler de ayaklanır. Her ne kadar bazı Rus subayları kasıtlı olarak bu isyanları Osmanlı Türklerinin ve Alman casuslarının yaptırdığını iddia etse de aslı yoktur. Hayit’in tespit ettiği gibi Türkistan için ümit dolu, Ruslar için ise korkunç olan bu ayaklanma birkaç kişinin teşebbüsü ile meydana gelmiş, merkezî bir yönetimi olmayan bir isyandır. Kesinlikle organize bir hareket olmayıp tamamen halkın Rus zulmüne tepkisi ola- rak doğmuştur. 43 Ruslar bu isyanı bahane eder resmen katliam yapmışlardır. 44 Kazak, Kırgız,
38 Djordj Demko, Orıstardın Kazakstandı Otarlavı Orıstardın Kazakstandı Otarlavı Orıstardın Kazakstandı Otarlavı Orıstardın Kazakstandı Otarlavı (1896-1916), Ğılım, Almatı, 1997, s. 42, 64. 39 Age Age Age
Age., s. 70. 40 Age Age Age
Age., s. 171. 41 Akdes Nimet Kurat, Rusya Tarihi Rusya Tarihi Rusya Tarihi Rusya Tarihi, Başlangıçtan 1917’e Kadar Başlangıçtan 1917’e Kadar Başlangıçtan 1917’e Kadar Başlangıçtan 1917’e Kadar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1993, s. 427; Abdulkadir İnan, “Türkistan’da 1916 Yılındaki Ayaklanma”, Türk Kü Türk Kü
Türk Kü Türk Kül- l- l-
türü Dergisi türü Dergisi türü Dergisi türü Dergisi, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, S. 12, Ankara, 1963, s. 27 vd. 42 Fahri Valehoğlu, “Kırım Savaşı ve Garapapaglar”, Garapapaglar Jurnalı Garapapaglar Jurnalı Garapapaglar Jurnalı Garapapaglar Jurnalı, S. 8, Tiflis, 2007, s. 8. 43 Baymirza Hayit, Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi, s. 209. 44 Abdulkadir İnan, (“Türkistan’da 1916 Yılındaki Ayaklanma”, s. 26.) yetkili bir komünist Rus yöneticisi olan George Safarov’un eserinden naklen verdiği bilgiye göre Safarov bu isyanın bastırılmasını şöyle ifade eder: Ruslar bu isyanı, “istinno – russkaya podlost” (gerçek Rus al- çaklığı) ile bastırmıştır. “… Bu ülkede masallardaki gibi zenginleşmiş Rus göçmenleri yerli fa- kir halkın toprak parçasını ve ev-barkını ellerinden alıyorlardı. Burada gerçek Rus alçaklığı-
ALİ KAFKASYALI 178
Özbek ve Türkmen bölgelerine gönderilen 15’er bin kişilik Rus orduları, silahlandırılan 9 bin Rus göçmeni ile birlikte şehir kasaba ve köylerde aylarca katliâm yapmışlardır. Binlerce insan idam edilmiş, yüz binlerce öldürülmüş, iki yüz binden fazla Kazak ve Kırgız, Çin yö- netimindeki Doğu Türkistan’a sığınmıştır. Binlerce Türkistanlı kürek cezasına mahkûm edilmiştir. Sonraki yıllarda bazı Sovyet basını bu ihtilâlin büyük bir millî kurtuluş, Çarlığa karşı muazzam bir isyan olduğunu yazmıştır. Bu isyanda Kazaklarda Abdulgaffar, Kırgızlarda Şabdan Cantayoğlu, Türkmenlerde Cüneyd Han, Özbeklerde Cızaklı Nezir Hoca Abdullah- oğlu öne çıkan isimlerdir. 45 Hayit’in Rus kaynaklarına dayanarak verdiği bilgilere göre 673 bin Kazak öldürülmüştür. Ayaklanma önderlerinden 347 kişi idam edilmiştir. Yargısız infaz yapıldı denilmesin diye 228 kişi ağır hapis cezasına çarptırılmış, 129 kişinin hürriyeti kısıt- lanmıştır. 168 bin Kazak Sibirya’ya sürgün edilmiş, 3 yüz bin Kazak ve Kırgız Doğu Türkis- tan’a kaçmıştır 46
