Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
Başqa bir rəvayətdə Süleyman peyğəmbərlə bir qaranquşdan bəhs edilir. Süleyman peyğəmbər qaranquşun xahişi ilə yavaş əsən rüzgarla gəzir ki, quşun yuvası dağılmasın. Minnətdarlıq əlaməti olaraq qaranquş dimdiyində su g ətirib Süleymanın üstünə çiləyir və bir çəyirtkə budu verir. Guya el ə buna görə də insanlar Novruzda bir-birinin üstünə su çil əyir, hədiyyə verirlər [71, s.136]. İranlılara görə, Zərdüşt bu gün doğulub. Həbib İdrisi yaz ır ki, “iranlılar bu bölgəyə gəldikdən sonra buradakı hakim m ədəniyyətlərin təsiri altına girmişlər. Ən çox şumer m ədəniyyətindən təsirlənən iranlılar, özəlliklə Sasani dön əmində Turanzəmin deyilən ölkə ilə qonşu olmuş və turanlılardan bəzi örf və adətlər almışlar [71, s.137]. Ən əski Çin qaynaqlarından olan Du-yuonun VIII əsrdə, y əni Tong sülaləsi dövründə (618-907) yazılmış “Tongdian” adlı əsərində perslərin ilbaşı bayramını martda deyil, iyunda qeyd etdikl əri görünür [91, s.156]. Bizcə, bunun da əsas səbəbi yay gündönümü il ə bağlıdır. Xatırladaq ki, Altay, xakas və bəzi dig ər türk boyları da yay gündönümünü təmtəraqla keçirirlər... Özl ərinə “ari” deyən irandillilərin də hazırda yaşadıqları bu ərazilərə gəlmə olduqları tarixdən məlumdur... Prof. Abdulk ərim Rəhman Novruz bayramının yunan m ənşəli olduğunu irəli sürür, içki və əyləncə allahı olan Dionisin şərəfinə keçirildiyini vurğulayır [91, s.156]. Novruz gününün türkl ərin Ergenekondan çıxış günü kimi yarandığını söyləyənlər də az deyil... Əvvəllər Novruzun keçirilmə tarixi Balıq bürcünün ortasına düşürdü. Novruz günləri ölkə daxilindəki islahatlar, vergi m əsələsinin sistemləşdirilməsi baxımından da əlverişli idi. Bel ə ki, əhalidən vergi toplama zamanı baş verən 195 qarışıqlığı aradan qaldırmaq məqsədilə Səlcuqlu vəziri Nizamü`l- Mülk astronomlara hazırlatdığı və Sultan Məlik şaha ithaf etdiyi T əqvim-i Cəlali deyilən Günəş təqvimində əvvəlcə İl Başını 15 marta salsa da, sonra 21 martı ilin birinci günü kimi t əqdim etmiş, eyni zamanda da vergilərin birinci hiss əsinin Novruzda toplanması məsələsini ortaya qoymuşdur. Bel əliklə, Novruz günü Qoç bürcünün başlanğıcına düşmüşdür. Novruzun vaxtı dəyişmədiyinə görə (hər il bir neçə saat fərqi n əzərə almasaq), hesablamalarda yanlışlığa yol verilmirdi. C əlali təqvimi Məlikşahın ölümündən sonra ortadan qaldırılsa da, Osmanlı Dövlətində istifadə olunan Rumi (Mali) təqvim və bu gün İranda, Əfqanıstanda istifadə olunan Şəmsi təqvimi də Sultan M əlik Şahın Cəlali təqvimindən qaynaqlanır [73, s.25]. Onu da qeyd ed ək ki, XV əsrdə qurulan Ağqoyunlu və Qaraqoyunlu dövl ətlərində də Novruz yeni il bayramı kimi keçirilirdi. Uzun H əsən də vergiləri məhz 21 mart tarixindən topladardı [49, s.215]. Ən doğrusu isə Novruz gecə ilə gündüzün bərabərləşdiyi, Gün əşin Balıq bürcünə girdiyi, qışın ömrünü başa vurub yazın öztaxtına əyləşdiyi, təbiətin uzun qışdan sonra cana gəldiyi gündür. Bizc ə, elə Axır çərşənbə o başdan insanların su üstünə getm əsi, yuyunması, bir-binə su çiləməsi də ölmüş təbiətə dirilik suyu t əsiri göstərə biləcək bu suyun məhz diriltmə gücün ə inamdan doğur... Əvvəllər insanların doğum tarixləri dəqiq deyildi. “Dolu yağan ildə, tufan qopan ildə, filankəsin evi yanan ildə, filank əsin toyu olan ildə doğulmuşam” deyənlər vardı. Yalnız Novruzda hamının yaşının üstünə bir yaş da əlavə olunurdu. Yaş soruşulanda, “filankəsdən bir Bayram, beş Bayram böyüy əm, ya kiçiyəm” deyə müəyyənləşdirərdilər. Qeyd edək 196 ki, tıva türkləri də uzun müddət məhz Şaqaa günü, yəni yeni il, bahar bayramı günü bir yaş böyüdüklərinə inanıblar. Uyğurlarda Novruz adətləri arasında “Tokuz kılık” və ya “Tokuz oğul” deyilən adət var. Bir-birinə qonaq getmə, küsülül ərin, qanlıların barışması, yaşlıların, qəbirlərin ziyarəti v ə digər bu kimi adətlərlə yanaşı maraqlı daha bir adətə görə, Novruz günü qonaqlara süfr ə açılır. Hamı yeyib içdikdən sonra bir-birini t əbrik edərək deyirlər: “Yeni yaşın mübarək olsun!” [91, s.162]. Dem əli, qədim uyğurlarda da yeni gündə hər kəsin yaşının üstünə daha bir yaş gəlirmiş. Bahaəddin Ögəlin Çin qaynaqlarına əsasən yazdığına görə, “...türklər yaşlarını gördükl əri bahar sayına görə hesablayardılar (“filankəsdən bir Bayram, on bayram böyük ya kiçik – G.Y). Türkl ər yaşlarını gördükl əri yaşıla bərabər söyləyirdilər. İyirmi yaşında olduğunu söyləmək üçün “iyirmi yaşıl gördüm” deyirdil ər“Yaş” və “yaşıl” bizə bundan qalmış ola bilər” [49, s. 266]. Bu da Bahar bayramının tək əkinçiliklə deyil, eyni zamanda heyvandarlıqla, ümumilikdə yaşıllıqla bağlı bayram olduğunu göstərir. Tatarlar isə gənclərə “yaş” deyirlər. Bizdə d ə “yaş budaq” canı sulu, təzə, şöy, cavan budaq anlamına g əlir... Biz buraya “yaşıd”, “yaşlı” sözlərini də əlavə edərək dem ək istərdik ki, bu qədim ənənənin izləri hələ də bir çox türk boyunda qalır. Yaşıllığın təmtəraqla qeyd edildiyi Bayram günl əri də hər kəsin yaşının üstünə bir il əlavə olunduğundan insanların yaşları gördükləri yaşıllıq bayramının sayı ilə hesablanırdı: üç bayram, beş bayram, on bayram... Bu da əvvəllər Azərbaycanın əksər bölgələrində Bayram sözünün Novruzun qarşılığı kimi işlədildiyini bir daha sübut edir... 197 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|