Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- NOVRUZ ÇƏRŞƏNBƏLƏRİ: TARİXİ KÖKLƏRİ VƏ REGİONAL ÖZƏLLİKLƏRİ
keçəpapaqların yaşadılmasının zəruriliyini vurğulamağı lazım bilirik. 217 NOVRUZ ÇƏRŞƏNBƏLƏRİ: TARİXİ KÖKLƏRİ VƏ REGİONAL ÖZƏLLİKLƏRİ Az ərbaycan folklorşünaslarının, etnoqraflarının haqqında ən çox yazdıqları mövsüm mərasimi İl başı, Bayram dediyimiz Novruz v ə onun çərşənbələridir... M əlumdur ki, daim təbiətlə sıx bağlı olan ulu babalarımız s əma cismlərinin yerdəyişməsini, gecə ilə gündüzün vaxtının uzanıb qısalmasını, təbiətdə baş verən digər dəyişiklikləri ill ərlə, əsrlərlə sınaqdan çıxararaq inamlar, mərasimlər, ayinlər şəklində günümüzə miras qoyublar. Təbii ki, babalarımız sad əcə seyrci olmamış, bacardıqları qədər bu və ya digər təbiət hadis əsinə öz münasibətlərini bildirmiş, bir çox hallarda onlara t əsir göstərməyə də çalışmışlar. Bu təsir kəsilən qurbanlar, veril ən paylar, hay-küy, tamaşalar… şəklində olmuş, yəni hər şeyin hami ruhu, yiyəsi olduğunu düşünən ulularımız yeri g ələndə xarakterlərinə, çəkilərinə görə bu yiyələrin könlünü xoş etməyi, yeri gələndə hədə-qorxu gəlməyi, yeri gələndə k ədərlənməyi, yeri gələndə kinayəylə, istehzayla yanaşmağı da bacarmışlar… Bu gün astronomiya elminin, onunla bağlı texniki vasit ələrin inkişaf etdiyi bir vaxtda xalqın dilində söyl ənilən kosmoqonik miflərin, rəvayətlərin, sınamaların, inamların nə qədər əsaslı olduğu bir daha ortaya çıxır… Q ədim və zəngin mədəniyyətə malik xalqımızın hər sah əyə olduğu kimi, ilin fəsillərinə də öz münasibəti var. Zamanı dədə-babalarının çoxəsrlik sınaqlardan çıxmış adlarla bir-birind ən ayırır, təsərrüfatlarını da ona uyğun qururdular. Uzun qarlı, şaxtalı qış günləri əl-ayağı çöldən evə yığılmış insanlar söhbətlərinin bir hissəsini illik planlarına həsr edirl ər: nə əkəcəklər? Nə qədər əkəcəklər? Kimlərlə ortaq 218 olacaqlar? Yaxşı məhsul götürmək üçün daha nələr etmək lazımdır? Məhsul yığımından sonra əldə olunan vəsaiti və ya m əhsulu necə böləcəklər, necə istifadə edəcəklər və s. və i. Qadınlar, əsasən, qışda odun və ya kömürlə isinən evlərin əşyalarının təmizlənməsinin, divarların ağardılmasının qayğısına qalır, havaların isinməsini səbirsizliklə gözləyirdilər. Xalça-palaz, qab- qacaq, evin divarları, damlar, taxça-boxçalar tozdan, hisd ən, kirdən, bağ-bağat çır-çırpıdan, yarpaq-şüvəldən t əmizlənməliydi. Mal-qaranın, toyuq-cücənin altı kürünm əliydi. Artıq azuqə, ot-alaf, odun-oduncaq da qurtarır. İnsanlar Kiçik Çillənin çıxacağı, Günəşin havanı isidəcəyi günü s əbirsizliklə gözləyirdilər ki, qışın kir-pasından azad olsunlar. Bunun üçün is ə çalışmaq lazım idi. Qışdan yığılan bu q ədər çirki, tozu, hisi Axır çərşənbəyə qədər təmizləmək, yorğan-döşəyi havaya vermək, xalça-palazı yuyub soyuqda qurutmaq, dünyasını dəyişənləri ziyarət etmək üçün q əbirsanlıqların yollarını, həyər-bacanı təmizləmək elə də asan deyildi. Bunun üçün h əm də vaxt lazım idi. Yazda bir saatını boş keçirsən, bütün yayı çalışsan da, yerini doldura bilməzsən. Bel ə olduğu halda xalqın dörd çərşənbə, yəni bir ay bol süfrə açması, tonqal qalaması, əylənməsi mümkün deyildi... Fevralın 1-də hakimiyyəti Böyük Çillədən təhvil alan Kiçik Çill ə fevralın 20-də qırmancını yerə qoyur. Kiçik Çill ənin son 3 günündə Xıdır Nəbi bayramı keçirilir (qeyd etdiyimiz kimi, h əm Azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələrində, həm d ə Türk Dünyasında Xıdır Nəbi, Xıdır İlyas, Xederlez bayramı müxt əlif vaxtlarda qeyd olunur), Kiçik Çillə çıxan gün boz atlı Xıdır Nəbi Boz ayı gətirir. Boz ay 31 gün çəkir, martın 21-22- d ə başa çatır. Bu ay qışın son, deməli, ilin ən ağır ayı sayılır. Bu ayın sonu qışın sonu deməkdir. Qışı dərdlə, çətinliklə, 219 b əlalarla bağlayan xalq deyirdi: “qış çıxdı, dərd çıxdı”. “Mart” ay adı kimi dilimizə çox-çox sonralar gəldiyi üçün onun folklorumuzun q ədim örnəklərinə yaxın zamanlardan salındığı m əlumdur. Boz ay gir ən gün, yəni fevralın 20-də deyirlər: “cəmrə havaya düşdü”. Beləcə, Cəmrə-Günəş növbə ilə suya, torpağa düşür... 1) Hava (20 fevral) 2) Su (27 fevral) 3) Torpaq (5-6 mart) C əmrə (cəmlə)- Günəş (od, istilik) Onu da qeyd ed ək ki, 2011-ci il fevralın 22-də Xəzər Universitetind əki ənənəvi “Elm və sənət məclisi”ndəki (45-ci) “Novruz ç ərşənbələri: tarixi kökləri və regional özəllikləri” başlıqlı məruzəmin müzakirəsi vaxtı professor Məhərrəm Qasımlı öz çıxışında dörd ünsürün çərşənbələrə ad kimi verilm əsinə heç yerdə rast gəlmədiyini vurğulayaraq demişdir: “Əhməd Cavadın 1919-cu ildə yazdığı “Novruz” şeirlər silsil əsində bu şeiri var. Biz də ensiklopediyaya (söhbət “Novruz bayramı ensiklopediyası”ndan gedir – G.Y.”) onu 220 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|