Türk halk edebiyatı prof, pertev naili boratav

köylülere  danışır;  nihayet  gelenlere  yatacak  yer  verme­
ye  razı  olur  köylüler.  Elekçioğlu'na  kızları  bindirmek  üze­
re  iki  hayvan  verilir:  bunlar,  seyircilerden  iki  delikanlı­
dır. 
Kızlar  binince  hayvanlar  türlü  aksilikler  ederler... 
Sonunda  köye  varırlar.  Elekçioğlu’na  oturacak  bir  İskem­
le  verilir:  gene  bir  seyirci,  iskemle  olur;  nargile  diye  bir 
ayakkabı  verilir,  ve  buna  benzer 
münasebetsiz  davra­
nışlarla  Elekçioğlu’na  takılır  köylüler.  Nihayet  kızlar  oyu­
na  kalkarlar,  o  zaman  tilkiler  ortaya  çıkıp  kızlara  musal­
lat  olurlar.  Elekçioğlu  tilkileri  kovalar.  O  sırada  Kenaıv 
oğlu  nâra  atarak  meydana  girer.  Elekçioğlu  kaçar.  Kenan- 
oğlu  kızlarla  birlikte  oynamağa  kalkarlar.  Elekçioğlu  giz­
liden  gelip,  bir  ayağını  tüfek  gibi  yaparak  Kenanoğlu'nu 
öldürür.  —   Kızlar,  ölüye  ağıt  yaparlar...
Kadınlar  arasında  oynananlara  örnek  olarak  da  Tül­
bentçi  oyununu  görelim.  Eskişehir  köylerinde  derlenmiş 
olan  bu  oyun  şöyle  yürütülür:  erkek  kılığına  girmiş  bir 
kadın  Tülbentçi  rolünü  yapar.  Şarkı  söyleyerek 
kadın­
ların  toplaştığı  yere  gelir;  yemeni,  tülbent  satacaktır.  Ka­
dınlar  veresiye  almok  isterler, 
Tülbentçi  ile  çekişirler, 
malları  kapışırlar.  Tülbentçi  feryadı  koparır:  «Yetişin,  Ev­
liyalar,  Erenler!»  diye.  Bunun  üzerine,  beyaz  yatak  çar­
şaflarına  bürünmüş  birkaç  kadın  ortaya  çıkıverir,  ve  yağ­
macı  kadınları  korkutup  dağıtır. 
’
Tecer'in  bir  notunda,  Anadolu  Kurtuluş  Savaşı’ndan 
esinlenmiş  ve  Yunanlılarla  Türkleri  sahneye  çıkaran  bir 
oyuna  da  değiniliyor.  Eskişehir  köylerinde  oynandığı  bil­
dirilen  bu  oyun,  halkın  gelenek  dağarcığının  yeni  konular­
la  zenginleştiğini  göstermek  bakımından  ilginçtir.
Seyirlik  köylü  yaratmalarında  çok  daha  yeni  ve  gün­
lük  sorunların  ele  alınışına  örneği  Abldin  Dino’nun  İkinci 
Dünya  Savaşı  yıllarında 
oluşumuna  tanık 
olduğu  bir 
oyunda  buluruz.  O  sıralarda  Adana  Halkevi  Tiyatro  Bö­
lümünün  çalışmaları  çerçevesi  içinde  Çukurova'nın  sıtma
243

---

bölgesindeki  bir  köye  uğradıklarında  Dino,  köy  delikan­
lılarına  «sıtma  savaşı»  konusu  üzerinde  bir  oyun  çıkar­
malarını  önerir.  Bütün  Çukurova'da  kinin  karaborsaçılığ» 
almış  yürümüştür  o  tarihlerde.  Köylüler,  bu  ana-tema  et­
rafında  hemen  düzenleyip  çıkarıverdikleri  oyunda,  kinin- 
karaborsacılarının  insafsızlıklarını,  köylünün  çektiklerini, 
sıtma  savaşının  aksayan  yönlerini  sergileyiveriyorlar.  —  
Ama  oyun,  oynandığı  yerde  kalmamıştır:  Dino,  bir  müd­
det  sonra,  köylülerin,  oyundan  ders  almışçasına  karabor­
sacıları  tedirgin  edecek  eylemlere  geçerek  bu  oyunu  sah­
ne  dışında  da  sürdürdüklerini  öğrenmiştir.
Seyirlik  halk  oyunları  üzerinde  bu  son  sorunun  çer­
çevesi  içine  giren  birkaç  örnek-olgu  da  şunu  gösteriyor: 
halkedebiyatının  her  türünden  yaratmalar  sadece  eğlen­
ce  vesilesi  ve  aracı,  hayâl  ürünü,  gelip  geçici  şeyler  de­
ğildir;  onlar,  toplumun  günlük  sorunlarından,  tasaların­
dan,  kaygılarından,  sevinçlerinden,  işlerinden,  üretim  ve 
tüketim  çabalarından,  törelerinden,  törenlerinden  ayrıla­
maz.  Bir  kelime  ile,  halkın  yaşamı  ile  kaynaşmışlardır;  o- 
nunia  bir  bütün  halindedirler,  ve  ancak  toplumun  yaşamı­
nın  türlü  yönleriyle  bir  arada  İncelenerek  değerlendirilip 
yorumlanabilirler.
2 4 4

