Türk xalqları tarixi kafedrası – 25
Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri
106
Senuber İSMAYILOVA
tarih üzere felsefe doktoru,
Bakü Devlet Üniversitesinin doçenti
E-mail: txt_kaf@bsu.edu.az
TARİHİMİZİN İLK DİPLOMAT KADINI - SARA HATUN
Anahtar kelimeler: Sara hatun, Gövherşah Hatun, Akkoyunlu
devleti, Uzun Hasan, ilk diplomat kadın
Azerbaycan kadınları tarih boyunca bilge, ileri görüşlü, Vata-
na, toprağa ve ailesine sadık olmuş ve zamanın tüm denemelerin-
den alnıaçıq, üzüağ çıkmayı başarmış, zor anları çıkış yolunu doğru
seçerek erkekleri de bu yola doğrultmuşlar. Bunun bariz örneğini
M.Ö.VI yüzyılda yaşayan Ehemeni hükümdarı Kire kan uddurmuş
Tomris'in şahsında, kendi aklı ve anlayışı ile İskenderi sık soruldu
etmiş Berde hükümdarı Nüşabenin şahsında görüyoruz. Bizim Mö-
müne hatunumuz, İnanç hanım, Mehrcan hanım gibi ileri görüşlü,
Şah İsmail'in yakın hemdemi olan Taclı hanım ve kızı Perixan hanı-
mımız, Qubalı Feteli Han'ın hanımı Tutu Bikemiz, Gence hanı Ca-
vad Hanın ömür-gün arkadaşı Beyim hatunumuz olup, yaşayıp ve
bundan sonra da tarihimiz boyu yaşayacaklardır.
Adı Azerbaycan devlet tarihine ilk hanım diplomat olarak da-
hil olan Sara Hatun adını gururla çekebilir edeceğimiz bir kadındır.
Osmanlı kaynaklarının yazdığına göre, onun asıl adı Gövherşah
Hatun'dur. Azerbaycan tarihinde tanınmış ve tarihte iz bırakan şah-
siyetlerden biridir. Tüm Doğu'da döneminin tek yetenekli diplomat
kadını olarak bilinen Sara Hatun büyük akıl, metanet, bilgelik ve
cesaret sahibi idi. Sara Hatun Bayandur ilinde doğdu. Akkoyunlular
devletinin politikasının düzene düşürülmesinde seçkin diplomat ve
devlet adamı Sara Hatun'un büyük rolü vardı. Akkoyunlu hüküm-
darı Uzun Hasan'ın annesi, neredeyse tüm Doğu'da tek yetenekli
diplomat kadın gibi ünlü olan Sara Hatun hatta Avrupa ülkelerinde
de tanınıyordu. O, bir devlet adamı gibi hakim sınıfın çıkarlarını
savunuyor, feodal devletinin güçlendirilmesine çalışıyordu. Bu
Türk xalqları tarixi kafedrası – 25
Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri
107
amaçla feodal pərakəndəliyine, sülale üyelerinin merkezi yönetimi
ele geçirmek uğruna ara savaşlarına saray çekişmelerine karşı mü-
cadele ediyordu. Akkoyunlu hakimi Celaleddin Ali Bey'in ölümün-
den sonra oğulları, ayrıca Bayan sülalesinin başka temsilcilerinin
taht uğruna ara savaşlarını sakitleşdirmekde onun büyük rolü ol-
muştur. Bunun sonucunda, bu dönemde küçük Akkoyunlu devleti
gibi iki kuvvetli rakip arasında bağımsızlığını koruyup, saklaya bil-
mişti. Oldukça zeki ve tedbirli kadın olan Sara Hatun devleti idare
çalışmalarının tüm alanları oğluna yakından yardım ediyordu.
