Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
5-6- a tamamlanır. Azərbaycanda da bir sıra rayonlarımızda c əmlələr, cəmrələr var. Lakin radio, televiziya xalqın sonrakı n əsillərinin yaddaşında təmizləmə işi aparıb... Əhməd Cavadın sıralaması cəmrələrin sıralanmasıdır: hava, su, torpaq. Sonda Gün əş tam hakimiyyəti əlinə alır... Burada Kiçik Çillə çıxan gün c əmrə, cəmlə, Günəş, od birinci havanı isidir. Hava isinm əsə sular ilinməz, çayların buzu əriməz. Suyun donu açılmasa, torpağın canında buz bağlamış nəmişlik əriməz, buğ qalxmaz, torpağın donu açılmaz... Bel əliklə, Əhməd Cavadın ad vermədiyi dörd çərşənbə şeirlərindəki təbiətin oyanışı ardıcıllığı tam cəmrələrə uyğundur və bu da Azərbaycanla Türkiyəni özündə birləşdirən istiqlal şairinin çərşənbə ilə cəmrələri birləşdirməsindən qaynaqlanır... Bel əcə, çərşənbələr də öz yerini alır. Əgər cəmrələr 3 olaraq yalnız ünsürlərlə bağlıdırsa, sayı 7 olan çərşənbələrin (b əzi yerlərdə - üskü, tək, bohorlu, buğ və s.) (3-ü oğru, 3-ü doğru, biri yalançıdır) 3 doğrusunun hər birinin özünəməxsus ad ətləri, keçirilmə qaydası, adı vardı... Sovetl ər Birliyi dağıldıqdan, ateizm siyasəti aradan qalxdıqlan sonra, elmdə nəzarətin olmadığı bir vaxtda hər sah ədə olduğu kimi, mənəvi mədəniyyətimizin öyrənilməsi sah əsində də hərcmərclik baş alıb getdi. Yeni “dindarlar” Novruz tonqalından atılanları atəşpərəstlikdə ittiham etməyə başladılar... Qeyd edək ki, türklər, o cümlədən də Azərbaycan türkl əri atəşpərəst azərilərdən, zərdüştilərdən fərqli olaraq oda sitayiş etmir,onun praktik əhəmiyyətini dərk edərək faydalanırlar... 225 Dörd ünsürün bütün canlıların həyatındakı əvəzsiz yeri m əlumdur. Onu da təkrar edək ki, türkün mifik təfəkküründə insanın var oluşunda dörd ünsür deyil, beş ünsür böyük rol oynayır. Bunların beşincisi dəmirdir... Dörd ünsür maddənin özünüifad ə formasıdır. İnsanın varlığındakı bütün elementlər Yerd ə var. Yalnız dəmirin Göydən göndərildiyi “Qurani K ərim”də də öz əksini tapır. Bu da Adamın Tanrı tərəfindən yaradılaraq Yerə göndərildiyindən xəbər verir. “Quran-i K ərim”də dəmirlə bağlı təxminən yeddi ayə var. “Hadid” (D əmir) surəsində deyilir: “And olsun biz peyğəmbələrimizi açıq dəlillərlə göndərdik və insanların ədaləti yerinə gətirmələri üçün onlarla birgə kitabı və mizanı endirdik. Biz d əmiri də endirdik ki, onda böyük bir qüvvət və insanlar üçün faydalar vardır. Bu, Allahin dininə və peyğəmbərinə görmədən yardım edənləri müəyyənləşdirməsi üçündür...” (76:4). Qanda d əmir çatışmazlığı zamanı insan buz, torpaq, lim on qabığı və s. yeyir. Hemoqlobin istehsalı və qırmızı qan hüceyrələrinin oksigenlə zənginləşməsi və sağlam immun sistemi üçün d əmir çox vacibdir. Dəmir çatışmazlığı zamanı dırnaqlar sınır, saç tökülür, rəng solur, yorğunluq, baş gic əllənmələri və anemiya yaranır... İnsanın bütün varlığı, onun mikrokosmosu, makrokosmosu yuxarıda qeyd etdiyimiz beş ünsürdən, hər bir ünsür is ə yeddi elementdən ibarətdir. Bu elementlərin ən başlıcası isə oddur (Günəş). Bütün ünsürlərdə od (istilik) var. Od (istilik) olmasa, hava isinm əz. Od (istilik) olmasa, soyuqda suyun buzu əriməz. Od (istilik) olmasa, torpaq canlanmaz. Novruzu Z ərdüştlə, dörd ünsürü “Avesta” ilə, Novruz tonqalını, odu, atəşi atəşpərəstliklə... bağlamaq doğru deyil. 226 Dörd v ə ya beş ünsürün yaranışında Zərdüştün heç bir xidməti yoxdur. Əsasən, yeddi çərşənbədən danışan xalq onların üçünə oğru, üçünə doğru, birinə isə Yalançı çərşənbə deyib. Əgər ortadakı Yalançı çərşənbə, adətən, qeyd olunmursa, Xəbərçi ç ərşənbəyə sevinilirsə, Ölü çərşənbəsində kədər və ümid hökm sürürs ə, ilin, ayın Axır çərşənbəsi böyük ruh yüksəkliyilə, şadyanalıqla, xüsusi hazırlıqlarla qarşılanır. Yəni Axır çərşənbə dig ərlərindən tamamilə seçilir. Ən doğrusunu isə xalq deyir: oğru çərşənbələrdən sonra Boz ayın ilk çərşənbəsi Yalançı çərşənbədir. Ondan sonra doğru çərşənbələr gəlir: Xəbərçi çərşənbə (muştuluqçu, cıdırçı, müjd əçi); Ölü çərşənbəsi; Axır çərşənbə. Bəzi illərdə Novruz günü Axır çərşənbə ilə üst-üstə, bəzən də fərqli günlərə düşür. Bel əliklə, dedik ki, Boz Ayın ilk çərşənbəsi xalq arasında Yalançı çərşənbə adlanır. A.Nəbiyev 1990-cı ilin mart ayından başlayaraq “Kommunist” qəzetində bu çərşənbəyə su ç ərşənbəsi deməklə, ilin quraqlıq, isti aylarında yada daşının vasit əsilə, ya da onsuz yağışın çağırılması (“müsəlla” ayini – G.Y.) zamanı oxunan ovsun xarakterli, içərisində “su”, “sel”, “ yağış” sözləri olan bütün bayatı, atalar sözləri, tapmaca, m ənşəyi məlum olan, olmayan “mif”ləri, su ilə falabaxmaların müxt əlif növlərini, eləcə də folklorumuzda, Axır çərşənbədə, dig ər adət-ənənələrimizdə, ayinlərimizdə su ilə bağlı hər nə varsa, hamısını buraya əlavə etməklə, özünə görə, Yalançı ç ərşənbəni “sulu” etmişdir [26, s.9-11]. Əslində isə bu falabaxmalar Çill ə gecəsində də, Xıdır Nəbi bayramında da, Axır çərşənbədə də, Novruz axşamında da, qızların xoş, asudə, bir yer ə yığışdıqları istənilən vaxtlarında da keçirilə bilər. Maraqlıdır ki, Azad Nəbiyev özünün elə həmin vaxtda, yəni 227 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|