Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəfiqə Əliyeva anası İzzət xanımla
onun budaqlarından, eyni zamanda çiçəklərinin şirəsindən də müxt əlif ayinlərdə istifadə edirdilər. Qədim, zəngin tarixə, m ədəniyyətə malik bir ailədə göz açmışdı balaca Heydər. Anası İzzət xanımın adət-ənənələrimizə, törələrimizə, bayramlarımıza olan sevgisilə böyümüşdü. Şəfiqə xanım yazırdı: “Evimizdə hamımızın səbirsizliklə gözlədiyi bir bayram vardısa, o da Novruz idi” [12, s.47]. Uzun illər sonra, 21 mart 2002-ci ild ə Heydər Əliyev artıq Azərbaycan Respublikasının prezidenti kimi Novruz Bayramı münasibətilə keçiril ən ümumxalq şənliyindəki nitqində demişdir: “Novruz bayramı bizim bütün bayramlarımızdan əzizdir”. Bu da t əsadüfi deyildi. Çünki ulu öndərimiz hələ uşaqlıqdan anasının, ail ə üzvlərinin bu bayrama necə hazırlaşdıqlarının, biş-düş etdikl ərinin, təmizlik işləri gördüklərinin şahidi, həm də iştirakçısı olmuşdur: “Bu bayramın xoş əhvali-ruhiyyəsi hələ martın əvvəlindən hiss olunardı… Evlərdə döşəmə bərk torpaqdan olardı. Onun üstünə həsir, həsirin üstünə isə xalça- palaz döşənərdi. Həsir həm toz-torpaqdan xalça palazı qoruyurdu, h əm də oturanda yumşaq olurdu. Döşəkçələr, yundan hazırlanmış yastıqlar (buna bəzi zonalarda mütəkkə deyirl ər) yerdəki xalça-palaz üzərinə düzülərdə. Döşəkçələr oturmaq, yun yastıqlar isə söykənmək, istirahət etmək üçün idi. Novruzun yaxınlaşdığı ərəfədə evimizin divarları ağardılar, qapı-pəncərəmiz yuyulub silinərdi. Yorğan-döşək hamısı sökül ər, xalça-palaz, qab-qaşıq həyətə yığılardı. Martda Naxçıvana qar yağardı. Yadımdadır, xalçanı bu qarın üstünə s ərib, üzərinə ovuc-ovuc qar səpələrdik. Sonra süpürgələyib t əmizlərdik, tərtəmiz olardı. Adətən, Naxçıvan evlərində döşəmə tam döşənəkli olmalıydı, yəni bir parça da olsun, torpaq, h əsir görünməməliydi. Biz təmizlənmiş xalçaları 202 evimiz ə sərərdik. Evdə gözə çarpan hər şey, pal-paltar yuyulmalı idi. İnancımıza görə, köhnə ilin tozu-çirki yeni ilə keçm əməliydi. Bu təmizləmə işlərini ilaxır çərşənbəsinə bir h əftə qalmış aparardıq. İlaxır çərşənbəsində hamı – evin bütün üzvl əri hamama gedib yuyunardı. Şəfiqə Əliyeva anası İzzət xanımla Anam ilaxır çərşənbəsində hamımızın əyin-başının t əmizlənməsinə xüsusi fikir verirdi. İki cür aş bişirərdi: səbzəli aş və “uçar”. Səbzəli aşı tərxun və kəvərlə dəmlərdi. Ətri bütün h əyəti götürərdi. “Uçar”ı bütün evlərdə bişirərdilər… Novruz süfr əmiz anamın əl səliqəsi ilə bəzənərdi. Anam bişirdiyi yağlı f ətirləri (Qazaxda buna “fəsəli” deyirlər – G.Y.), bayram çöç əsini süfrəyə düzərdi. Çox dadlı bayram çöçəsi olardı anamın. Qozu döyüb əzər, soğanı narın-narın doğrayıb 203 hazırlardı. Sonra soğanı ərinmiş yağda qızardar, döyülmüş qozu ora tök ərdi. Tam bişənə yaxın ona ədviyya - sarıkök, darçın, hil və mixək əlavə edərdi. Yağ, süd və yumurta ilə yoğurduğu xəmiri xırda kündələrə bölüb, bir növ şəkərbura kimi yayar, hazırladığı qoz, soğan, ədviyya qarışığını xəmirin için ə büküb təndirə yapardı. Şəkərburaya bənzər, lakin ondan bir q ədər böyük bayram çöçələri Novruz