203
qoyur. Kəmər iki oğlun belinə çox geniş olur. Onlar qızıl ka-
saların ağırlığını daşıya bilmir. Böyük və ortancıl qardaşın
yayın gərilmiş ipini də çəkib bağlamağa gücləri çatmır. Hər
ikisini ölkədən qovurlar. Heraklın kəməri üçüncü oğlun belinə
gəlir və o, yayı atası kimi qaydasına salıb oxu sərrast atır. Bu,
kiçik oğul Skuth (rusdilli mənbələrdə ad yanlış olaraq Skif kimi
yazılır – B. T)
idi. Skuth ölkədə Apa tanrının himayəsində qa-
lır və ondan iskit tayfası törəyir (Qafarov, 2010, s. 42).
Herodot bu əfsanəni Qara dəniz sahillərində qeydə almışdır.
Onun yazdığına görə, bu iskit-sakların mənşəyinə dair yunanlar
tərəfindən söylənilən variantdır. Bu variantla saxa-yakut variantının
arasındakı daha bir ortaq nöqtə mədəni qəhrəmanın atası ilə
bağlıdır. Məlum olduğu kimi, yunanların mifik təsəvvürlərinə görə,
Hüraklın atası Zevs, yəni yunan panteonunun baş tanrısı idi
(Ağasıoğlu, 2000, 92-93). ―Ər Soqotox‖ dastanında isə qəhrəmanın
atası Ər Toyon, başqa sözlə Uluu Toyon // Ürünq Ayığ Toyondur:
Dinlə ey uşaq! Sənin atan Ər Toyon, anan isə Gübey xa-
tun idi. Səni doğan və dünyaya gətirən onlardır (Ögəl, 2006,
səh. 120).
Uluu Toyon // Ürünq Ayığ Toyon isə, bilindiyi kimi, saxa-
yakut panteonunun başçısıdır və saxa-yakut yaradılış dastanında
Tanrı ilə eyniləşdirilir:
Ürünq Ayığ Toyon ki, yaradan Tanrı idi,
İnsanlara can verən, yaşadan Tanrı idi.
Bu Tanrı sahibiydi göylərin üst qatının,
Ağaca at bağlardı, qazığıydı atının
(Ögəl, 2006, səh. 122)
Bilavasitə iskit-sakların öz dilindən qeydə alınmış variantda
isə əsas qəhrəman Herakl yox, Tarqitay adlanır. İskitlərin də əc-
dadı kimi məhz o, təqdim edilir. Tarqitay təmiz türk adıdır. Hə-
min adı Vl əsrdə yaşamış Avar türklərinin diplomatlarından biri
də daşımışdır. Onun adı tarixi mənbələrdə Tarqitiy şəklində
qeyd olunmuşdur (Гейбуллаев, 1991, с. 305).
Herodotun təqdim etdiyi və bilavasitə iskitlərin özlərinə
şamil etdiyi ikinci variantda qəhrəmanın, yəni ulu əcdadın – Tar-
