Türk mifologiysinda etnogenezlə bağli motiv və SÜjetləR
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- NƏTĠCƏ
259 Bu məsələyə aydınlıq gətirməyə isə Egey dənizi sahillə- rindən tapılan və hind-Avropa mənşəli olduğu ehtimal edilən bir ideoqrafik əlifba yardımçı olur. Elm aləmində şərti olaraq "Egey əlifbası" adlanan sözügedən əlifbada "şərab" sözünü bildirən ideoqram kimi oğuzların bayandur boyunun tamğası çıxış edir (Cəfərov, 1987, s. 29-36). Elə bu fakt da söhbətin məhz bayan- durlardan getdiyini, eləcə də hind- Avropa xalqlarının şərabla bayandurlar vasitəsi ilə tanış olduğunu söyləməyə əsas verir. Maraqlıdır ki, bir sıra hind-Avropa mənşəli xalqların dilin- də şərab anlamında işlənən kəlmələr, eləcə də ona yaxın bəzi sözlər "bayandur" etnoniminin kökündə duran "bayan" kəlməsi ilə yaxın səslənməkdədir. ------------------------------------------------------------------------------ B A Y A N ------------------------------------------------------------------------------ Dil YazılıĢı OxunuĢu Mənası ------------------------------------------------------------------------------ 1. Alman Wein Vayn ġərab ------------------------------------------------------------------------------ 2 Ġngilis Wine Vayn ġərab ------------------------------------------------------------------------------ 3. Fars Mey Mey ġərab ------------------------------------------------------------------------------ 4. Rus Вино Vino ġərab ------------------------------------------------------------------------------ 5. Rus Пьян Pyan SərxoĢ ------------------------------------------------------------------------------ 6. Rus буян Buyan SərxoĢ olub Ģuluqluq edən ------------------------------------------------------------------------------ O da maraqlıdır ki, hind - Avropa xalqları öncə şərabla tanış olmuş, onların üzümlə tanışlığı isə bundan sonra baş vermişdir. Elə bu üzdən də bəzi hind-Avropa xalqlarının dilində üzümü bildirən ayrıca söz yoxdur. Mövcud olan sözlər isə şərab sözündən törəmədir. 260 ------------------------------------------------------------------------------ Dil YazılıĢı OxunuĢu Mənası Hərfi mənası ------------------------------------------------------------------------------ 1. Alman Weinrebe Vaynrebe Üzüm ġərb çuğunduru ------------------------------------------------------------------------------ 2. Rus Виноград Vinoqrad Üzüm ġərab qozası Hind-Avopa dillərindən fərqli olaraq, türk dillərində üzüm- çülük və şərabçılıqla bağlı onlarla təmiz türk mənşəli kəlmə bulunmaqdadır. Əgər dilimizdəki heyvandarlıq, əkinçilk, toxu- culuq, dulusçuluqla bağlı bir çox terminlər Neolit və Eneolit dövrlərinin yadigarıdırsa, üzümçülük və şərabçılıqla bağlı bəzi terminlər də, şübhəsiz ki Tunc dövrünün məhsuludur. Deməli, qədim fars və yunan müəlliflərinin "şərab bişirən saklar" adlandırdığı xalq bayandurlar imiş. Bayandurlaın isə bir oğuz soyu olduğu məlumdur (Zeynalov, 1981, s. 95-96). Gördü- yümüz kimi, qədim mənbələr "sak" adını oğuzlara, o cümlədən iç oğuzlara da şamil etmişlər. Fəqət gerçək saklar özlərini "şakı" adlandıran saklar idilər ki, sonrakı dövrlərdə Şərqi Avropdan Hindistana və Çin səddinə qədər yayılmışdılar. Çinlilər onlara "sək", hindlilər isə "şakya" deyirdilər (Ağasıoğlu, 2005, s. 73). 261 NƏTĠCƏ Folklor erkən mədəniyyətlərin müxtəlif etnik-mədəni sis- temlərini bərpa etmək, hər bir xalqın ümumdünya mədəniyyətin- dəki yerini və onun yaranmasındakı rolunu müəyyənləşdirmək, tarix səhifəsində hər bir xalqın yaradıcılıq ənənələrinin meyl və istiqamətlərini öyrənmək üçün ən mötəbər mənbələrdəndir. Folklor nümunələrində söylənilənlərin müxtəlif tarixi mənbə- lərdə əksini tapmış bilgilərə, arxeoloji qazıntılar zamanı əldə edilmiş materiallarla, eləcə də dil materialı ilə tutuşdurulması nəticəsində belə məlum olur ki, etnogenezlə bağlı mifik süjet və motivlər kosmogenez və antropogenezlə bağlı süjet və motivlərə nisbətən çox-çox sonrakı dövrləri əks etdirir. Elə bu səbəbdən də bu süjet və motivlərin əsasında duran hadisələrin reallığa daha yaxın olduğunu söyləmək olar. Digər xalqların miflərində olduğu kimi, türk mifologiya- sında da etnoqonik motiv və süjetlərin əsasında əcdad kultu du- rur. Əksər türk xalqları bütün türklər üçün ümumi olan ulu əc- daddan başqa bilavasitə öz ulu babalarını da unutmamış, onları ayrı-ayrı qəhrəmanlıq eposlarında əbədiləşdirmişlər. Bu eposlar minillər boyu yeni-yeni elementlərlə zənginləşdirilərək, hər dövrə uyğun şəkildə müasirləşdirilsə də, əcdad kultu öz kökləri ilə ibtidai mədəniyyətin, totemistik və animistik təsəvvürlərin mövcud olduğu dövrlərə qədər uzanır. Boz qurdla bağlı inanclar, istisnasız olaraq, bütün türk xalq- larının miflərində bu və ya digər dərəcədə əksini tapmışdır. Qədim Çin mənbələrində Orxon-Yenisey abidələrini yaratmış türk xalqı- nın mənşəyi barədə türklərin öz dilindən bəzi əfsanələr qeydə alın- mışdır və onlarından biri bu xalqın Qərbdən - Xəzər dənizinin qərb sahillərindən, yəni Qafqazdan gəldiklərini bildirməkdədir. Qurda totem münasibətinin Qafqaz xalqları içərisində geniş yayılması da sözügedən mifin, eləcə də bu mifi Çinə qədər aparmış xalqın coğrafi areal baxımından Qafqaz mənşəli olmasına dəlalət edir. E.ə II minilliyə aid akkad mənbələri "türk" etnoniminin qeydə alındığı ən qədim yazılı mənbələrdir və bu mənbələr Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|