süfrəmizin bəzəyi olardı. Anam r əhmətlik deyərdi ki, düyü sudan əmələ gəldiyi üçün b ədənə soyuqluq gətirər, ona görə də aş dəmləməsinin yanına mütləq qızılgül mürəbbəsi, gülqənd qoymaq lazımdır…” [12, s.48-49]. Şəfiqə xanımın təsvir etdiyi bayram hazırlıqları, təmizlik işləri, bayram süfrəsinin hazırlanması Əliyevlər ailəsinin timsalında bölgələrə görə cüzi dəyişikliklərlə bütün Az ərbaycan xalqına aiddi. Etnoqrafik məqamlarla zəngin xatir ələrdən əldə etdiyimiz bir çox dəyərlər var: 1) bədmüşkün baharın müjdəçisi olması; 2) Novruzun bütün bayramlardan çox sevilm əsi; 3) təmizlik işlərinin martın əvvəllərindən aparılması; 4) hər bölgəyə xas bayram süfrəsinin açılması; 5) bayramın əsas ağırlığının qadınlarımızın, qızlarımızın üzərində olması. Bu səbəbdən də qədim adət-ənənələrimizin əsas daşıyıcıları olan analarımızın, nənələrimizin yaddaşındakılar bizimçün daha faydalı, dəqiq, düzgündür. Hətta etnoqraf olmayan Şəfiqə xanımın uşaq vaxtı anasından gördüklərini, götürdükl ərini bu qədər gözəl, ətraflı təsvir etməsi dedikl ərimizi bir daha sübut edir. Kişilər, oğlanlar, əsasən, tonqalların qalanması, bağ-bağatın çır-çırpıdan təmizlənməsi, tarla işləri ilə məşğul olduqlarından evdəki çalışmalarda, dem ək olar ki, iştirak etmir, yalnız qadınların tapşırdıqları 204 ərzaq məhsullarını alır, hazır bayram süfrəsi arxasına əyləşərək çeşidli nemətlərdən dadırdılar. Bu üzdən bayramlarla bağlı onların yaddaşını sınağa çəkmək lazım deyil, yoxsa bəzi “ folklorşünaslar” kimi, özlərindən uydurmaq məcburiyyətində qalacaqlar… Şəfiqə xanım daha sonra yazır: “Həyətdə iri tonqal çatardıq. İlaxır çərşənbəsini hamı öz evində-ocağında keçirməli idi. Ona gör ə də başqasının evinə gedib bayram keçirmək adət- ənənəmizə zidd idi. Yaşıl səməni, şamlarla bəzənmiş bayram süfr əmiz uşaqlıq illərimin yaddaş səhifəsində ən gözəl xatir ələrdir” [12, s.50]. Gördüyümüz kimi, ad Novruzun olsa da, Az ərbaycanımızın bir parçası olan Naxçıvanda da, əsasən, İlaxır çərşənbəyə üstünlük verilirdi. Çərşənbə axşamı bütün h əyətlərdə tonqal qalanmalı, şənlik, sevinc səsləri gəlməli, hamı tonqalın üzərindən atılaraq yeni il üçün təmizlənməli, paklanmalı idi. Çərşənbə günü isə insanlar bir-birinə qonaq gedir, hal- əhval tutur, bayramlaşırdılar. Düşünəndə ki, ulu önd ərimiz də bütün bu proseslərin bilavasitə iştirakçısı olub, onun bahar bayramına olan sevgisini anlamaq çətin olmur... Tarixi Az ərbaycan torpaqlarının bir hissəsi bu gün qonşu dövl ətlərin ərazisinə aid olsa da, burada, yəni öz dədə-baba yurdlarında yaşayan türklər qədim və zəngin mədəniyyətlərini, toponiml ərini, çətinliklə də olsa, qoruyur, yaşadır, gələcək n əsillərə ötürürlər. Onlardan biri də Gürcüstanın Qarayazı- Qardabani rayonunun S ərtçala Muğanlı kəndinin sakinləridir. T əkcə onu qeyd edək ki, 2010-cu ilin seçkilərində 6 mindən yuxarı əhalisi və onun da 99%-i türk olan Muğanlı kəndinin adı seçki m əntəqələri arasında yox idi. İkinci müqayisəli tədqiqata c əlb etdiyimiz Dağıstanın didoylar yaşadığı Şaitli kəndi və 205 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|