Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Türkm ən qızlarının səməniləri
Türkm ən qızlarının səməniləri Türkm ən tayfaları İslam dininin qəbulu ilə ərəblərin Ay t əqvimini də qəbul etdilər. Bu təqvim sabit olmadığı üçün Axır ç ərşənbə yerini dəyişməyə, beləliklə də, yavaş-yavaş Novruz bayramı öz əvvəlki anlamını itirməyə başladı. Bu səbəbdən də Novruz bayramı türkmənlər arasında bir qədər zəif keçirilirdi. Bununla bel ə, bu gün də Axır çərşənbə, Qara çərşənbə kimi ç ərşənbə adları türkmənlərdə qalır. İnama görə, Axır çərşənbə yeni il qabağı şər qüvvələrdən arınmaq məqsədi daşıdığından xalq arasında daha böyük əhəmiyyətə malikdir. Bu məqsədlə türkm ənlər tonqal qalayaraq üzərindən tullanır, oda sınıq qab- qacaq, cırıq pal-paltar, köhnə əşyalar atırlar [140, s.5]. Türkm ənlərin bəzi qrupları (təkəlilər, nohurlular…) səməni hazırlayırlar. Buna “səməni aşı”, “Bibi Patmanın aşı” da deyirl ər [140, s.40]. Hər adam səməni bişirə bilmir. Bunun üçün xüsusi “s əməni düyşən adamlar” var. Onu da qeyd edək ki, s əməni halvasının bişirilmə qaydası eynilə Azərbaycandakı kimidir. Türkm ənlər də Novruzda “novruz köje” deyilən ayin yem əyi bişirirlər. Novruz tonqalını təkələr, çovdurlar, atalar “ şaman odı”, göklənlər, əmrəlilər “şamar ot”, sarıklar, salırlar, qaradaşlılar, taxta yomutlar “şam ot”, burkazlar “şabaş ot” adlandırırlar [140, s.7]. Göründüyü kimi, burada od heç d ə zərdüştiliklə bağlanılmır, adına da əsasən “şaman odu” deyilir… Bu da bir daha “ şaman” sözünün türk sözü olduğunu sübut edir… XVIII-XIX əsrin tanınmış türkmən şairi Mahtumqulu “Novruzdan s əni” şeirində yazırdı: Olmadı bende nasibin istedim güzden seni 322 Dedin: “geçsin kış bulurum ben taze Nevruz`dan seni” [93, s.214]. Bolmadı bize nasibin, istedim güzden seni, Dedin “ ötsün kış, taparım taze Novruzdan seni”. Türkm ənistan xalqı əsasən çöl şəraitində yaşadığı üçün yazın gəlişini o qədər də hiss edə bilmirdi. Günəşin öldürücü şüaları çox tezliklə insanları mal-qaranı, əkin-biçini su ilə t əmin eləmək qayğısına salırdı. Buradan da bir daha görürük ki, Gün əşin çıxmasına sevinmək iqlim şəraiti, təbiət şərtlərilə sıx bağlıdır. Bununla belə türkmənlər arasında da səməni adlanan şirniyyatın bişirilməsi, qonaq getmək, paylaşmaq, bayramlaşmaq, fal açmalar geniş yayılmışdır. Adətən, qızlar, g əlinlər bir yerə yığışaraq “Muncuq atdı” oynayırlar. Su olan bir qabın içinə hərə öz muncuğunu salır. Muncuqlar r əngbərəng olduğundan onların kimə məxsus olduğu yiyələrinə aydın idi. Qadınlardan biri üstü örtülü qabdan “muncuq atdı”lar oxuyaraq bir muncuq çıxarır: Aqar çekmen eteyi Etey i quşlar yatağı. Şeyle yarı bolanın Uçmakdadır otağı. Qarşımızda dalan bar, Dalanda can alan bar. Oğrın-doğrın seredip Mende gövni qalan bar. 323 Muncuq kimindis ə, oxunan sözlər də ona aid edilir. Az ərbaycanda bu falabaxmaya dair bir nümunəyə nəzər salaq: qızlar dairəvi oturub söhbətləşə-söhbətləşə, gülüşə- gülüşə nəyisə gözləyirlər. Bu vaxt içəriyə əlində bir badya su olan iki qız girir. Oturan qızlar onları sevinclə qarşılayırlar. Aralarından nisbətən yaşlı birisi qızları dəstəyə dəvət edir və deyir: Ay q ızlar, tez olun, tez olun, kimin nəyi varsa salın suyun için ə. Qızlar üzüklərini çıxardıb qabın içinə salırlar. Sonra da qapıya tərəf baxaraq çağırırlar: - Novruz, Novruz, g əl, gəl. Sonra oxuyurlar: Novruz g əlsin, yaz gəlsin, H ər işimiz saz gəlsin. Bu vaxt qonşu otaqdan 4-5 yaşında balaca bir oğlan uşağı iç əri daxil olur. Nisbətən yaşlı qadın onu yanında oturdur və deyir: Ay qızlar, indi mən bir-bir bayatı deyəcəm. Novruz da h ər bayatıdan sonra qabın içindən bir üzük çıxardacaq. Üzük kimindis ə, o bayatıdakı sözlər də ona aid olacaq. Başladıq: Əzizim, nar istərəm Taled ən yar istərəm. İkimiz bir döşəkdə, Döşəyi dar istərəm. Qızlar həyəcanla prosesi izləyirlər. Başçı qadının işarəsilə Novruz qabdan bir üzük çıxardır. Qadın uşağın əlindən üzüyü götürüb yuxarı qaldırır və soruşur: Ay qızlar, bu kimindi? 324 Qızların içırisindən biri sevincək “mənimdi, mənimdi” deyir, tez üzüyünü qapıb razı halda, sevincək öpərək barmağına taxır. Qadın yenə oxuyur: Əzizim, saza yanım, Etdiyin naza yanım. Al m əni öz qoynuna Qış yatım, yaz oyanım. Başçı qadının işarəsilə Novruz qabdan bir üzük çıxardır. Qadın uşağın əlindən üzüyü götürüb yuxarı qaldırır və soruşur: Ay qızlar, bu kimindi? Qızların içırisindən biri sevincək “mənimdi, mənimdi” dey ərək sevincək üzüyü götürüb barmağına taxır. Qadın yenə oxuyur: Əzizim, coşdu, neynim? Q əm həddən aşdı, neynim? Yen ə gördüm üzünü, Dilim dolaşdı, neynim. Bel əcə, üzüklərin hamısı sudan çıxana qədər oyun davam edir. Qadın da qəsdən açıq-saçıq bayatılar deyir, qızları utandırır, sevindirir, güldürür. 325 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|