Türk halk edebiyatı prof, pertev naili boratav

ni  olduğu  gibi  bırakarak, 
yani  öteden  beri  hayalcilerin 
tuttukları  yoldan  giderek,  onun  yapısındaki  ve  anlatımın­
daki  güçlerden  bir  şey  yitirtmeden,  onu  bozmadan,  yozlaş­
tırmadan  canlı  tutma  denemeleri  de  olmuştur. 
Bununla 
çağdaş  tiyatro  sanatının  aktör  ve  yazarlarının  Karagöz 
oyunlarına  eğilmeleri,  onları  bir  anlatım  aracı  olarak  kul­
lanma  yöntemini  anlıyoruz.  1931  yıllarında  bir  süre,  güç­
lü  komedi  aktörü  Haz:m,  İstanbul'da  bir  küçük  lokanta­
da  karagöz  oynatmıştı;  onun  oyunları  büyük  ilgi  ve  ba­
şarı  kazanmıştı.  —  Köy  Enstitülerinin  canlı  çalışma  ve 
yaratma  döneminde  (1940  -  1945)  ,  Hasanoğlan  Köy  Ens­
titüsü  öğretmenlerinden  Hidayet  Gülen,  karagöz  oyunla­
rına  yeni  bir  anlatım  gücü  verme  çabası  göstermişti;  onun, 
geçen  yıllar  içinde  Karagöz  piyesleri  yazmakta  devam  et­
tiğini,  1968’de  bir  gazetenin  yarışmasına  katılıp  üçüncü 
dereceyi  kazanmış  olmasından  öğrendik.  Bu  yarışmada  bi- 
nciliği  kazanan  Aziz  Nesin’in 
karagöz  piyesleri  yayın­
landı;  bunlar  eski  oyunların,  özellikleri  yitirilmeden  — öl- 
"ısü  kaçırılmadan—   günümüze  getirilmesi  mümkün  ol­
duğunu  ispatiıyor.  —   Hem  konuları  işlemede,  hem  de  icra 
işinde  çağının  kültür 
seviyesinin  aşağısında  kalmayan, 
aynı  zamanda  geleneği  benimsemiş  ve  sindirmiş  oian  sa­
natçıların  elinde  karagözün  bugün  de  diri  kalma 
şansı 
vardır;  sinema,  hele  televizyon  gtoi,  çağdaş  teknik  araç­
lar  onun  bu  yeniden  canlanma  imkânlarını  bir  hayli  ço­
ğaltabilirler.
Soru  91  :  Karagöz  oyunlarında  işlenen  konular 
ve  insan  tipleri  nelerdir?
Karagöz  oyununun,  ilerde  göreceğimiz  bölümlerinden 
«fasıl»ların  konularını  inceleyeceğiz  burada. 
Alman  ori­
entalisti  Georg  Jacob,  karagöz  oyunlarının 
«fasılaların­
da  işlenen  konuları  şu  dört  bölümde  kümelemiştir:
219

---

1)  İşsiz  olan  Karagöz’e  Hacivad  bir  iş  bulur.  Oyun 
Karagöz'ün  bu  işte  beceriksizliklerinden,  alışılmış  olanla­
ra  aykırı  tutumlarından,  o  işi  görürken  karşılaştığı  kimse­
ce  davranışlarından  çıkan  tuhaflıkların  sıralanması  ile
sürdürülür:  Göziemeci,  Eskici,  Karagöz'ün  aşçılığı,  Kara­
göz'ün  bakkallığı,  Eczane,  Karagöz'ün  komikliği,  Kayık, 
Salıncak,  Telgrafçı,  Yazıcı,  Karagöz'ün  şairliği,  Canbazlar, 
Tahmis,  Balıkçılar...  bu  kümeden  oyuntardır.
2)  Karagöz,  yasak  veya  tehlikeli  bir  yere,  merak  et­
tiği  için,  ya  da  rastlantı  ile,  girmek  ister;  bu  yüzden  ba­
şına  türlü  işler  açılır;  çeşitli  kimselerle  rastlaşır  ve  ça­
tışır:  Hamam,  Bahçe,  Çivi  Baskını,  Kanlı  -  Kavuk,  Câzûlar 
oyunlarında  bu  kümeden  konular  ele  alınmıştır.
3)  Bu  bölümde,  Karagöz’ün,  yukarıdaki  kümelerde- 
kilerden  farklı,  başlı  başına  çapraşfk  herhangi  bir  mace­
raya  karışmasından  çıkcm  durumlar  sergilenir:  Sahte  Ge­
lin,  Yalova  Sefası,  Meyhane,  Tımarhane,  Karagöz'ün  es­
rar  içmesi  oyunlarında  olduğu  gibi.
4)  Halk  edebiyatının  bilinen  anlatı  türlerinden  alın­
mış  konuların  kişileri  arasına  Karagöz'ün  herhangi  bir  ve­
sile  ile  karışmasını  anlatan  oyunlar.  Bu  konuların  çoğun­
luğu  ünlü  halk  hikâyelerinden  alınmıştır:  Ferhâd  ile  Şi­
rin,  Leylâ  ife  Mecnun,  Kerem  ile  Aslı,  Tahir  ile  Zühre  gibi 
aşk  hikâyelerinden,  ya  da  Hançerli  Hanim,  Tayyrzâde 
gibi  gerçekçi  meddah  hikâyelerinden.
A.  Thalasso,  Metin  And,  Cevdet  Kudret,  Moliâre  ko­
medilerinden  (Skapen'in  dolapları,  Zoraki  Hekim,  Cimri, 
v.b.),  Ahmed  Midhat’ın  Hüseyin  Fellâh, 
Haşan  Mellâh 
adlı  romanlarından  konularını  almış  Karagöz  oyunlarına 
işaret  ediyorlar.
Karagöz  geleneğinin,  böyle  başka  edebiyat  türlerin­
de  yeri  olan  bir  konuyu,  kendi  tekniğine  ve  sanat  görü­
şüne,  anlatım  özelliğine  uygulaması  ustaca  yapıldığı  za­
man  çok  başarılı  olur:  Ferhar}  ile  Şirin'de  olduğu  gibi.
220

