Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
Cam-i nevruzi içip mestane yüzbin naz ile Şah-i suhun salınur boynına sahid-var gül. (Gül Novruz şərabını içib özündən gedərək, Göz əllər kimi qıvraq budağın boynuna sarılır) “Gül” q əsidəsi [59, s.129] N əcati Bəyin mürəbbasından: “ Sen şarab iç karşına bülbül ser-ağaz eylesin Gah nevruz u hicaz ü gah şehnaz eylesin…” “ Gel kim açıldı çiçekler…” [59, s.129] Yen ə də Nəcati Bəydən: “ Ruz nevruz u şebin kadr ola bahtın piruz Her muradını müyesser ede Allah sana” [59, s.52] Dr. Müjgan Cunburun yazdığına görə, 600 illik divan şeiri dönəmində Türk cəmiyyət həyatında Novruzun bəlirli bir yeri olmuş, özəlliklə də XVII əsrdə çeşidli nəzm şəkillərində motiv v ə mövzu olaraq tez-tez istifadə olunmuş, qəzəl və q əsidələr tərzində novruziyyələr yazılmış, bu işdə padşahlardan tutmuş, bir sıra dövlət adamları da qələmlərini sınamışlar [59, s.37; s.19]. Əsasən XIV əsrdən başlayaraq Şeyxoğlu, Fateh dövrü v əzirlərindən Əhməd Paşa, Nəcati bəy, Baki Əfəndi, Şah İsmayıl Xətayi, Nef`i, Nev`i, Şeyx Qalib, Şeyxülislam Yəhya Əfəndi, Sivas sultanı Kadi Burxanəddin, Nədimi kimi səfəvi və osmanlı şairləri öz əsərlərində Novruz mövzusuna geniş yer 285 vermişlər. Bu novruziyyələr arasında Xətayi təxəllüsü ilə yazan Şah İsmayılın, Baxtı təxəllüsü ilə yazan Sultan I Əhmədin və Su ltan IV Muradın novruziyyəsi məna və mahiyyət etibarilə maraq doğurur. Ey gönül, gül devridür vakt-i nev-i Nevruzdur Can bağışlar ademe bu dem dem-i firuzdur Va`iz- i şehrun kimesne pendini guş eylemez İyş u nuşa es-seladur bir mübarek ruzdur Bağ pür-avazedür sıyt u sada-yı murg ile Guyiya her kuşede bir dürlü saz u sözdür Leblerinden mürde-dil kesb-i hayat eyler veli Neyleyim amma yine ol gamzeler dil-duzdur Bu Murad`un mülket-i gönlüm alup yağma iden Bir sitem-kar cefa-cu dilber-i dil-suzdur [59, s.42] Sultan I Murad Xalq arasında sevilən, seçilən şairlər də kağıza Novruzla bağlı bir çox inci düzmüşlər [46, s.116-117]: ...Bugün Nevruz, bugün Şeh-rüz, bugün iyd-i saaddettir Bugünde Kün fekan emri Hamel Burca işarettir Bektaşi dədələrindən şair Rıza Gelin cümle canlar birlik olalım, Arzu niyaz e dub dara duralım, 286 Muhabbet bezminde zevkler bulalım, Nevruz Bayramına eriştik ya Hu... Hüseyin Hüsnü Erdikut Baba Gördüyümüz kimi, Osmanlı dönəmində Novruz imperiya hüdudlarında kifayət qədər yayılmış, dövlət səviyyəsində təbliğ edilmiş, noruziyyələrlə müşaiyət olunmuşdur. Müxtəlif m əzhəb, mənsəb və məslək sahibi şairlərin qələmindən çıxan q əzəl, qəsidələrin mövzusu, hekayələşdirilərək Gül və Novruz m əsnəvilərini yazmasına səbəb olmuş, sevgini, gözəlliyi, paklığı, yeniliyi təmsil etmişdir. Novruz və Novruziyyə adət- ənənələri II Məşrutiyyədən sonra rəsmi dairələrdə unudulmuş, yalnız xalq arasında yaşamışdır... Günümüzd ə Anadolunun bir çox yerlərində “qardələn” adlandırılan çiçəyə xalq “Navruz Çiçəyi” və ya “Sultan Navruz Çiç əyi” deyir. Görkəmli alim Mustafa Kafalı uşaqlıq illərində d əstə-dəstə evləri dolaşaraq yazla, köçəri quşlarla bağlı t əkərləmələr söylədiyini xatırlayır: Leylek, leylek havada Yumurtası yuvada. Gelmiş bizim hayada (həyətə - G.Y.). Ermiş iyi murada Hacı leylek, hacı leylek. İnama görə, leylək köçəri quş olduğundan, uzaq ölkələr g əzdiyindən onun mütləq Kəbədə də olduğunu düşünərək ona “hacı leylək” deyirmişlər. Alimin xatırələrinə görə, II Dünya savaşının ikinci ili doğulub böyüdüyü Konyada leyləklərlə 287 çaylaqlar havada vuruşurlar. Yerə yüzlərlə ölü və yaralı quş tökülür. Yaşlılar bunu bəlaya yozurlar. Doğrudan da həmin il quraqlıq olur. Alimin başqa bir xatirəsi maraq doğurur. Bu da için ə şam qoyulmuş rəngbərəng kağız fənərlərlə bağlıdır. Uşaqlar bazardan aldıqları fənərləri məhəllə boyu çəkdikləri ip ə düzər, şənlik keçirərdilər [73, s.28]. Bu fənərlər bizə Çində geniş yayılmış, küçələrdən, dükanların önündən asılan al-əlvan f ənərləri xatırladır... M.Kafalı Novruz yeyəcəkləri arasında “bişi”ni xüsusi qeyd edir: ““bişi” deyilən xəmir işi bol miqdarda hazırlanır və uşaqlar vasitəsilə bütün tanışlara dağıdılırdı. Hətta kasıb evl ərinə bol miqdarda isti-isti göndərilirdi. “Bişi dağıdılarkən sıra ilə dağıtmağa və kimsəni unutmamağa diqqət göstərilirdi. Əgər arada küsülülük halı vardısa, diqqət daha da artırdı. Çünki barışmağa vəsilə olacaqdı. Bişiyi alan adam barışmış olurdu. Ancaq bunu da əlavə etmək lazımdır ki, küsənin bişini almaması ayıb sayılırdı. Həmin vaxt o evin xanımı da bişi hazırlamış olarsa, o da öz bişirdiyindən göndərir...”. Beləcə, Novruzda küsülül ər də barışırdı [73, s.27-28]. XX əsrdə Türkiyə Respublikasında da İl Başı bayramına ön əm verilmişdir. Elə Mustafa Kamal Atatürkün 1922-ci il martın 22-də Ankaranın Keçiörən səmtində Novruz şənlikləri t əşkil etdirməsi, özünün də şəxsən burada iştirak etməsi dedikl ərimizə sübutdur. 288 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|