Akkoyunlu devletinin yabancı ülkelerle diplomatik ilişkile-
rinde Sara Hatunun rolü daha önemli idi. Uzun Hasan tüm dış poli-
tika meselelerini onunla danışıyor, en sorumlu diplomatik görüşme-
ler için onu gönderiyordu. O, sadece yabancı ülkelerin ayrı diplo-
matları ile, ayrıca Teymuri hükümdarı Ebu Said, Osmanlı İmpara-
toru II Mehmet gibi devlet başkanları ile de diplomatik görüşmeler
aparamış, Akkoyunlu devletinin dış politik çıkarlarının başarıyla
savunmuştu. Uzun Hasan, özellikle dış politika hakkındaki en zor
meselelerin çözümünü Sara Hatun'a itibar ediyordu. Teymuri hü-
kümdarı Ebu Said'in Azerbaycan'a saldırı tehlike durumunda barış
görüşmeleri için gönderilen elçilere de Sara Hatun başkanlık etmiş-
ti. Türkiye Akkoyunlu devletinin müttefiki ve Akdeniz kıyısında
elverişli stratejik nokta olan Karaman emirliğini gidermek istedik-
lerinde Osmanlı İmparatoru II Mehmedlə müzakere için yine de
Sara Hatun gönderilmişti. Venedik cumhuriyetinin senatosu Sara
Hatun'un Akkoyunlu sarayındaki nüfuzunu dikkate alarak, nere-
deyse, Azerbaycan'a gönderilen tüm diplomatlarına ciddi tapşırırdı
ki, ona saygı göstersinler, çeşitli hediyeler versinler, hedeflerine
ulaşmak için onu kullansınlar. Venedik'ten Azerbaycan'a gönderi-
len, neredeyse tüm diplomatik belgelerde Sara Hatun'un adı çekilir,
ondan bahsedilmektedir.
Sara Hatun diplomat ve devlet adamı olamqla eşit, büyük as-
keri kumandanlık becerisine ve askeri intuisiyaya sahip kadın ol-
muştur. Onun zihinsel esnekliği dar anlarda çabuk karar çıkarmaya
imkan vermiştir. Akkoyunlu döneminin en önemli tarihçisi Ebu-
bekir Tahrani yazıyor ki, Sara Hatun Karakoyunlu Cahanşahla mü-
Türk xalqları tarixi kafedrası – 25
Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri
108
zakere amacıyla onun yanına gelmiş, bu zaman Rüstem Tərxanın
kampında olmuştur. Onun ordusu Sara Hatun'a o kadar da büyük
görülmediğine Cihangir Yazman ve Uzun Hasan'a sipariş gönderir,
"Eğer gelirseniz, zafer sizin olacak. Bu işi ertelemek olmaz". Sara
Hatun orduya sadece bir göz atmakla Akkoyunlular arasındaki kuv-
vetler oranının Akkoyunlu devletinin yararına olduğunu düzgün de-
ğerlendirmesi onun askeri sezgi ve səriştəsində haber verir. Gerçek-
ten de, bundan sonra Uzun Hasan'ın istihbarat grup Rüstem Tərxa-
nın ordularına saldırarak onları damadağın etmiş, Karakoyunluları
katı korkuya düşürmüştü.
Kadınların erkeklere göre hayatın tüm alanlarında hukuksuz
bir durumda olduğu bir dönemde, Azerbaycan tarihinde böyle mert
ve cesur, diplomat kadınlarımızın varlığı gurur yaratıyor. Sara Ha-
tun uzak tarihi geçmişimizde yaşasa da, onun siyasi kültürü, diplo-
matik faaliyeti ve kişisel şecaati gelecek nesiller için de bir örnektir.
ƏDƏBİYYAT
1. Yaqub Mahmudov. Sara Xatun. Azərbaycan diplomatiyası. Bakı,
1993.
2. Yaqub Mahmudov. Öyrənilməmiş səhifələr. Bakı, 1972.
_________________________
Guljannat HUSEYNLİ
Baku State University,
Faculty of History, senior B.A student
E-mail: guljannathuseynli@gmail.com
THE STUDY OF THE MILITARY-POLITICAL PRESENCE
OF THE U.S AND RUSSIA IN POST-SOVIET SOUTHERN
CAUCASUS REGION THE HISTORIOGRAPHY OF
AZERBAIJAN
Academic Advisor:
Javid ALISGANDARLI
Baku State University
Keywords: Southern Caucasus, U.S, Russia, the military-political
presence, the historiography of Azerbaijan
This research focuses on historical comparison and analysis
of the study level of the issue of military-political presence of the
U.S and Russia in the Post-Soviet Region in the historiography of
Dostları ilə paylaş: |