Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
A.N əbiyevin “Novruz bayramı” toplusu (Bakı, 1990) “ Novruz bayramı” toplusu 1990-cı ildə işıq üzü görsə də, birbaşa zülmətə qərq oldu. Burada toplama, tərtib, müqəddimə v ə qeydlər prof. Azad Nəbiyevindir. Kitabdakı ön sözdə (“Xalqın əziz bayramı”) müəllif Novruz bayramındakı “z ərdüştilikdən və islamdan çox-çox əvvəlki dövrlərlə bağlı olan” r əvayətlərdən, qaynaqlardan bəhs edərək yazır: “Bayramı xalq arasında sabitləşdirmək üçün müxtəlif təriqətlər və dinlər, şahlar və hökmdarlar müxtəlif ciddi-cəhdlər göstərmişlər”... Sonda A.N əbiyev “Novruz etnoqrafik həyatı Azərbaycan xalqı üçün s əciyyəvi olan sırf milli elat həyatıdır” yazsa da, yenə də onu əkinçiliklə bağlayır. Halbuki yaşıllıq yalnız taxıl demək deyil, eyni zamanda heyvandarlıqda mühüm olan əsas amildir... Daha sonra mü əllif Novruz qabağı mərasimlərdən, n əğmələrdən bəhs edir, şum mərasimi, saya mərasimi, sayaçı n əğmələri, çoban nəğməsi, əkinçi nəğmələri, “Xıdır Nəbi” 238 m ərasimi, “Xıdır Nəbi” nəğmələri, Novruz hazırlığı, sağın n əğmələri, nehrə nəğmələri, dəyirmançı, xana, balıqçı n əğmələri, Novruz süfrəsi, Novruz nəğmələri, yada nəğmələri, Böyük Çill ə, Kiçik Çillə (yenidən bunlara dönür – G.Y.), mart n əğmələri, atalar sözü və məsəlləri, tapmacalar, inancları, alqış v ə qarğışları, acıtmaları (buna, əsasən, cırnatmalar deyirlər – G.Y), Novruz ad ətləri, tamaşa və oyunları, zorxana tamaşaları, d əvə döyüşü, buğa döyüşü, Kosa-Kosa, Novruz oyunları, ayinl ər, etiqadlar, mərasimlər, Axır çərşənbədə icra olunan “su falı”, “qapı pusma”, “Bəxt xətti”, “Qismətində olan”, “İynə falı” və s., “Xan” bəzəmə, Axır çərşənbədə keçirilən şənliklərdən “su çərşənbəsi mərasimi” (Axır çərşənbədə səhər tezd ən su gətirmək, bir-birini sulamaq və s.) haqqında ətraflı m əlumat verir. Burada bütün ayinlər ancaq və ancaq Axır ç ərşənbə ilə bağlanılır. Başqa heç bir çərşənbə adından söz getmir. H ətta, qeyd etdik ki, müəllif doğru olaraq “Su ç ərşənbəsi” mərasimi dediyi mərasimi də Axır çərşənbə şənliklərindən biri kimi verir. Sonda rusca, ingiliscə və farsca g eniş xülasə verilib. Kitabın içində Novruz bayramının bütün öz əlliklərini və gözəlliklərini özündə əks etdirən müxtəlif r əngli şəkillər var. Bir sözlə, razılaşmadığımız bir neçə məqamı çıxmaq şərtilə, toplu bu günə qədər Novruzla bağlı çap olunan ən dəyərli hədiyyədir... Toplunun 11.09.1989-cu ild ə yığılmağa verildiyini, 15.01.90- cı ildə çapa imzalandığını, təbaşirli kağızda “Yazıçı” n əşriyyatında çapa hazırlandığını, 60 000 nüsxə ilə “Kommunist” n əşriyyatının mətbəəsində çap olunduğunu da ayrıca vurğulamağa ehtiyac var. O dövr üçün qiyməti 6 man.80 q əpik hesablansa da, bu günümüz üçün bahalı toplu sayıla bil ər. 239 Kitab 15 yanvar 1990- cı ildə çapa imzalanır. Ölkədə v əziyyət çox gərgindir. Moskva artıq SSRİ-nin ayrı-ayrı yerl ərindəki hərbi hissələrdən qoşunu Bakıya yönəldib... Qanlı Yanvara sayılı günlər qalıb. Belə bir vaxtda “Novruz bayramı” toplusu il ə maraqlanmaq qəribə olardı... 