---

KISA  BİBLİYOGRAFYA
A. 
G w «l  nitelikte  kaynaklar
a)  Veysel  ARSEVEN,  Açıklamalı  Türk  halk  müziği  kitap  ve  makaleler
bıbıiyograıyası.  İstanbul  1969.  (Millî  Folklor  Enstitüsü  yayını.) 
s ı » ,   lurk  loıklor  ve  etnografya  bibliyografyası,  I,  Ankara  1971; 
II,  Ankara  19 <3.
Türker  ACAROGLU  ve  Fıtrat  OZAN.  Tiırk  halkbilgisi  ve  halk 
edebiyatı  üzerine  seçme  yoyınlar  kaynakçası.  Ankara  1972. 
(1 ürk  Dil  Kurumu  =   İD K  yayını.)
M.  Şakir  ÜLKÜTAŞIR,  Cumhuriyetle  birlikte  Türkiye'de  folklor  ve 
etnografya  çalışmaları.  Ankara  1973.  (Başbakanlık  Kültür 
Müsteşarlığı  yayını.)
Pertev  Naili  BORA ı AV.  Dil  ve  Tarlh-Coğrafya  Fakültesi  Folklor 
Arşivi.  «Dil  ve  Tarlh-Coğrafya  Fakültesi  Dergisi»  (=   DTCFD). 
I,  1942,  s.  99-111.
»  »  »,  Folklor  Arşivinin  bugünkü  durumu.  DTCFD,  V,  1947.  8. 
323-327.  (♦)
b)  Halkbilgisi  Mecmuası.  Ankara  1928.  (Halkbllgiel  Derneği  yayını.)
1  cilt  yayınlanmıştır.
Halkbilgisi  Haberleri.  İstanbul  1928-1931,  18  sayı  (Halkbilgisi  Der­
neği  yayını);  1933-1942,  sayı  20 -  124  (İstanbul,  Eminönü  Halkevi 
yayını).
(*)  «Ankara  Üniversitesi  Dil  ve  Tarih-Coğrafya  Fakültesi  Folklor 
Arşivi»nden  bu  iki  yazıda  söz edilmiş  olması  sonucu,  kimi  araş­
tırıcılar  bu  «Arşiv»deki  halkedebiyatı  metinlerinin  —ve  başkaca 
folklor  gereçlerinin—  nereye  dittiği,  nerede  bulunabileceği  so­
rusu  ile  karşılaşmışlardır.  Adı  geçen  Arşivin  kuruluşu  bir  «ta­
sarı»  halinde  idi;  «resmen»  kurulması  sonuçlanmadan  bu  sa­
tırların  yazarı  Fakülteden  ayrılmak  zorunda  kaldı.  Arşivdeki 
gereçler,  onu  kurmayı  tasarlamış  olanın  ve  öğrencilerinin  yap­
tıkları  derlemelerin  ürünü  idi;  kendisinin  Fakülteden  ayrılması, 
aynı  zamanda,  Fakültedeki  Türk  Folkloru  öğretim  ve  araştır­
malarına  da  son  verdiği  için,  sadece  bu  derlemelerin  yitip  git­
mesini  önlemek  düşüncesi  ile,  onları  kendi  özel  «Arşlv»ine  dö­
nüştürdü.  -  1948  yılından  beri,  P.  N.  Boratav  arşivi  ise,  Türk 
folklorunun  cesitü  konuları  üzerinde  çalışanların  yararlanma­
sına  her  zamon  açık  bulundurulmuştur.
245

---