---

Bu  uygulamadaki  yönteme  örnek  olarak,  Ferhâd  ile  Şi- 
rin'in  maceraları  içine  Karagöz'ün  nasıl  karıştığını 
gös­
terelim :
Hacivcd,  Karagöz’e 
Ferhad  ile  Şirin’in  maceralarını 
anlatır.  Ferhâd,  Şirin'in  kasrını  boyayan  nakkaştır; 
Şi- 
rin’e  âşıktır.  Şirfn'in  anası  ondan,  Elma  Dağı’nı  delip  kas­
ra  su  getirmesini  istemiştir;  Ferhâd  o  şartla  Şirin’i  elde 
edebilecektir.  — Daha,  bu  hikâye  anlatılırken,  Karagöz'ün 
aklı  durur;  meselâ  bir  insanın,  aşk  uğruna,  dağı  delmeğe 
kalkışmasını  havsalası  almaz;  garip  yorumlar  yapar.  —  
Sahnede,  oyunun  gerektirdiği  dekorları  da  kendine  göre, 
olmayacak  şeylere  benzetmesi,  oyunun,  «romantik»  bir 
konuyu  «komik»  düzeye  indiren  ustalığına  tanıktır;  Kara­
göz’e  göre,  Küşterî  meydanında  (yani  perdede)  Hacivad'ın 
evi  tarafına  konmuş  olan  köşkün  karşısındaki,  yani  Ka­
ragöz'ün  evi  tarafındaki  Elma  -  Dağı,  bir  moloz  yığınıdır; 
köşkün  Hacivad  tarafına, 
molozun  Karagöz’ün  evinden 
yana  yığılmış  olması  Hacivad’a  çatma  vesilesi  olur...
Karagöz  oyu-nunun  tiplerine  gelince:  belli  başlı  iki 
;p  Hacivad’la  Karagöz’dür.  Hacivad,  hali  vakti  yerinde, 
kelli-felli,  aklı  başında,  herkesle  hoş  geçinmesini  bilen, 
çok  defa  düşündüğü  gibi  değil  de,  alıştığı  gibi  konuşan 
çelebi  bir  zattır.  Birçok  oyunlarda  mahallenin  muhtarı, 
ileri  geleni,  akıl  hocası  rolünde  görürüz  onu.  Sık  sık  kav­
ga  etmekle  beraber  Karagöz’le  ikisi,  birbirinden  vaz  ge­
çemeyen  iki  dostturlar.  — Karagöz'e  gelince,  o  her  oyun­
da,  bir  sûre,  Hacivad’la  uyuşup  anlaşamaz;  çünkü,  Haci- 
vad’m  bütün  zıdlarım  nefsinde  toplamış  bir  «bî-edeb  Çin- 
gene»dir;  züğürttür,  bir  mesleği  yoktur;  geçimi  zuhura­
ta  bağlıdır;  evinde  karısı  ile  kavgaları  eksik  olmaz;  obur­
dur,  boş  boğazdır;  düşündüklerini  gizlemeden  söyler;  iç­
güdülerine  uymaktan  kendini  alamaz;  her  şeye  burnunu 
sokar;  her  fırsattan  yararlanmak,  kendine  pay  çıkarmak 
■ister;  Hacivad’ın  nasihatlarını  dinlemeğe  niyetlense  de.
221

---