Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
açan aşığın məhəbbət oxunun daşa dəyməsi (“Dedi, nişanlıyam, özgə malıyam, Sındı qol-qanadım, yanıma düşdü”) ç ərşənbə gününün evlənmək, eşq elan eləmək üçün də uğursuz gün olduğundan xəbər verir… Xakas türkl ərinə görə də, çərşənbə günü (“sarsıx kün”) o q ədər də yaxşı gün sayılmır. Həmin gün səfərə çıxmaq, əkmək, biçm ək olmaz [198, s.51]… N əhayət, ilin, ayın Axır çərşənbəsi… Bu çərşənbəni isə h ər il olduğu kimi, xalqımız, demək olar ki, bütün bölgələrdə böyük ruh yüks əkliyi ilə keçirir… Folklorşünas Ə.Axundov hələ 1968-ci ildə yazırdı: “Axır ç ərşənbə bayramında şənlik keçirmək, gözəl yaz günlərini, yeni m əhsulu çağırmaq, qışın soyuq günlərini yola salmaq və nəs ç ərşənbə günlərindən salamat qurtarmaq niyyəti ilə əlaqədardır. Xalq arasında çərşənbə günlərini nəs gün (pis gün) hesab ed ərlər. Çərşənbə gününün nəs olması zərb-məsəllərə də düşmüşdür: “Nə sən gəl, nə ilin axır çərşənbəsi” deyərlər” [2, s.253] … Buradan görünür ki, insanlar Axır çərşənbənin g əlməsini onu sevdikləri üçün deyil, xətasız, bəlasız tez keçib getm əsi üçün gözləyirlər… Ad ətə görə, bayram axşamına qədər bütün işlər tamamlanmalıdır. Uzaqda olanlar evlərinə tələsirlər. İnama gör ə, kim bayram axşamını evində keçirməsə, yeddi il həmin gün evind ən uzaqda olacaq. Nişanlı oğlu, qızı olan ailələrin işi daha çox olur. Oğlan evi qıza bayram xonçası hazırlayır, xınalı qoç qız evinə sürülür. Əvvəllər qız da tikib toxuduqlarını nişanlısına, gələcək qayınanasına, qayınatasına, qaynına, baldızına hədiyyə edirdi. Qız evi də süfrə açır, qohumluğun t əməli elə ilk bayramlaşmadan qoyulurdu. İndi ictimai həyatda özl ərinə layiqli yer tapan, oxuyan, işləyən qızlarımızın heç də 260 hamısı toxumağa, tikməyə, təbii olaraq, vaxt ayıra bilmir. Hər şeyin hazır satıldığı bir vaxtda qız evi də oğlan evinin “x əcalətindən” satın alınma hədiyyələrlə çıxır... Axır çərşənbə orta Amudərənin ənsarı, eləcə də Atekdəki əlili türkmən tayfaları tərəfindən də keçirilir. Bu çərşənbə ərəfəsi, yəni çərşənbə axşamı hamı tonqalın üzərindən atılaraq şər qüvvələrdən təmizlənir [140 s.7]. Dedik ki, A.N əbiyevin “Novruz bayramı” toplusunda yalnız bir çərşənbədən - Axır çərşənbədən söhbət gedir. “Su ç ərşənbəsi mərasimi” adlandırdığı mərasim haqqında isə yazır: “Axır çərşənbədə keçirilən şənliklərdəndir. Adamlar gün doğmamış çay, arx, su dəyirmanı üstə gəlir, su üstündən hoppanıb ona uyğun nəğmə oxuyurlar. Sonra adamlar əyilib arxdan su götürür, bir-birinin üzün ə atır, bir-birini isladırlar. Su onların azar-bezarını aparır, günahlarını yuyur, daha günah el əməyəcəklərinə adamlar and içirlər. Sonra su üstündə xorla oxuyurlar: Sel çapar, su çapar, Bir günah işlətdim, G əl, onu tut apar. Sel coşar, su coşar, G əl apar, gəl apar…[29] Bu toplunun çapı ilə paralel, yəni 1990-cı ilin martında ünsürl ərin çərşənbələrə pərçimlənməsi “Kommunist” qəzetində boy göst ərir. Elə bütün bəlalar da bundan sonra başlayır… Buradakı məqalələrin üzərinə bir az da uydurmalar əlavə etdikd ən sonra (bu işdə ona folklorşünas, o vaxtlar kafedrada birg ə çalışdıqları R.Qafarov da kömək edir), özünün də yazdığı kimi, “Kommunist” q əzetindəki dostlarının məsləhəti ilə 261 folklorşünas A.Nəbiyev “İlaxır çərşənbələr” [26] kitabını çap etdirir . Burada istinad etdiyi çöl materiallarının Quba rayonunun Nüg ədi və Səbətdər kəndlərindən toplandığını yazır [26, s.60]... Az sonra kitab h əm İranda, həm də Türkiyədə işıq üzü görür… Kitab Türkiy ədə də nəşr olunduqdan sonra müəllifin t əklifi ilə haqqında məqalə də yazdım (““İlaxır çərşənbələr”, yaxud Bakı türk jurnalistinin gözü ilə», Bakı, “Zamanın səsi”, 12 fevral 1993, s.4). Adından da göründüyü kimi, A.Nəbiyevin Türkiy ədə çap olunan həmin kitabında diqqətimi çəkən məsələ kitabı çevirən Muhsinə Həlimoğlu Yavuzun Bakı ilə bağlı görüşləri idi… Məqaləmdə əsas ağırlığı bu məsələyə yön əltmiş, kitabın özü haqqında isə, müəllifin çərşənbələrlə bağlı fikirlərinə o qədər də ciddi yanaşmayaraq (o vaxtlar, əsasən, azsaylı türk xalqlarının ədəbiyyatı, folklor materiallarının araşdırılması ilə məşğul olur, daim Sibirdən Balkanlara s əfərlər edir, tədqiqatlar aparırdım) yazmışdım: “…kitabda Novruz bayramı, onun dörd ünsürlə (Od, Su, Yel, Torpaq) bağlılığı, çərşənbələrdə oxunan el nəğmələri, bayatılar, atalar sözl əri və deyimlər, alqışlar, andlar, rəvayət və ağılar verilmişdir”. Vəssalam! Sadəcə məlumat. Münasibət yoxdur. O zaman heç ağlıma da gəlməzdi ki, sonralar bu dörd ünsürün ç ərşənbələrə pərçimlənməsi əməlli-başlı çaşqınlıq yaradacaq. A.N əbiyev özü isə “bu ilk təşəbbüs”ün “gələcəkdə daha geniş şəkildə” həmkarları tərəfindən davam etdiriləcəyinə şübhə belə etmirdi. Ona gör ə də kitabın ön sözündə (“Bir neçə söz”) yazırdı: “Şübhəsiz ki, bu ilk təşəbbüs gələcəkdə daha geniş şəkildə həmkarlarım tərəfindən davam etdiriləcəkdir” [26, s.5]. Aradan keç ən bu müddət onun “haqlı” olduğunu göst ərdi. Təbii ki, bu işdə bəzi televiziya jurnalistlərinin də 262 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|