8. Kazakların Diriliş Mücadelesi 8. Kazakların Diriliş Mücadelesi 8. Kazakların Diriliş Mücadelesi 8. Kazakların Diriliş Mücadelesi Bozkır Genel Valiliği’ndeki milliyetçi Türk (Kazak) aydınları, 1906’da Bükey Han’ın başkanlığında “Kazak Anayasal Demokratik Partisi”ni kurarlar. Kazak Duma milletvekilleri- nin pek çoğu partiye katılır. Mir Yakup Dulat, Baytursun gibi büyük yazar ve şairler görev alırlar. Bunlar 1917 ihtilâline kadar millî şuuru uyandırmak ve toprak meselesini halletmek için çalışırlar. Ceditçiler açıkça meydana çıkarlar. Bir yandan yenileşme bir yandan da hür- riyet talep ederler. Mir Yakup Dulat’ın “Uyan Kazak” şiiri bu dönemin eseridir. Şair Abdul Rauf Fitret 1916’da yazdığı “Gözünü Aç” adlı şiirinde 150’den fazla bu dönem Türkistan şairinin bakış açısını hülasa etmektedir: “Ey Büyük Türk Halkı, gözünü aç! Türkistan’da za- limler olmasın! Kimin oğlusun düşün! Gözünü aç dünyayı gör, sönmekte olan ateşleri yak! Toprak altında yatan atanı unutma! Sen Türk, esirliği kabul edebilecek misin?” diye millete seslenir. 47 5-10 Nisan 1917’de yapılan I. Kazak Kongresi’nde hareketin lideri Bükey Han hedeflerinin millî kurtuluş olduğunu ve kurtuluş saatinin de geldiğini ilân eder. Orenburg’da yapılan II. Kazak Kongresi’nde (21-26 Temmuz 1917) partinin adı “Alaş-Orda” 48 olarak de- ğiştirilir. 49
nın sınırı yoktu… 1916 yılında siper ve ağır cephe hizmetleri için seferberlik ilân edildi. Hal- kın hiddet ve kini son haddini bulmuştu, balta, kazma ve sopa ile isyan ettiler. İsyanın bastı- rılması korkunç ve pek vahşiyâne oldu… Cızak kazasındaki bir çok köy yerle bir edildi. He- sapsız kadın, çoluk, çocuk, ihtiyar öldürüldü, mal ve mülkleri Rus askerlerine verildi.” Koloniyalnaya revolyutsiya Koloniyalnaya revolyutsiya Koloniyalnaya revolyutsiya Koloniyalnaya revolyutsiya, Moskova, 1921, s. 50. 45 Abdulkadir İnan, “Türkistan’da 1916 Yılındaki Ayaklanma”, s. 29. 46 Baymirza Hayit, Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi, s. 209. 47 Baymirza Hayit, Türkistan’da Öldürülen Türk Şairleri Türkistan’da Öldürülen Türk Şairleri Türkistan’da Öldürülen Türk Şairleri Türkistan’da Öldürülen Türk Şairleri, Kardeş Matbaası, Ankara, 1971, s. 7. 48 “Alaş” Kazak ve Kırgızlarca ulu ataları kabul edilen efsanevî kahramandır. Alaş Han (Orda Han) adını birleştirici olacağı kanaati ile partilerine ad olarak koymuşlardır (Auyessova, K K K Ka- a- a- a- zakistan’da Sovyet Siyaseti, zakistan’da Sovyet Siyaseti, zakistan’da Sovyet Siyaseti, zakistan’da Sovyet Siyaseti, s. 27) . 49 Baymirza Hayit, Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi, s. 252.
Yüklə 283,54 Kb. Dostları ilə paylaş:
|