Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sultan II Əbdülhəmidin qızı Ayşə Osmanoğlu “Atam Sultan Əbdülhəmid (Xatirələrim)” kitabında atasının sarayında Novruz bayramının keçirilməsi barədə yazırdı: “Novruz baharın ilk günü olduğundan bir gün öncə Əczaxaney-i Hümayunda hazırlanmış olan və “Novruz Məcunu” deyilən üz ərinə qızıl tozu tökülmüş, qırmızı rəngdə novruz şirnisi hazırlanır, tüllərlə bağlı gözəl kasalar içində” Xanədandakılara dağıdılırdı. Ac qarına sabah tezdən yeyilməli, şəfaverici olduğu düşünülürdü. Gümüş sinilərə qoyulur, yanına da baş hərfi “s” il ə başlanan 7 nəsnə qoyulurdu: 1) susam; 2) süd; 3) simit; 4) su; 5) salep; 6) safran; 7) sarımsaq [67, s.103-104]. İranda və onun t əsir etdiyi bölgələrdə də masaya adı fars dilində “s” h ərfilə başlayan nəsnələr qoyulur və buna da “həft sin” (yeddi S) deyirl ər. Dr. Cavad Heyət süfrəyə qoyulan yeddi qida növünün v ə maddələrin adını belə verir: “sib” (alma), “somag” (somak), “sebzi” (yeşil sebze), “sirke” (sirke), “sincid” (iğde), Semenu, ve Sir (sarmısak). Semenu, unla filizlenmiş buğdayın dövülerek süzülmüş suyu ile pişirilerek yapılır” [58, s. 121- 122]. T ədqiqatcı Pakizə Aytaç məcunun hazırlanması ilə bağlı yazır: “...söz konusu tatlı Farsca (sin) harfiyle başlayan (yedi) maddeden, sumak, sümbül, semek (balık), sirke, sir (sarmısak), senced (iğde) ve şeberle de yapılmaktadır. Tatlının üzerine konan balık, bereket ve bolluğu simgelemektedir” [46, s.118]. Qeyd ed ək ki, Pakizə Aytacın şirniyə qatıldığını zənn etdiyi n əsnələr məcunun olduğu qab qoyulmuş sinidə həmin qabın ətrafına düzülürdü. Həm də hər yerdə “s” hərfi ilə başlayan müxt əlif nəsənələr qoyulurdu. Bunu biz Sultan II Əbdülhəmidin qızı Ayşə Osmanoğlunun “Xatirələr”ində və Dr. Cavad Hey ətin məqaləsində də gördük... Təbii ki, Novruz 282 günü süfr əyə qoyulanların sayı yeddi ilə bitmirdi. Suya yaxın yerl ərin əhalisi balıq da qoyardı. Diri balıq daha uğurlu sayılardı. Sümbül, nərgizgülü, pendir, şam, güzgü, onun üstünə boyalı yumurta, ayrıca qabda sikkə qoyanlar da vardı... İnanırdılar ki, il təhvil olan zaman güzgünün üstündəki yumurta v ə sudakı balıq tərpənirsə, deməli, dünyanı buynuzuna alan öküz onu bir buynuzundan o birin ə ötürür [58, s.122]. Onu da qeyd ed ək ki, Dr. Cavad Heyət də ərəblərə q ədər Novruz süfrəsinin “həftsin” yox, “həftşin” olduğunu, y əni nəsnələrin adlarının “Ş” hərfilə başladığını yazır [58, s.122]. Masada s əbzi plov, kükü, ərişdə plovu da olardı. Əgər bayram axşamı evdə olmaq uğurlu sayılırdısa, bayramın 13-cü günü evd ə oturmaq uğursuz sayılırdı. Hamı çölə, çəmənə çıxır, şənlənirdi. Bu adətə İranda “sizde beder” (“dışarı”) deyirlər. Xalq arasında Nevruziyyə peşkəşləri də geniş yayılmışdır. Ümumiyyətlə, Novruzda padşaha, vəzir-vəkilinə dig ər vəzifə sahiblərinə verilən bəxşişlər, oxunan qəsidə və m ədhiyyələr də Novruziyyə adlanırdı. Mehtərbaşı padşaha bahalı yəhər-yüyənli at hədiyyə edərdi. Bahalı silah, qumaş və dig ər əşyalar da hədiyyə edilirdi. XVII əsrdə birbaşa valiyə və ya sancaq b əyinə ödənən Novruziyyə adı ilə ödənən bir vergi d ə vardı [64, s.8]. Bəzi şairlər vəzifəli şəxslərə noruziyyə adı il ə mədhiyyələr yazır, əvəzində bəxşiş alırdılar. Bəxşiş vermə v ə alma məsələsi o həddə çatmışdı ki, bir çoxları mənfəətini ön ə çəkir, ona lazımlı adamlara hədiyyə verirdi. Təbii ki, bu işdən artıq rüşvət qoxusu gəlməyə başlayırdı... Türk musiqisinin ən qədim, mürəkkəb məqamlarından biri olan Nevruz m əqamının da yeddi, səkkiz əsrlik tarixi var. İlk dəfə bu məqam urmiyalı Səfiyuddin Urməvi tərəfindən 1200-cü ill ərdə işlədilərək rəməl üsulunda bəstələnmişdi. 283 Əcəm (fa) pərdəsində çalan Əcəm-Aşiran məqamına Nevruz m əqamı deyilir. İyirmidən çox sayı olan belə məqamlara Nevruz- Bayatı, Nevruz-Busəlik, Nevruz-Büzürq, Nevruz- Hicaz, Nevruz-Hüseyni, Nevruz- İraq, Nevruz-İsfahan, Nevruz- Z əngulə, Nevruz-i Ərəb, Nevruz-i Rast, Nevruz-i Sultani, ya da başqa məqamların özləri günümüzə qədər gəlib çatmasa da, qaynaqlarda onların izlərinə rast gəlmək olur. Nevruz m əqamlarının bir çoxu Osmanlı hökmdarları Sultan II Murad t ərəfindən bəstələnmişdir. Fateh Sultan Mehmet zamanında da b əzi məqamlar (məsələn, Nevruz-Saba) yaradıldı. Nevruz m əqamına Qaraciyər məqamı da deyilir, Harputla çevrəsində söyl ənilən ağır havadır. Bu məqamı Artukoğulları, sonra da Ağqoyunlular zamanında Harput sarayına aid mehtər takımları söyl əyirdi [60, s.185-187]. XV əsrin Əhməd-i Daidən, Seyhi Əhməd Paşadan sonra üçüncü böyük şairi olan Nəcati Bəyin əsl adının İsa, ya da Nuh oldu ğu irəli sürülsə də, onun türk əsilli olmadığı söylənilsə də, Divan ədəbiyyatının türkcə ən gözəl örnəklərini verən şairin sad əcə türkcəni yaxşı bildiyini, atalar sözlərindən, deyimlərdən yerli-yerind ə faydalandığını deyil, eyni zamanda xalq yaradıcılığını, onun önəmli qolu olan inamları da hərtərəfli öyr əndiyini görürük. Onun başlıca əsəri 650 qəsidə, qəzəl, m ərsiyə, mürəbba, rübai, digər şeir şəkillərindən ibarət poetik nümun ələrin daxil edildiyi “Divan”dır: 284 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|