Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
üçün odunu hardan tapırdılar?! Bununla belə müəlliflər haqlı olaraq bel ə bir sual qoyurlar: “Novruzönü (Novruzqabağı – G.Y.) ç ərşənbələrin dördündə də tonqal qalanır. Bir halda bel ədirsə, onda ayrıca bir “Od çərşənbəsi” icad etmək nə dem əkdir?” [30, s.16]. Odla bağlı “mifdən” danışan müəlliflər qeyd edirlər ki, guya q ədimdə təzə evlənənlərə hər şey verirlər, oddan başqa. Bunun hansı xalqa aid olduğunu bilmirik, amma türk xalqlarında toya qədər təzə ailə quranlara ev tikmək üçün material daşınanda, bir nəfər öndə əlində ailə ocağının rəmzi olan sacayağı aparar, birinci onu, sonra da evi qurardılar. Gəlin g ələndə də ilk olaraq ocağın başına «dönər», ondan xeyir-dua, razılıq istərdi. Mü əlliflərə görə, ““Danatma” mərasimində, əsasən, cavan oğlanlar, qızlar iştirak edirlər. İlaxır çərşənbə gecəsində onlar bir yer ə yığışırlar. Bütün gecəni yatmayıb şənlik keçirir”, oxuyur, oynayır, əylənirlər [30, s.19]. Birincisi, müsəlman olduğumuzu nəzərə alsaq, əvvəllər cavan oğlanların, qızların bütün gec əni bir yerdə əylənmələri ağlabatan deyil. Maraqlıdır ki, mü əlliflər yanlışlıqlarını “Danatma” məqaləsində düz əldirlər: “qızlar bir evə, oğlanlar isə onlara yaxın başqa evə yığışırlar” [30, s.60]. İkincisi, danatma niyyətlə bağlıdır. Əsasən qadınlar niyyət edərdilər ki, filankəsim uzaq səfərdən g əlsin, sağalsın, filan işim düzəlsin, dan atacam… Mü əlliflər “ilin sonuncu çərşənbəsi Azərbaycanın hər yerind ə heç bir digər adla yox, yalnız “İlaxır çərşənbə” adıyla deyilir, qeyd olunur” ( əslində sonuncu çərşənbənin ən geniş yayılmış adı Axır çərşənbədir – G.Y.) yazsalar da [30,s.16], İlaxır çərşənbəyə 36-cı səhifədə “Ata-baba günü”, 148-ci s əhifədə isə od çərşənbəsi də deyildiyini vurğulayırlar. Daha 257 sonra Novruz tonqalının atəşpərəstliklə heç bir əlaqəsi olmadığını yazsalar da, yenə orada «qədim azərbaycanlıların» oda sitayişindən, “odsevər əcdadlarımız”dan danışırlar. “Çillə gec əsi”, saya mərasimi, eləcə də bir çox digər ayinlər, m ərasimlər haqqında da ziddiyyətli, bir-birini təkzib edən m əqamları ortaya çıxarmaq mümkündür… “Ç ərşənbələr – niyə çaşırıq?” məqaləmizdə dörd ünsürün ç ərşənbələrə pərçimləndiyindən, bu üzdən də onların sıralanmasında heç tanınmış alimlərimizin də fikirlərinin üst- üst ə düşmədiyindən bəhs etmişdik. Ensiklopediya bu məsələyə bel ə “aydınlıq” gətirir: “Su çərşənbəsi – Boz ayın dörd ç ərşənbəsindən birinə verilən adlardan biri” [30, s.172]. “Yel ç ərşənbə – Boz ayın dörd çərşənbəsindən birinə verilən adlardan biri” [30, s.199] . Olmazmı ki, bu adları heç verm əyəsiniz? Axı özünüz yazırsınız ki, bu adlar “XX əsrin 80- ci ill ərinin axırlarından” peyda olub. O zaman onları xalq inamları kimi verməyin nə anlamı var?!.. “Ensiklopediya”nın mü əllifləri dəfələrlə dörd ünsür-dörd çərşənbə məsələsinin “XX əsrin 80-ci illərinin axırlarından” yayıldığını vurğulasalar da, bizim araşdırmalarımız çərşənbələrə ünsürlərin p ərçimlənməsinin 1990-cı ilin martından başladığını sübut edir. T əbii ki, “Ensiklopediya”da diqqətəlayiq məqamlar da çoxdur. Lakin müsb ətlə mənfini tərəziyə qoyanda, mənfi üstünlük t əşkil edir. Milli bayramımız olan Novruzla bağlı ensiklopediya bu q ədər məntiqsiz izahlarla, ziddiyyətlərlə, yanlışlıqlarla, bir-birini təkzib edən fikirlərlə doludursa, onun 2008-ci ild ə 25 min tirajla çap olunmasına dəyərdimi?! Bir çox xalqlarda olduğu kimi, türk xalqları da Boz ayı ağır ay hesab edərək onun ən ağır günləri olan çərşənbələri şadyanalıqla qarşılamağa, bununla da bu ayın fəsadlarından 258 qorunmağa çalışırlar. Çərşənbə axşamları yandırılan tonqalların, keçirilən ayinlərin, mərasimlərin məqsədi də ç ərşənbəni qarşılamağa yönəlmişdir. Beləliklə, biz Yalançı ç ərşənbə, Xəbərçi çərşənbə, Ölü çərşənbəsi, Axır çərşənbə dey əndə, söhbət həmin çərşənbələr ərəfəsində, yəni çərşənbə axşamı keçirilən ayinlərdən gedir. İnsanlar Boz ayın ağır günl ərini qarşılayıb yola salaraq onun axırına çərşənbə- ç ərşənbə yaxınlaşırlar… Maraqlıdır ki, 2008-ci ildə Avstraliyanın Sidney Universitetinin professoru Çarlz Areninin r əhbərliyi ilə keçiril ən sorğu - araşdırma nəticəsində məlum olmuşdur ki, əgər həftənin bazar ertəsi ən gərgin, ən ağır gün hesab olunursa, latın dilində “Merkuri günü” adlandırılan çərşənbə günü daha böyük t əhlükə daşıyır. Anadoluda bu günə qədər mifik varlıqlar arasında “Çarşamba karısı” deyilən saçı-başı yoluq, cır-cındır içərisində olan bir qadın obrazı var. İnama gör ə, Çarşamba karısı çərşənbə gecəsi iş görən qadınlara hirsl əndiyindən onların uşaqlarını qaçırırmış. Bu da çərşənbə gününd ə iş görən qadınları işdən uzaqlaşdırmağın ən təsirli yoludur. Türk m ədəniyyətinin geniş yayıldığı slavyanlar arasında da ç ərşənbə gününün qorxusu, təhlükənin qarşısının alınmasına yön əlik ayinlər vardı. Xristianlıq çərşənbə gününün bu öz əlliyini də dinə bağlaya bildi. Xristianlığa görə, İuda Xristosu m əhz çərşənbə günü satmışdır. Çuvaşlarda çərşənbə günü “yun kün” (qan günü) adlanır. Həmin gün qan çıxsın dey ə, heyvan və ya quş kəsirdilər. Bu gün ə qədər Aşıq Ələsgərin “Düşdü” rədifli qoşması bayramla bağlanılsa da, yanlışdır. Əslində “çərşənbə günündə çeşmə başında” gözü bir alagöz xanıma düşən, qıza könlünü 259 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|