Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
əməyi az olmadı. Ancaq atalar yaxşı deyib: «Yalan ayaq tutar, yerim əz». Bu illər ərzində tez-tez bu barədə çıxışlarımız, yazılarımız olsa da, bu çaşqınlığın əsas qurbanı olan gənc n əslin, eləcə də bir çox alimlərimizin özlərinin çərşənbələrə p ərçim edilən dörd ünsürün sıralanması zamanı çaşmaları məni “Ç ərşənbələr – niyə çaşırıq?” [42, s.22], “Yalan ayaq tutar...” kimi m əqalələr yazmağa məcbur etdi. Bundan sonra çıxan “ Novruz bayramı ensiklopediyası”nda da eyni mənzərə ilə rastlaşandan sonra “Üzü astarından betər…” [30] məqaləsini yazdıq... Bütün bunlar azmış kimi, 2011-ci ildə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin “T əhsil” nəşriyyatında buraxdığı “Bələdçi kitab”da Əzəl, Yalan, Xəbər, Su, Od, Yer, Hava çərşənbələri adı ilə yeddi çərşənbə sadalanır və onların “oğru” deyilərək ilk üçünün keçirilm ədiyi vurğulanır. Deməli, qalır dördü: su, od, yer, hava. M ətnin müəllifləri Ədalət Vəliyev və Vaqif B əhmənli su, od, yer, yel (halbuki əvvəldə “hava” yazmışdılar). Bel əcə, fars təfəkküründən doğan “ab-atəş-xak-bad” tamamla nır. Lakin birdən müəlliflər nə fikirləşirlərsə, “ilin sonuncu ç ərşənbəsi” deyərək beşinci çərşənbə olaraq “İlaxır ç ərşənbə”ni də verirlər. Hörmətli müəlliflər, axı Boz aya cəmi dörd ç ərşənbə sığır. Beşincini hara “yerləşdirə” bildiniz??? Nə is ə. Xalqdan alınanı xalqa qaytarmasanız, belə gülünc v əziyyətə düşəcəksiniz... Bizc ə, mənəvi mədəniyyətimizdəki bu hərcmərcliyin əsasını qoyan A.Nəbiyevin (düşünürük ki, bu işdə ona göstəriş ver ən olub), özünün dediyi kimi, “ilk təşəbbüs” olan “İlaxır ç ərşənbələr” kitabındakı bəzi məqamlara birdəfəlik aydınlıq g ətirməyin zamanıdır… Əlbəttə ki, təbiətdəki dörd ünsürü, onların bütün canlıların həyatındakı əvəzsiz yerini heç kəs inkar edə bilməz, 263 biz d ə o cümlədən. Lakin bu dörd ünsürü çərşənbələrə p ərçimləməyə də heç kəsin haqqı yoxdur, o cümlədən də bəzi m əmurların və alimlərin... Son ill ər söhbət çərşənbələrdən düşəndə, demək olar ki, hamımız dərsini yaxşı bilməyən şagird kimi çaşırıq. Biri su ç ərşənbəsi deyəndə, o biri torpaq çərşənbəsi deyir. İş o yerə çatıb ki, bu çaşqınlıq televiziya kanallarımıza da sirayət edib. H ətta alimlərimiz də çaşırlar. Məsələn, Azad Nəbiyev “İlaxır Ç ərşənbələr” [26, s.4] kitabında çərşənbələri su, istilik, yel, torpaq adlandırır. Kamil Vəli Nərimanoğlu “Nevruz geleneği ve Azerbaycan” m əqaləsində çərşənbələri od, su, hava, torpaq dey ə sıralayır [89, s.125]. Ə.Cəfərzadə isə çərşənbələri su, od, torpaq, yel kimi sıralayır. “ Novruz bayramı ensiklopediyası”nın tərtibçiləri B.Abdulla ilə T.Babayev isə yazırlar: “XX əsrin 80-ci illərinin axırlarından “abi-atəş-xaki- bad” ın