70
OĞUZLARLA BAĞLI ETNOQONĠK MĠFLƏR, ĠLK
OĞUZ YURDU MAHAN: ƏFSANƏ YOXSA REALLIQ
Türk soy və boyları içərisində genezisi haqqında ən çox
mənbə bulunan xalq, şübhəsiz ki, oğuzlardır. Elm aləminə çox
sayda ―Oğuznamə‖lər məlumdur ki, onlardan ən məşhurları uy-
ğur və Rəşidəddin variantlarıdır.
Ənənəyə görə oğuzlar 24 tayfaya bölünürlər. Yalnız Mah-
mud Kaşğari onların sayını 22 göstərir. Ancaq o da bu siyahıya
2 xalac tayfasnı əlavə edərək sayı ənənvi 24-ə çatdırır. ―Qorqud
Kitabı‖nda da 24 rəqəmi təkrarlanır. Müasir Orta Asiya türk-
mənləri də 24 tayfaya bölünürlər. Ancaq onların adları çox də-
yişmişdir. Qədim adları yalnz 4 tayfa (Salır, Əmirli, Çaudar,
Karqın) saxlamışdır. Ön Asiya və Qafqaz oğuzlarının, yəni
Azərbaycan və Anadolu türklərinin etnik tərkibi genoloji cəhət-
dən klassik şəklinə (M. Kaşqarlı variantı) uyğun gəlir (Koroğlu,
1999, s. 15-16).
R.Əlizadə yazır ki, türk etnik-mədəni ənənəsində müstəsna
yer tutmuş əcdad kultunun izlərinə türk etnoqonik miflərinin əks
olunduğu dastanlarda rast gəlmək mümkündür. Bilavasitə Oğuz
etnosunun soykökə sıx bağlılığı, əcdadlarına pərəstiş və tapın-
maları bu toplumun yüksək mənəvi yaşam tərzini, eləcə də siya-
si baxımdan mövcudluğunu şərtləndirən ciddi aktlardan biri idi:
“Türk epos ənənəsindəki əcdadlar düzümündə özünəməx-
sus şəkildə yer almış və Ulu Türk adı ilə kodlaşmış ilkin obra-
zın, dünyanın yaradılması aktı ilə bağlılığı və bütövlükdə xaos-
kosmos qarşıdurmasından törəməsi kosmogenez haqqındakı
təsəvvür sistemini bəlli edir. Bu baxımdan Ulu Türk obrazı
mədəni qəhrəmana aid cizgilərə sahib olmaqla, həm də Boz
Qurd, Oğuz, Qorqud Ata və başqaları ilə yanaşı türk dünya
modelinin qurucularından ilkinidir” (Əlizadə, 2008, s. 96).
―Oğuznamə‖lərdə oğuzların ümumi əfsanəvi əcdadı və qəh-
rəmanı kimi çıxış edən Oğuzun altı oğlu (Gün, Ay, Ulduz, Göy,
Dağ, Dəniz) nizamlı kainat (dünya) yaratmaqla yanaşı, 24 oğuz
boyuna başlanğıc verir və ulu əcdad Oğuz xanın bölgüsünə