Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
zamanda Az ərbaycan xalqını, onun aparıcı hissəsi olan türkləri q ədim İranın bu gün nə İslam dininə, nə də türklərin adət- ənənələrinə, inamlarına uyğun olmayan həyat tərzi keçirən xalqları ilə bağlamağın yanlış olduğunu söyləməklə vurğulamaq istərdik ki, səma cismlərinin hərəkətini, insanlardan, xalqlardan, dinl ərdən asılı olmayan əbədi prosesl əri hansısa rəvayətlə kimlərəsə bağlamaq məntiqə uyğun deyil. Yuxarıda dünyanın bir çox xalqlarında odla, yazın g əlişilə, su ilə bağlı adətlərin, inamların, mərasimlərin olduğunu qeyd etmişik. Bütün bunları Y.V. Çəmənzəminlidən f ərqli olaraq kimlərəsə bağlamaq fikrindən çox uzağıq. Təəssüf ki, Ç əmənzəminlinin bu sahədəki səyini bu gün də davam etdir ənlər, onu Azərbaycan xalqının zehninə yeritmək ist əyənlər var. İl başı bayramımızı, tonqalımızı “odu müqəddəs sayanlarla”, xürr əmilərlə bağlayanlar bununla bəzi dindar müs əlmanlarda insanlığın əbədi, dünyanın bir çox xalqlarının milli bayramı olan bahar bayramına mənfi münasibət yaradırlar. T əbii ki, bir fikri inkar edəndə, gərək öz mövqeyini ortaya qoyasan, əsaslandırasan. Bu baxımdan biz də xalqa zorla yeridil ən yanlışı niyə yanlış hesab etdiyimizi izah edirik. Dörd ünsür - od, su, torpaq, hava madd ənin özünüifadə formasıdır. İnsanın varlığındakı bütün elementlər Yerdə var. B unları bilmək üçün heç də Zərdüştün “Avesta”sını oxumaq lazım deyil. Müşahidəçi babalarımız Zərdüştsüz də bunları d ərk edirdilər. Zərdüşt sadəcə bu həqiqəti dərk edərək yazıya köçürmüşdür. Elə tədqiqatçı F.İ. Qarkavenko da P.Qolbaxın “Müq əddəslər qalereyası” kitabına etdiyi əlavələrdə bunu yazır: “Zoroastr (Zaratustra) – zərdüşt dini yaratdığı düşünülən 266 mifik peyğəmbərdir. Əslində isə bu din də xristianlıq kimi uzun əsrlər boyu Orta Asiya xalqlarının qədim miflərini, r əvayətlərini, əfsanələrini özündə cəmləşdirərək yaranmışdır” [137, s.327]. Bu dinin xarakterik öz əllikləri: dünyada xeyir, şər kimi iki başlanğıcın olması (şamanizmdə Tanrı (xeyir), Erlik (şər), ağ şaman, qara şaman – G.Y.), oda sitayiş, ölülərin yırtıcıların ixtiyarına verilməsidir. Ölülərin yırtıcıların ixtiyarına verilməsi kimi dəfn adətinin tıva türklərində XX əsrin 50-ci illərinə qədər qaldığı, sonradan obyektiv səbəbdən aradan qalxdığı da məlumdur. Bel əliklə, insanın həyatında, bütün varlığında dörd ü nsürün rolunu dünyanın hər yerində yaşayan insanlar dərk edirl ər. Bu o demək deyil ki, onlar bu bilgiləri məhz «Avesta»dan almışlar. O zamanlar, hətta əlifbanın olmadığı bir vaxtda, oxumağı, yazmağı bilməyən xalqlar belə bu ünsürlərlə bağlı miflər, rəvayətlər yaratmışlar. Sözügedən ünsürlərin hər biri insanın yaranmasında eyni dərəcədə mühüm rola malikdir. Lakin ç ərşənbələrin hamısını xalq eyni səviyyədə keçirmir, y əni hamısına eyni münasibət göstərmir. Məsələn, Yalançı ç ərşənbə qeyd olunmursa, Xəbərçi çərşənbəyə sevinilirsə, Ölüç ərşənbəsində kədər hökm sürürsə, Axır çərşənbə böyük ruh yüks əkliyilə, şadyanalıqla, xüsusi hazırlıqlarla qeyd olunur. Y əni Axır çərşənbə digərlərindən tamamilə seçilir, Yalançı ç ərşənbə isə, qeyd etdiyimiz kimi, ümumiyyətlə keçirilmir. Yalançı çərşənbəyə su, ya da başqa ünsürün adını verənlər düşünmürlər ki, niyə suyun, ya da hansısa ünsürün adı verilən bu ç ərşənbə keçirilmir? Bu o demək deyil ki, insanın yaranışında suyun, ya da birinci çərşənbəyə adı verilən digər hansısa ünsürün rolu o qədər əhəmiyyətsizdir ki, onu qeyd etm əmək də olar. Yaxud da Axır Çərşənbəyə pərçim edilən 267 Yelin, ya hansısa digər ünsürün hansısa formasının (yel ünsür deyil…) yeri o q ədər önəmlidir ki, onu Axır çərşənbədə daha böyük şadyanalıqla keçirmək lazımdır. Bu dolaşıqlığın səbəbi el ə çərşənbələrə dörd ünsürün adını verib həm özlərini, həm də xalqı çaşdıran alimlərimizdir. Ən doğrusunu isə xalq deyir: 1) Yalançı çərşənbə (əzəl); 2) X əbərçi çərşənbə (cıdırçı, müjdəçi, muştuluqçu, küllü); 3) Ölü ç ərşənbəsi (Qara çərşənbə; 4) Axır çərşənbə. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, b əzi illərdə Novruz günü ilin, ayın Axır ç ərşənbəsi ilə üst-üstə düşür. A.N əbiyev Axır çərşənbəyə də aidiyyəti olmayan şeirlər, n əğmələr, ovsunlar daxil etmişdir. Bunlara “Qaranquş” “n əğməsi”ni misal göstərmək olar. Əslində bu bir “nəğmə” deyil, türk xalqlarında quşların, heyvanların bala verərkən öldürülm əsinin, həm də qaranquş, alabaxta, bayquş… kimi quşların ovlanmasının qarşısını almaq məqsədilə həmin quşların dilindən oxunan qarğışdır: Qaranquşam, qaranquş, Qanadım ayrıc-ayrıc. M əni vuran xan oğlu Qan qussun ovuc-ovuc… [26, s.52] Y əqin ki, heç oxucularımız da Axır çərşənbə günü, eləcə d ə şər qarışan vaxt belə qarğışı eşitmək istəməzlər. Axı həmin gün qapı pusmasına gələnlər ola bilər, gərək hər yerdə, hər evd ə xoş sözlər, alqışlar səslənsin. Bu adəti folklorşünasımızın bilm əsi lazım idi... Maraqlıdır ki, A.Nəbiyev su çərşənbəsi dediyi Yalançı ç ərşənbədə də “sübh tezdən gedib axar sudan – bulaqdan, 268 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|