təsiri ilə Boz ayın dörd çərşənbəsi “Su çərşənbəsi”, “Od ç ərşənbəsi”, “Kiçik çərşənbəsi” (?! – G.Y.), “Yel çərşənbəsi” adıyla da tanıdılmaqdadır” [30, s.105]… Onu da bir daha vurğulayaq ki, A.Nəbiyev “ab-atəş-bad-xak” yazırdı... Gördüyümüz kimi, aliml ərimizin özləri belə ç ərşənbələrin adlarında dilbir ola bilmirlər. O zaman sadə xalqı çaşdırmağın lüzumu varmı? Niyə xalqa çərşənbələri dədə-baba qaydası ilə adlandırmağa imkan vermir, hər alim öz f ərziyyəsini irəli sürür, kitablar, məqalələr yazır, oxucuları yanlış yönləndirir. Maraqlıdır ki, çərşənbələrin dörd ünsürlə adlandırılması m əsələsini ortaya atanlar “ab, atəş, xak, bad” (heç biri türk sözü deyil – G.Y.) fikrin ə dayanaraq, insanın bu dörd ünsürdən yaranmasına əsaslanaraq çərşənbələri də su, od, torpaq və yel dey ə dörd yerə bölürlər. Lakin, yuxarıda da gördüyümüz kimi, 264 bu dörd ünsürün sıralanmasında da alimlərimiz fərqli fikir nümayiş etdirirlər. Xalqımız nahaq yerə demir ki, “yalan ayaq tutar, yerim əz”. Çərşənbələrə bu adların verilməsi də 1990-cı ild ən bu yana ayaq tutub, amma yeriyə bilmir, sürünür, hələ də mübahis ələr səngimir... Görkəmli folklorşünas alim, AMEA- nın müxbir üzvü Q.Qədirzadə Naxçıvanda olan çərşənbələrin xalq arasında geniş yayılan adlarını verərək (Xəbər, Yalan, Kül ə və Axır çərşənbə) qurama dörd ünsür- dörd çərşənbə m əsələsinə etirazını bildirir [19, s.306]. Bizc ə, Y.V.Ç əmənzəminlinin iki min beş yüz il bundan əvvəlki İran ad ətlərinin “bu gün eynilə aramızda» yaşadığını, Empedoklun dörd ünsürl ə bağlı nəzəriyyəsini də məhz İrandan aldığını, z ərdüştiliyi İrana bəxş edənlərin “azərbaycanlılar (muğlar)” olduğunu, “Novruz”un öz fəlsəfəsini “tamamilə” “Avesta”dan aldığını yazması [6, s.84], onun türklərin bahar, yeni il bayramından, suya, torpağa, oda münasibətindən xəbərsiz olduğundan irəli gəlir. Tədqiqatçı hətta nağıllarımızı da z ərdüştiliklə bağlayır. Burada bir məqam diqqət çəkir: Y.V. Ç əmənzəminlinin “biz” deyəndə, kimləri nəzərdə tutduğu ortaya çıxır. O, Türküstanda, türk-tatarların təsiri olaraq rus nağıllarında 9 rəqəmi haqqında fikir irəli sürərək belə bir n əticəyə gəlir: “Deməli, zərdüşti fəlsəfə və etiqadından doğma nağıllarımız (kimin nağılları - ?!) yalnız dil etibarilə türkl əşmişlər” (?! – G.Y.). Bəli, Y.V. Çəmənzəminli, eləcə də onun kimil ərin nağılları, sən demə, “yalnız dil etibarilə türkl əşib”, əslində isə bu nağıllar kimlərinsə nağıllarıymış?!.. Türkl ər azərilərdən, atəşpərəstlərdən, zərdüştilərdən f ərqli olaraq oda sitayiş etmirlər. Onlar odun praktik əhəmiyyətini dərk edərək faydalanırlar… Yaz bayramını, Novruzu at əşpərəstliklə, oda sitayişlə əlaqələndirməyin, eyni 265 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|