Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
budağının başına taxtadan düzəldilmiş şanapipik, ya da sərçə fiquru asır, qapı-qapı gəzir, mahnı oxuyub pay alırlar. Paydan xoşlanan uşaqlar iplə quşun başını hərəkətə gətirərək razı, ya narazı olduqlarını bildirirlər [100]. Bol bayram süfr əsi, fala baxmalar, qapı pusmalar, güləş, at yarışı, dəstə-dəstə məhəllə-məhəllə gəzib mahnı oxumaq, əvəzində Novruz hədiyyəsi, payı almaq, şamanın, ya el ağsaqqalının alqışları, ağartı, hədiyyə, barış, bərabərlik, əkinçiliklə məşğul olan türklərdə səməni, heyvandarlıqla m əşğul olanlarda evdə suya qoyulmuş meyvə ağacı budağı, quzuların, çəpişlərin bağlandığı “xöne”lər, “çele”lər, od, ocaq bu bayramın ayrılmaz hissələridir. Kazan, eləcə də Ufa (Öfö) tatarları bu bayrama daha bir anlam verərək həmin gün qızlar arasında yaxşı xalq mahnısı oxuyanı, rəqs edəni, hazırcavab olanı, bir sözlə əsl tatar qızını Novruzbikə, yəni Novruz gözəli adına layiq görürlər. Sovet dövründ ə, xüsusilə də, XX əsrin 30-cu illərində Bahar bayramını xalq arasında təbliğ edən ziyalılar təqiblərə m əruz qalırdılar. Məsələn, Qazaxıstanda öz çıxışlarında, m əqalələrində bu bayramın keçirilməsinin lazımlığını qeyd etdikl ərinə görə, Şaken Sayfulin, Sultanbek Kojonov kimilər c əzalandırılmışdılar. Sovetlər Birliyi dağıldıqdan sonra xalqlar kökl ərinə dönməyə başladılar. Yuxarıda bəhs etdiyimiz kimi, əski Sovetlər Birliyindən Türkiyəyə gedənlərin sayəsində burada da Novruz bayra mı dirçəldilməyə başlandı… Haqqında danışdığımız türklər müxtəlif dinlərə (İslam, xristianlıq, lamaizm, şamanizm…) xidmət etdiklərinə görə, sonradan q əbul edilmiş, ya da etdirilmiş dinlər də bu bayrama öz t əsirlərini göstərmiş, onu özününküləşdirməyə çalışmışlar. 296 Lakin bütün bunlara baxmayaraq, Novruz yaz bayramı milli bayram kimi h ər il daha böyük ruh yüksəkliyi ilə keçirilir. Qeyd etdik ki, yaz bayramı təkcə Azərbaycan, Türkiyə, Orta Asiya, Kırım, Balkan, Kıbrıs kimi bölgələrdə yaşayan müs əlman türklər arasında deyil, başqa dinlərə qulluq edən türkl ər arasında da çeşidli adlar altında qeyd olunur. Bu baxımdan, Azərbaycanın da mövsüm mərasimləri sırasında özün ə dərin kök salan, məlum dinlərdən qat-qat əvvəl yarandığı heç kimdə şübhə doğurmayan İl başı bayramının qeyri-müs əlman türklərin yaz, yeni il bayramları ilə müqayisəli öyr ənilməsi məsələyə daha da aydınlıq gətirə bilər. H ər yerdə iqlim şəraiti, təbiətin canlanmasının müşahidə olunduğu vaxt eyni olmasa da, əksər xalqlarda bu bayramın keçirilm əsinin fevral-mart aylarına düşdüyünü qeyd etmişdik. Bel ə ki, yeni il moldavlar arasında martın 1-də (“Mertsişor”), tıvalarda fevralın sonu - martın əvvəllərində (“Şaqaa”), monqollarda yanvarın ortası, martın əvvəllərində (“Tsaqan sar”) qeyd olunur. Sibir türkl ərinin yeni il bayramları öz r əngarəngliyi ilə maraq doğurur. Əvvəllər on iki heyvan təqvimindən istifadə edən Sibir tatarları (sibirtarlar) XIV əsrdən hicri təqvimi ilə tanış olsalar da, bu t əqvim sürüşkənliyi ilə təsərrüfatlarının bağlı olduğu t əbiətdəki dəyişiklikləri özündə əks etdirmədiyindən xalq daha çox Gün əş təqvimindən istifadə edirdi. Lakin bununla belə dini bayramlar olan Qurban bayramını da, Ramazan bayramını da, Mövludu da, zamanı gələndə, keçirirlər. Bilirik ki, “h əməl” ərəbcə “quzu” deməkdir, eyni zamanda mart ayına da bu ad verilir. Gecə ilə gündüzün b ərabərləşdiyi yaz bayramını qeyd edən tar tatarları Həməl 297 dey əndə, mart ayını deyil, məhz Novruz bayramını nəzərdə tuturlar. T ək Sibir tatarlarında yox, bütün Rusiya içərisində, öz tar ixi torpaqlarında yaşayan türk boylarında rusların təsirinə çox erk ən məruz qaldıqları üçün bir sıra əski adət-ənənə sıradan çıxmışdır. Lakin əgər günümüzdə Sibir tatarları yaz bayramını Həmə1 adı ilə də olsa, hələ də xatırlayırlarsa, bu, şamanizmi İslam pərdəsi altında da olsa, yaşadan tatarların say əsində baş tutmuşdur. Rusiya xristianlığı yaydığı hər bir yerd ə şamanizmlə, İslamla mübarizə aparırdı. Bəzi yerlərdə qalib g əlsə də, digər yerlərdə İslamın daha da güclənməsinə s əbəb olurdu. Məsələn, dinləri dəyişdirilən, bu gün kerəşennər, y əni vatiz olunmuş tatarlar dediyimiz türk boyu Narduqan (Gündoğan) bayramını hələ də yaşadır. Müsəlman tatarlar isə dinl ərinə daha çox sarılaraq bəzi milli dəyərlərdən, o cümlədən d ə Narduqan bayramından uzaq düşdülər. Bu gün tatarların böyük qisminin Novruzu qeyd etm əməsi o demək deyil ki, onlarda bu bayram heç vaxt olmamışdır. “Nəürüz əytü” – “novruz dem ək”, çağırmaq, oxumaq ifadəsi bu gün də onların arasında yaşayırsa, özündə Novruzun izlərini də yaşadır. Altay türkl ərinin bir-birindən maraqlı bayramları sırasında Çılqayak (Çıl Bazı (İl Başı)) bayramının özəl yeri var. Bu bayram on iki heyvan sikli t əqviminə görə, Tuulan Ay adlandırılan mart ayının 18-25-i arası, Ay hilal şəklini alanda keçirilir. Əgər həmin vaxt Ay hilal şəklini almırdısa, bu yaxşı əlamət sayılmır, yaman ruhların Ayı tutduğu düşünülürdü. Xa lq arasında Çılqayak bayramına “Çalkandu Boyu” bayramı da deyirl ər. Baharın gəlişi, təbiətin canlanması, yeni bir ilə q ədəm qoyma bayramı sayılan Çılqayakda müxtəlif oyunlar 298 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|