Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kvidili maskaları
evl ərə gedirdilər. Qeyd edək ki, Muğanlıda “toy” sözü “Kitabi- D ədə Qorqud”dakı anlamını qoruyub saxlayıb. Burada “dan atma” geniş yayılıb. Yəni kimsə niyyət eləyib, qohum-qonşu qızlarını yığıb, gecəni çalğı çaldıracaq, qızlar da səhərə qədər deyib-gül əcəklər. Keçəpapaqlar qapılarda oynayanda, onlara yumurta, şirniyyat verirdilər. Keç əpapaqların hakimiyyəti günləri əsasən 22 mart olsa da, ümumi razılığa əsasən bütün mart boyu yaş qruplarına uyğun gəzib pay yığırlar. 22 martda kim pul vermirsə, onu zorla meydanın ortasına gətirir, döyə-döyə oynamağa məcbur edirl ər. Oynadıqca, ətrafdakı keçəpapaqlar onu çubuqla vururlar. B əzən oynayanın dostları da keçəpapaqlara qoşulub vururlar. Heç k əs incimir. İnciyənləri el qınayır və belə adamlar ya bayramda iştirak etmir, ya da kənarda durub baxırlar. Keç əpapaqlar topladıqları pulları dərhal taxtın aşağısında əlində torba oturmuş xəzinədara verirlər. O da pulları bu torpaya yığır. Bayramdan sonra həmin pullar kəndin ehtiyaclarına sərf edilir... Muğanlıdakı şahın yerini Şaitlidə dəhşətli ağzı və iri buynuzları olan Kvidili tutur. Kvidili öz taxtına oturur və ötən ild ə günah işlədənlərin adlarını çəkdikcə, qurdlar onları tutub qara, çaya basır, yaxşı ad çıxaranları iqlə mükafatlandırır. Kvidilinin muzeyl ərdə saxlanılan əski maskalarına baxanda onun keçi olduğu üzə çıxır. Keçinin də Novruz bayramındakı yeri m əlumdur... 213 Kvidili maskaları Kvidili taxtını tərk edən kimi (Şah taxtını tərk edən kimi) maskalılar (qurdlar) onu tutub çayın üstündəki körpüdən o taya keçirir və qurdların böyüyü qılıncla onu öldürür. Kvidilini oynayan oğlan paltarın altında gizlətdiyi qırmızı rəng dolu şüşəni açır və “qan” qarın üstünə tökülür... Ölmüş Kvidilini təmtəraqla xərəyə qoyub aparırlar... Əslində isə guya qurdlar keçini yeyir... Tox qurdlar artıq sürülərə toxunmayacaqlar. Xalq buna inanır... Beləliklə, qış ölür, yerini yaza verir, yenidən doğuş və yeni həyat başlayır... Bizcə, Novruz bayramındakı personajlara və onların roluna yenidən baxılmalı, unutduqlarımız ucqar yerlərdə yaşayan xalqların qoruyub saxladıqlarının köməyi ilə bərpa e dilməlidir. Maraqlıdır ki, didoylar Gürcüstanda da yaşayırlar. Bayramın yazla bağlılığı, Muğanlıda son günlərini yaşayan qışın şahla əvəzlənməsi, əvvəllər maskada qurd qulağına bənzər qulaqların olması, pay yığılması zamanı zorakılıq, cəza, 214 qar, un və s. hərəkətlər bu günümüzdə bizə nə qədər qəribə gəlsə də, qədim dövrlərdə el-oba üçün böyük əhəmiyyət kəsb edən mövsüm mərasimlərinin əks-sədası kimi müəyyən əlavələrlə də olsa, yaşayır. Şaitli kəndində İslamın sünnü-sələfi qolunun geniş yayılması İqbiyə də yasaq qoydu. Didoyların bir çoxu bayramın bərpasını tələb edirlər. Din xalqın qadınlı, kişili, uşaqlı, böyüklü birgə əyləncə və şadyanalıqla keçirilən bayramlarına, el şənliklərinə, rəqs və mahnılarına qadağa qoyur, insanları milli kökündən qopardır... Sərtçala Muğanlıda qadınlar İslam dini qəbul olunandan sonra bayramda passiv mövqe tutmalı olmuşlar. Kvidili, yəni keçi obrazı kimi qədim mifik obraz da öz yerini şaha vermişdir. Məhz buna görə də şah sonda öldürülmür... Qışın öldürülmə səhnəsini biz bir çox xalqlarda, o cümlədən də slavyanların Maslenitsa bayramında görürük. Maslenitsa 215 Sankt-Peterburqlu etnoqraf Yuri Karpova görə, didoylar bu bayramı gürcülərdən götürüblər. Lakin Gürcüstanda Muğanlı kəndində bu ayinin cüzi dəyişikliklərlə də olsa, günümüzə gəlib çatması onun türklər arasında İslama qədərki dövrdə geniş yayıldığından xəbər verir. Günümüzdə yaşaması isə kənd əhalisinin qıpçaq olması və İslamı çox-çox sonralar qəbul etməsi, xristianların arasında olduqları üçün də zəif yaşatmaları ilə bağlıdır. Didoyların əsas personajlarının qurd- botsi olduğunu və əvvəllər Muğanlıda da maskalarda qurd qulağına bənzər qulaqların olması, bütün ayinlərin demək olar ki, eyniliyi arada bir əlaqə yaradır və təbii ki, burada yaradıcı güc kimi türklərin üstünlüyü ortaya çıxır... Tarix boyu bir çox dinlər yayıldıqları ərazilərdəkiləri məhv etməyə çalışır. Buna müyəssər olmayanda, onu özəlləşdirməyə, özününkü kimi qələmə verməyə cəhd göstərir. Nəticədə qarışıq adətlər, mərasimlər ortaya çıxır. Hakim dinlər, xalqlar, hökmdarlar istədikləri əlavələri, “düzəlişləri” etməklə bu günümüzün tədqiqatçıları üçün ucu görünməyən, daim mübahisələrə yol açan kələflər miras qoymuşlar. Təəssüf ki, mərasim və ayinlərə bu münasibət günümüzdə də davam edir. Bəziləri əsrlər boyu ata-babalarımızın qoruyub saxladıqlarını redaktə etməyə, mahiyyətini dəyişərək çal-çağıra çevirməyə çalışsalar da, biz bir etnoqraf kimi, onların əsas mahiyyətinin saxlanılmasının tərəfindəyik. Din millini məhv etməməli, milli ilə qovuşaraq hər ikisinin yaşaması üçün zəmin yaratmalıdır. Lakin didoyların iqbi mərasiminin dindar müsəlmanlar tərəfindən yasaqlanması dünyada özünəməxsusluğu ilə seçilən bu mərasimi daşıyan xalqı məhv etmək deməkdir. Bu baxımdan Muğanlıda keçirilən Bayram şənliklərinin və 216 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|