Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Didoyların qurd maskaları
Amma onlan bu maskalıları qurdlar adlandırdıqlarına görə, hamı da elə qəbul edir. Yəni şərt o deyil ki, qurdu soyub d ərisini geyinsinlər... Gürcüstanlı dostlarımızdan Rəşad Sahilin dedikl ərinə görə, Xramçayın o tayıda da, bu tayında da keç əpapaqlar Bayram günlərində görünərmişlər. El arasında onlara “keç ə bölük” də deyərmişlər. Əslində “bölük” sözü “börk” sözünün t əhrif olunmuş formasıdır. “Börük” də “börü” – qurd sözünd ən əmələ gəlib. Yəni keçə qurd... Əsasən, heyvandarlıqla məşğul olan əhalinin qurdu öldürm əsi onların qəzəbinə tuş gəlmək qorxusu yaradır. Bu bayramda əslində qurdlara pay verməklə onları razı salırlar ki, sürül ərə tələfat verməsinlər... Qurdla bağlı bir sıra bayramlar, m ərasimlər var. Onlardan biri də qaqauzların “Canavar yortuları”dır. Keç əpapaqlara xalq arasında keçəbörk də deyilirmiş. Bu keç ə papaqları, yəni maskaları insanlar özləri düzəldərmişlər. H əmin maskalar Muğanlıda qalmasa da, biz onların eynisinin Dağıstanın Şaitli kəndindəki didoylardan götürülərək hazırda muzeyd ə saxlanılanını göstərmək istərdik. Bizcə, həmin maska t əxminən belə də olmuşdur... 209 Didoyların qurd maskaları 210 Keç əpapaqlar ayaqlarına çəkmə əvəzinə uzun qara tuklü keçi d ərisi bağlayarmışlar. Əllərində də üç hissədən ibarət qotazlı dəri qamçı olurmuş. Qotazın hörülmüş ucu saç hörüyü kimi nazik olardı. Qamçını çalanda o, hökmən şaqqıldamalı, b ərk səs çıxarmalı idi. Keçəpapaqlar dəstə halında gedəndə onların paltarlarındakı zınqırovların cingiltisi, şaqqıldayan qamçıların səsi bir-birinə qarışır, vahiməli gurultu, uğultu yaranır. Bu da şaman ayinlərindəki atributları xatırladır: qamçı (kam+ça. Qazaxıstan baksılarının da çox işlətdikləri atributlardandır), zınqırov və s. Keç əpapaqlıq etməyə xalq arasında “keçəpapağa çıxmaq” deyilir. Axır çərşənbə gecəsi evlərə pay yığmağa ged ən keçəpapaqlar pay verməyən adamın üstünə paltarlarının bil əyinin altında gizlətdikləri torbacıqdan un səpirmişlər. Bununla da dem ək istəyirlərmiş ki, “səni görüm heç qardan, qışdan çıxmayasan” (sözsüz qarğış forması)... Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, didoylar da pay verm əyənləri və ya pay oğurlamaq istəyənləri qara, yaxınlıqda çay olduğuna görə də buzlu çaya basmaları da eyni məna daşıyır. Əlbəttə ki, fevral ayında hələ qar, buz yerdədir. Bu “qarğışın” həmin vaxt edilm əsi doğrudan da baharın gəlməsini yubada bilər qorxusu il ə yaşayan insanları məcbur edir ki, hamı iq, yəni yumru, ortası boş, bublikə bənzər bayram çörəyi bişirsin və pay olaraq botsil ərə, yəni qurdlara versin. Bu zaman qurdlar baharın g əlişinə yardım edər, onu tezləşdirə bilərlər. Lakin baharın son gününd ə, yəni martın 22-də qar əvəzinə un səpərək eyni “qarğış”ı etmək “daldan atılan daş”a bənzəyir v təbii ki, artıq 211 yaz g əldiyi üçün heç kəs narahat deyil. Hamı bunu gülüşlə qarşılayır... Keç əpapaqların hazırlıq prosesi, tamaşanın, maskaların əhalinin kişi qismi tərəfindən hazırlanması, saxlanılması və onların iştirakı kişilik institunun digər nümunələrini də yada salır. Bunlara Türkiyədəki yarən məclislərini misal göstərmək olar. Burada da başçı, sağı, solu, köməkçiləri və cəza verəni var. C əzalıları başçının əmri ilə hörülmüş qamçı ilə vurur, oyuna d əvət edir və ya yanıltmac, mani söyləməyə məcbur edirl ər. Çindəki uyğurlar arasında bu birlik “məci” adlanır. Burada kişilər istirahət günləri yığışıb müxtəlif əyləncələr t əşkil edir, oynayır, oxuyur, bəzən də siyasi məsələləri müzakir ə edirlər. Məhz bu özəlliyinə görə bu cür kişi məclisləri bir sıra ölkələrdə qadağan olunmuşdur. Novruzda Şah (Xan) bəzəmə adəti Azərbaycanın bir çox bölg ələrində bu gün də qalır. Qubadlıda, Ordubadda, K əlbəcərdə və digər yerlərdə geniş yayılan şah bəzəmə adəti də qışın son çırpıntıları ilə bağlıdır. Amma orta əsrlərdə şahla əvəz olunan qış obrazını öldürmək siyasi məna kəsb etdiyindən, biz, didoylar kimi, Şahı, Xanı (qışı) öldürmürük. Qeyd ed ək ki, Muğanlıda da “Novruz” sözü az işlənirmiş, elə “bayram” deyirmişlər. Bu yerdə Molla Pənah Vaqifin bir şeiri yada düşür: Bayram oldu, heç bilmir əm neyləyim... Bizim evd ə dolu çuval da yoxdur. Düyüyl ə yağ hamı çoxdan tükənmiş Ət heç ələ düşməz, motal da yoxdur. Keç əpapaqlar daha çox toy, yəni şənlik olan, dan atılan 212 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|