Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
m əqsədilə və ya ilin əksər vaxtında yel dəyirmanının işləməsi arzusu ilə oxunur. Bütün deyilənlər bir daha hər hansı bir çərşənbəyə yel adının verilməsinin heç bir məntiqə sığmadığını göstərir… Onu da qeyd edək ki, şeirlərinə istinad etdikl əri Ə.Cavad çərşənbələrə ad verməyib və birinci ç ərşənbə başlığı altındakı şeirində havadan danışır: “Açıldı hava...” Vurğuladığımız Ölü çərşənbəsinə qədər bir çox yerlərdə qar əməlli-başlı əriyir, məzarlıqlara gedən yollar açılmağa başlayır. Uzun qış aylarında və ya əvvəllər dünyasını dəyişmiş yaxınlarının qəbirlərini ziyarət edə bilməyən xalq qəbir üstünə gedir, özl ərilə süpürgə, kürək, su, əski, şirniyyat aparır, q əbirləri palçıqdan, çör-çöpdən təmizləyir, yuyur, silir, üzərinə yiy əcəklər, gül-çiçək qoyur, dualar oxuyur. O da m əlumdur ki, bayrama bir həftə qalmışdan boxçalar açılır, uşaqlar bütün günü əllərində evlərində bişən bayram kök ələri, şəkərbura, şəkərçörəyi, qatlama, fəsəli, şorqoğalı, çöç ə, paxlava yeyir, ceviz, fındıq qırır, yumurta döyüşdürürlər. Ölü ç ərşənbəsində ziyarətçilər məzarlıqdan evlərinə ç əkildikdən sonra qəbirlərə qoyulan nemətləri toplayan kasıb uşaqların da gözləri başqalarının əlində qalmır, imkansız ailələr d ə bayram süfrəsinə bir şeylər qoya bilirlər. Bu da maddi imkanı olmayan insanların heysiyyatına toxunmadan icra olunan yardım formasıdır. Kasıb kasıb olduğu qədər də qürurlu ola bil ər və qonşusunun ona verdiyi nemətlərdən imtina edər, əl açmağı özünə sığışdırmaz. Lakin uşaqların, bəzən də gizlincə uzaqda dayanıb aranın sakitləşməsini, qadınların məzarlıqdan ç əkilməsini gözləyən qonşu kəndlərdən gələn imkansız ail ələrin qadınlarının qəbirlərə qoyulan xonçaları evlərinə aparmaları ən böyük savabdır. Bunu xonçaları aparanlar da 232 bildikl ərindən bəzən bir-birilərinə “ay qızlar, bir az tez olun, gözl əyənlər var” deyərək qəbirsanlığı tez tərk etməyə çalışırlar. Bu m ərasimdə mollalar da iştirak edirlər. Geri döndükdən sonra hamı paklanır, axşam çağı ölülərin adına qazan asır, qapı, p əncərəni açıq qoyur, şamlar yandırırlar ki, ruhları işığın vasit əsilə gəlib evi rahat tapsın, adına bişirilənlərdən payını alsın, rahatlıqla geri dönsün. Ruhun yolunu azıb geri dönə bilm əməsinin ailədə fəlakətə səbəb ola biləcəyinə inanılır. Bu gec ə elə beləcə, yad etmələrlə, xatirələrlə başa çatır. Adətən, ağsaqqallar, ağbirçəklər mərhumun adını çəkmir, onu “r əhmətlik”, “baxtsız, yığvalsıq”, “yeri cənnətlik olmuş”, “ cavan ölmüş”… kimi sözlərlə anır, yaslı evlərə gedərək onları yasdan çıxardır, həyətlərində tonqal qalayırlar ki, Axır ç ərşənbəyə onlar da həvəslə hazırlaşa bilsinlər… Gördüyümüz kimi, Novruz ç ərşənbələri arasında ən humanist, ən vacib ç ərşənbə Ölü çərşənbəsidir. Kasıbların bayram süfrələrinin boş qalmaması, uşaqlarının gözünün başqasının cibində olmaması, yaslı ailələrin yasdan çıxarılması və s. insanların bir-birinə həm maddi, h əm də mənəvi dəstəyindən xəbər verir. Ölü ç ərşənbəsi qədim türklərin atalar kultu ilə sıx bağlıdır. Pakizə Aytacın da yazdığı kimi, “Eski Türkler`de bahar bayramı yüksek tepelere kurulmuş mezarlıklarda kutlanmakta idi. Nevruz törenleri de bu mekanlarda başlatılır, ölülere dualar edilir ve yemekler dağıtılır” [46, s. 112]. Türkiy əli alim Rəşad Gənc karakeçililərin bayram vaxtı ulu ataları saydıqları Ərtoğrul Qazinin türbəsi yanında keçirilm əsindən bəhs edərkən bu gün hələ də Türkiyənin c ənub-şərq, şərq bölgələrində və Azərbaycanda Novruza yaxın günl ərdən birinin adının “Ölülər Bayramı” olduğunu və həmin gün q əbirlərin ziyarət edildiyini, ataların xatırlandığını, 233 ruhlarına dualar edildiyini, fatihələr oxunduğunu yazır [62, s. 19]. İranda da xalqın inamına görə, “Nevruz günlerinde ecdadlarının ruhları, yere inip, evlerine gelirler; ona göre evde zengin ve rengarenk sofralar açarlar ve onların gelmelerine şenlik ederlerdi” [58, s.120]. B əziləri deyirlər ki, Ölü çərşənbəsi adı yaxşı səslənmir... Sad ə xalq hər şeyi öz adı ilə çağırdığı kimi, həmin günü də Ölü ç ərşənbəsi, Qara çərşənbə adlandırmışdır. Bu çərşənbə ərəfəsində şəhərlərdə məskunlaşanlar, uzaqda yaşayanlar da k əndlərinə, doğmalarının məzarlarını ziyarət etməyə, sağ qalan ata- analarına baş çəkməyə gedir, onları da bayramqabağı sevindirir, h əm özləri rahat, həm yaxınları arxayın olurlar. Fikrimizc ə, yaxınlarımıza, ölülərimizə ayrıca bir çərşənbənin h əsr olunması daha doğrudur. Həmin gün məzarlığa xonçalar aparanlar da çox göz əl bilirlər ki, bayram nemətlərini uşaqlar toplayacaqlar. El ə buna görə də, xonçalara bir ailənin süfrəsini b əzəyəcək qədər şirniyyat, çərəz, meyvə qoyurlar. Çünki, qeyd etdiyimiz kimi, bir çox ail ələr var ki, imkansız olsalar da, qürurundan heç k əsə əl açmasa da, belə günlərdə balalarının dig ər uşaqlar kimi bayram payından dadmasını arzulayırlar. Ona gör ə də, yuxarıda vurğuladığımız kimi, bəzən bu xonçalardakıları toplamağa digər kəndlərdən bu kəndin sakinl ərinin tanımadığı yoxsul qadınlar da gəlir, çəkinə-çəkinə bir k ənarda dayanıb insanların dağılmasını gözləyirlər… K.V.N ərimanoğlu yazır: “Novruza bəzən “Ölülər Bayramı” deyilm əsi, ruh dünyası ilə bağlı kültürün izlərini daşımaqdadır” [90, s.235]. B əlkə də tədqiqatçını bu fikri söyləməyə yönl əndirən bəzi bölgələrdə, özəlliklə də Bakıda qadınların m əzarlıqları məhz Novruz günü ziyarət etmələridir. Xızıda da 234 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|