Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
q ədim ümumtürk kökləri, əlamətləri, Novruz bayramı ilə birbaşa əlaqəsi danılmazdır. Bu da yeni il bayramımızın yaranışca tarixin qatı açılmamış səhifələrilə bağlılığına bir daha sübutdur. Şaqaa bayramının misalında qeyd etdik ki, türklər müxt əlif dinlərə qulluq etmiş, öz mədəniyyətlərində həmin dinl ərin izlərini bu günümüzə qədər gətirmiş, əski ayinləri, m ərasimləri yaşatmaq məqsədilə sonrakı dinlərə uyğunlaşdırmışlar. Batı Trakya türkləri arasında geniş yayılan, yeni il bayramı sayılan Mevris sevilən bayramlardandır. Bənövşənin açması, qaranquşların gəlməsi ilə başlanan Mevris bayramı çeşidli mərasimlərlə may ayının sonuna qədər davam edir. Əsas Mevris günü hamı ağaclı, suya yaxın bir çəmənliyə yığışır, soğanlı karmaca, döndürmə kimi yeməklər bişirir, soğan qabığı ilə yumurta boyayır, yumurta qabığında su içir. Abdulhaluk M.Çaya gör ə, yumurta qabığı ilə bulaqdan su iç ənlər bununla boğazlarında ağrı olmayacağına inanırlar. Bayramda h ər kəs bir-birini isladır. Su ilə islatma yağışın bol olmasına yönəlik istəkdir. Evə dönərkən hər kəs yığdığı b ənövşəni xəstəliyi, qocalığı, ya başqa səbəblər üzündən ç əmənliyə gələ bilməyən, evdə qalmağa məcbur olan yaxınlarına verir. Onlar da bənövşə qomunu üç dəfə qoxlayıb üzl ərinə sürtürlər [60, s.112-113]. Balkan türkl əri arasında da geniş yayılan Bahar bayramı əski Yuqoslaviya türkləri tərəfindən Sultan-i Navruz adı ilə qeyd olunur. Dig ər yerlərdə olduğu kimi, burada da bayram müxt əlif oyunlarla, əyləncələrlə müşayiət olunur. Onlardan ən maraqlısı, gənclərin daha çox xoşuna gələni martufal oyunudur. Əslində martufal da, digər falabaxmalar kimi 311 g ələcəkdən xəbər tutma arzusundan doğmuşdur. Martufal zamanı martufal başı adlandırılan bir nəfər küpün içərisinə atılmış üzük, düymə, sırğa ya da başqa kiçik bəzək əşyalarını çeşidli manilərlə, bayatılarla çıxardırlar. Qaqauzlarda da çox geniş yayılmış bu falabaxmada Martufal başının öz manisi olur: Martufal başımısın? Cevahir taşımısın? Gel bir maani söyleyim Cebinde taşırmısın? Qaqauz folklorşünasları Martufal maanilərini Yaz bayramı adətləri sırasına qatmasalar da, onun digər türk xalqlarının, özəlliklə də Bosniya türklərinin martufal maaniləri il ə müqayisəli araşdırılması qaqauzların İlkyaz yortusu, Martacıq adlandırdıqları İlkyaz bayramının başqa türklərin bayramları ilə sıx bağlılığını göstərir. Əslinə qalsa, özgə xalqlar arasında yaşayan türklərin İlkyaz bayramını yaşatmaları çox çətin olmuşdur. Zaman- zaman bir çox ad ətlər, ayinlər ortadan qalxmış, bəziləri yeni anlam qazanmışdır. Belə çətin şəraitdə yaz bayramını yaşadan türkl ərdən biri Kıbrıs (Kipr) türkləridir. 400 ildən bəri onlar yunanlarla bir adada yaşasalar da, müxtəlif təzyiqlərə, t əhqirlərə məruz qalsalar da, yeni il bayramını qoruyub saxlayaraq günümüz ə çatdırmışlar. “Mart dokuzu” adı ilə bilin ən bu bayram günü, Batı Trakya türklərində olduğu kimi, Kıbrıs türkləri də çöllərə çıxır, özlərilə boyanmış yumurta, yem ək götürür, yaz çiçəkləri toplayır, çeşidli oyunlarla, yarışlarla əylənirlər. 70-ci illərə qədər yunanlarla qarışıq 312 yaşayan Kıbrıs türkləri üçün öz adət-ənənələrini yaşatmaq çətin olsa da, adanın türk əhalisi quzeyə köçdükdən sonra bu ç ətinliklər aradan qalxmışdır. Bayramın istənilən səviyyədə keçirilməsinə hərdən mənfi t əsir göstərən hadisələr də olur. Belə hadisələrdən biri də, yuxarıda haqqında danışdığımız, Türkiyədə Novruz günü ter rorçuların türkləri qətlə yetirərək bayramı yasa çevirmələri olmuşdur… N. Xruşovun dövründə türk respublikaları Novruz bayramını dövlət adamlarının iştirakı ilə keçirməyə başladılar. Lakin əsl kökə qayıdış Sovetlər Birliyi dağıldıqdan sonra baş verdi. Bu yo lda ilk addım əski bayramların, o cümlədən də Novruz bahar bayramının dirçəldilməsi oldu. Bu bayram ayrı- ayrı türk respublikalarında rəsmi tətilli bayram elan olundu. Özb əkistanda Novruzun 2500 il tarixi olduğu söylənilir. Əlişir Nəvai (Navoi) “Car divan” əsərində “Novruz adı verilən musiqi m əqamlarından və Novruzda oxunan şeirlərdən bəhs edir: “Noruz Hüseyin”, “Noruz Küşək”, “Noruz Bosbilla”, “Noruz Rast”, “Noruz Sultan””… [91, s.159]. 313 Özb ək qızlar şənliyə axışırlar Sovetl ərin ilk illərində Novruzun yaz, kəndli, əkinçi, maldar bayramı kimi keçirilməsinə müəyyən müddət izin verils ə də, XX əsrin 20-30-cu illərində Novruz bayramının yanlış olaraq dini bayram olduğunu önə sürərək ciddi qadağalar qoyuldu. Lakin xalq ail ələrdə bu bayramı keçirirdi. Xalq ədəbiyyatının gözəl örnəklərində, Əbu Reyhan Biruninin, Əlişir Nəvainin, Furkatın, eləcə də başqalarının əsərlərində Novruz yaşayırdı. Özbəklər Novruz bayramına təbiətin köyn əyini dəyişdiyi, qış yuxusundan oyandığı gün kimi baxırlar. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, 1961-ci ildə Ömər X əyyamın “Novruznamə”sinin SSRİ-nin paytaxtı Moskvada çap olunması da xalqlara müəyyən qədər cəsarət verdi. N. Xruşovun dövründə Novruzun keçirilməsinə ilk dəfə Özb əkistanda icazə verildi. Kommunistlərin rəsmi bayram kimi keçirilm əsinə qadağa qoyduqları bu bayram artıq 1990-cı ildən r əsmi olaraq keçirilir. 1991-ci ildə isə prezident İ.Kərimovun 314 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|