Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
az ərbaycanlıları soyqırıma məruz qoyurlar. Belə bir ağır vaxtda da xalqın başını qondarma çərşənbələrlə qatırlar. Onu da qeyd ed ək ki, Xocalı soyqırımı da məhz Yalançı çərşənbə günü baş vermişdir. Televiziya vasitəsilə xalqın başının altına yastıq qoyanların sayəsində Azərbaycan əhalisinin böyük əksəriyyəti ç ərşənbələrlə məşğul idi. Onu da demək lazımdır ki, 1990- 1992-ci ill ərdə Azərbaycan Respublikasının Baş Naziri v əzifəsində H.Həsənov idi... 1992-1993-cü illər AR prezidentinin Humanitar m əsələlər üzrə dövlət müşaviri Rafiq İsmayılov idi. Məhərrəm Qasımlının adını tez-tez çəkdiyi Fuad Qasımzadə isə 1990-1992-ci illərdə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müşaviri vəzifəsini tutub. Fuad Qasımzadənin kimin materialını oxuduğunu bildik. Bəs kimin göstərişi ilə televiziyaya çıxırdı? Folklorşünas A.Nəbiyevə v ə Ə.Cəfərzadəyə göstəriş verən kim idi?.. Uzun ill ər Novruz bayramı, Boz ayın çərşənbələri, eləcə d ə digər mövsüm mərasimlərimizlə bağlı apardığım araşdırmaların nəticəsi olaraq hazırladığım kitabın çapını 2008- ci ild ə bir az ləngitdim. Səbəbi də “Novruz bayramı ensiklopediya” sının hazırlanması idi. Belə bir ensiklopediyanı vacib hesab etdiyimd ən düşünürdüm ki, əgər orada hər şey lazımınca öz əksini taparsa, bəlkə də heç mənim kitabıma ehtiyac qalmayacaq. Çünki əsas məqsəd kitabımın çıxması deyil, onun xalqa n ə verməsidir… Ensiklopediya hazırlanan əsnada “Kaspi” qəzetində “Çərşənbələr – niyə çaşırıq?”, “Folklor v ə Etnoqrafiya” dərgisində isə “Türk xalqlarının yaz bayramı” məqalələrim çap olunmuşdu. Göründüyü kimi, ensiklopediyanın nəşrini səbirsizliklə gözləməyim əsassız deyildi. N əhayət, iki-üç aydan sonra “Novruz bayramı ensiklopediya” sı çap olundu [30]. İlk baxışdan nə adının 254 yazılışı, nə də üzərindəki qaranlıqda baş vermiş dəhşətli yanğını xatırladan yaşıl, sarı dilli alovu ilə Novruzla bağlılığı anlaşılmasa da, qalın üz qabığı, keyfiyyətli kağızı, həcmi ilə diqq ət çəkir... Ensiklopediyanı tanınmış folklorşünas alim, filologiya üzr ə elmlər doktoru, mərhum Bəhlul Abdulla ilə tarix üzrə f əlsəfə doktoru, etnoqraf Tofiq Babayev tərtib ediblər. Elmi redaktor is ə görkəmli folklorşünas alim, filologiya üzrə elmlər doktoru M əhərrəm Qasımlıdır. Hər üç alimimizə hörmətimin olduğunu da bildirməyi özümə borc bilir əm… M əlumdur ki, Azərbaycanda ən çox haqqında qərəzli, qərəzsiz m əqalələr, kitablar yazılan mövsüm mərasimi Novruzdur. Ancaq bütün bunlarla yanaşı yenə də bayramla bağlı qaranlıq m əqamlar çoxdur. Təbii ki, hər yeni çıxan kitabın bu sahədə “gözl ədiyimiz” olacağını düşünürük, o ki, qaldı ensiklopediya ola. Ç ətinə düşən kimi ilk ağla gələn, tez, yığcam məlumat ala bil əcəyimizə ümid etdiyimiz də ensiklopediyadır… Bel əliklə, ensiklopediyanın “Novruz - Azərbaycan xalqının milli bayramıdır” adlı ilk məqaləsinin müəllifi M.Qasımlı burada qışın çətinliklərindən əziyyət çəkən xalqın yazın gəlişini elliklə bayram etməsindən, bayramı öz əlləşdirmək istəyən ideologiyalardan, Novruzun nə etnik, nə dini, n ə siyasi, nə coğrafi çərçivəyə sığmamasından, Boz ayın ç ərşənbələrindən… söhbət açır, çərşənbələrə verilən bir sıra adları da diqqətə çatdırır (1. əzəl çərşənbə, sular novruzu, kiçik ç ərşənbə, yalan çərşənbə; 2) müjdəverən, muştuluqçu, külə, x əbərçi; 3) gül, ata-baba günü; 4) böyük çərşənbə, axır ç ərşənbə) [30, s.5]. Müəllif ümumiləşdirici adlar təklif etməsə d ə bizim də hər zaman ciddi tənqidimizə məruz qalan dörd ünsürl ə bağlı “XX əsrin 80-ci illərinin axırlarında” (qeyd 255 etdiyimiz kimi, bu m əsələ 1990-cı ilin martında üzə çıxıb – G.Y.) ç ərşənbələrə verilmiş adlar, həmişəki kimi M.Qasımlının bu m əqaləsində də özünə yer tapmır… Ensiklopediyanın “Xalq bayramı” adlı ikinci məqaləsinin mü əllifləri B.Abdulla ilə T.Babayev bəzi ayların xalq arasında yayılan adları, çillə qarpızı, Xıdır Nəbilər bayramları (!? – izahı aşağıda), çərşənbələr, falabaxmalar, Novruz süfrəsi… haqqında maraqlı məlumat verirlər. Daha sonra əlifba sırası ilə yazıçıların, şairlərin, aşıqların, səyyahların, siyasi xadimlərin Novruzla bağlı məlumatlarından, əsərlərindən nümunələr verilir. Onların arasında ulu öndərimiz Heydər Əliyevin 21 mart 2002-ci ild əki, Prezident İlham Əliyevin isə 20 mart 2008-ci ild əki Novruz bayramı münasibətilə keçirilən ümumxalq şənliyindəki nitqləri maraq doğurur… Bir sözlə, mü əlliflər çalışıblar ki, Novruz mərasimlərilə bağlı bütün m əqamları, deyimləri, ayinləri, adətləri, yeməkləri… əhatə edə bilsinl ər. Buna da müəyyən mənada özlərinə xas şəkildə nail olublar. T əbii ki, hər bir kitabın, hətta kitabçanın hazırlanması böyük z əhmət tələb edir, o ki, qaldı ensiklopediya ola. Ancaq onu da unutmayaq ki, iş olan yerdə qüsur da olur. Əsas məsələ bu qüsurun az ya çox olmasıdır…Əlbəttə, ensiklopediyanı oxuyan h ər bir etnoqrafın, folklorşünas alimin deyəcək sözü olacaq… M əqalə müəllifləri “ensiklopediyada” yeddi çərşənbədən söz açaraq əsas dörd çərşənbədən əvvəlki üç çərşənbələrdə də “ adamların yandırdıqları tonqalların üstündən hoppandıqlarını” yazırlar [30,s.15], yəni insanlar yeddi çərşənbə tonqal qalayıb üz ərindən “hoppanırlarmış”. Qışın ortasında, Kiçik çillənin tüğyan elədiyi, ailələrin odunları qurtardığından hətta “taxta tabağı” belə yandırdıqları bir vaxtda bu qədər tonqal qalamaq 256 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|