1988-ci ild ən Nazirlər Sovetinin sədri olan Ayaz Müt əllibov 1990-cı ilin yanvar ayında Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi seçilmişdi. K ənardan gəlməmişdi... Ölkə 20 Yanvar hadisələrinə doğru ged əndə o da kifayət qədər səlahiyyətə sahib şəxs idi. Və 1990- cı ilin martında Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komit əsinin birinci katibi kimi bütün məsuliyyəti çiyinlərində daşımalı idi. Xalq da ondan bunu tələb edirdi... 1990- cı ilin mart ayına Azərbaycanda olan vəziyyəti göz önünd ə canlandırmaq üçün “Kommunist” qəzetinin 18 mart sayında dərc olunan Azərinformun müxbiri N.Əzizovun Az ərbaycan SSR Dövlət Maddi-Texniki Təchizat Komitəsinin s ədri A.Ş.Əzizbəyovla söhbətinə müraciət edək: “Yanvar hadis ələri, bu hadisələrdən sonrakı tətillər xalq təsərrüfatı sah ələrinin normal iş ahəngini, Azərbaycanın ölkənin (burada SSRİ nəzərdə tutulur – G.Y.) başqa regionları ilə əlaqələri pozulmuşdur. Nəticədə sosial-iqtisadi inkişafın bir çox göst əriciləri üzrə ilin iki ayının (yanvar-fevral – G.Y.) tapşırıqları yerinə yetirilməmiş, nəqliyyatda və sənayedə keçən ilki fasil ələrdən (mitinqlər nəzərdə tutulur – G.Y.) dirçəlməyə macal tapmamış respublika yenə də çətin vəziyyətə düşmüşdür...” A.Əzizbəyov deyir ki, “respublika rəhbərlərinin çıxışlarında artıq dəfələrlə qeyd edildiyi kimi, istehsalatların tamamil ə, yaxud qismən dayanmasına gətirib çıxarmış kütləvi t ətillər çox böyük ziyan vurmuşdur. İki ay ərzində sənayeyə 240 t əqribən 800 milyon manat zərər dəymişdir, respublika mü əssisələri ölkənin (SSRİ-nin – G.Y.) başqa iqtisadi regionlarına 434 milyon manatlıq az məhsul göndərmişdir. Əsaslı tikinti böhranlı vəziyyətdədir: 90 milyon manatlıqdan çox tikinti- quraşdırma işləri yerinə yetirilməmişdir. Sosial obyektl ərin tikinti sahəsində vəziyyət daha pisdir. Bu sahədə ilin əvvəlindən bəri bir kvadratmetr də olsun mənzil sahəsi istifad əyə verilməmişdir, halbuki birinci kvartalda təqribən 196 min kvadratmetr m ənzil sahəsi təhvil vermək planlaşdırılırdı. Heç bir m əktəb, məktəbəqədər uşaq tərbiyə müəssisəsi, x əstəxana istifadəyə verilməmişdir”... Daha sonra Aydın Əzizbəyov dəmir yollarında, yük daşımalarda yaranan probleml ərdən danışaraq bu problemləri “heç cür həll edə bilm əmişik” deyə əlavə edir: “Vəziyyətin tezliklə düzələcəyinə ümid b əsləmək olmaz, çünki ölkədə hətta xaricdən alınmış malları daşımağa və xaricə məhsul göndərilməsini qaydaya salmağa vaqon çatışmır”. Ümumiyyətlə, Azərbaycan SSR Dövl ət Maddi-Texniki Təchizat Komitəsinin sədrinin çıxışı ümidsizlik v ə çarəsizliklə doludur: “kəskin bir problem maliyy ə problemidir”, “gələcəkdə məhsul göndərilməsinin müq əddəratı şübhə altındadır”, “iqtisadi əlaqələri bərpa etm əsək, itkilər daha da artacaq”, “biz ölkədə (SSRİ-də - G.Y.) etibarlı ortaq kimi nüfuzumuzu itirmişik”, “ikiillik təcrübə göst ərir ki (deməli, iki ildir ölkə bu vəziyyətdədir – G.Y.), iqtisadi sah ədə sarsıntılar, hər şeydən əvvəl, respublikada siyasi v əziyyətin sabit olmamasının nəticəsidir”, “respublika iqtisadiyyatı daha bir böhrana tab gətirə bilməz”... (“Böhrandan nec ə çıxmalı?”, 18 mart 1990). Üst əlik də “Sovet orqanlarının məsul işçilərindən, sah ələrin və müəssisələrin rəhbərlərindən, ictimaiyyətin 241 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|