Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
ayda müxt əlif adət-ənənələrlə zəngin çərşənbələr həyatımıza r əng qatır (Yalançı çərşənbə, Xəbərçi çərşənbə, Ölü çərşənbəsi, Axır çərşənbə)… Erm ənilər biz türklərin maddi, mənəvi dəyərlərindən x əbərdar olmaqla bərabər zaman-zaman onları xalqımızın yaddaşından silərək özününküləşdirməyə çalışırlar. Təsadüfi deyil ki, əsas qətliamlar məhz yazın gəlişinə xalqımızın sevindiyi, Novruz hazırlıqları gördükləri, bayram əhval- ruhiyy əli günlərdə törədilmişdir. Təkcə XX əsrdə baş vermiş fevral- mart qırğınları buna sübutdur. Elə xalqımızın müasir tarixin ə qara hərflərlə yazılmış Xocalı faciəsi də məhz fevralın 25-26- da baş vermişdir. Xalqımızın ən sevimli milli bayramını «qara bayrama» çevirm ək istəyən ermənilərin, onların havadarlarının bu arzusu baş tutmur, hər belə hadisə xalqın əzmini, mətinliyini daha da artırır, nifrətini böyüdür… Martla bağlı atalar sözləri və deyimlər çox-çox sonralar yaranıb. Çünki “mart” sözü ay adı kimi bizə sonradan gəlib. “Mart” bizans-roma m ənşəli söz olub roma savaş allahı Martiusun adı ilə bağlıdır. Mars həm də əkinçilərin himayədarı sayılırdı. Romalılar bu ayın savaş üçün münasib olduğunu düşünürdülər. Əvvəllər Roma təqviminin birinci ayı Mart idi. Çünki yanvarda v ə fevralda hava şərtləri müharibə üçün əlverişsiz idi. Julius Sezar`ın M.Ö. 45-ci ildəki təqvim d əyişikliyindən sonra il 1 yanvardan başladı. 1 yanvar yeni ilin ilk günü kimi Fransada 1564-cü ild ən, Böyük Britaniya və koloniyalarında 1752-ci ildən, yəni bu ölkələr Qriqorian t əqviminə keçəndən sonra qeyd olunmağa başladı. Bu vaxta q ədər isə həmin ölkələrdə il mart ayından başlayırdı. Məsələn, Böyük Britaniya v ə koloniyalarında 25 mart yeni ilin başlanğıcı idi. Bu gün İran və Bahai təqvimlərində ilin ilk günü 191 Novruzla başlayır. Əvvəllər ilin qış fəsli Böyük Çillə ilə başlayıb İl Başı bayramı ilə başa çatardı. Böyük Çillə 40, Kiçik Çill ə 20, Boz ay isə 30 gün çəkərdi. Onların da cəmi 60 gün olur. 60 günü d ə 3 yerə böləndə, 3 aylıq zamana bərabər olur. Miladi t əqvimi ilə desək, dekabrın 21-dən 22-ə keçən gecə Böyük Çill ə girir, yanvarın 31-də başa çatır. Fevralın 1-də Kiçik Çill ə girir, 20-də bitir. Fevralın 20-də Boz ay girir, martın 21-də başa çatır. Araşdırmalar göstərdi ki, Xıdır Nəbi,Xıdır İlyas bayramı dinind ən asılı olmayaraq əksər türk xalqlarının həyatında özünə geniş yer etmişdir. Onu da gördük ki, bu bayram iki ayla bağlıdır: fevral və may ayları ilə. Xalqların bir qismi Xıdır N əbi bayramını fevral ayında (burada rəqəmlər müxtəlifdir), dig ərləri isə may ayında (burada dəqiq rəqəm göstərilir). Bayramın həm əkinçiliklə, həm də heyvandarlıqla bağlı olduğu da göz önünd ədir. Lakin daha çox heyvandarlıqla bağlıdır… Onu da qeyd ed ək ki, Xıdır Nəbi bayramının həm atributları, h əm oxunan sözlər, həm keçirilən ayinlər, hazırlıqlar eynilə Novruz bayramındakı kimidir. Gündoğan bayramında, Çillə gec əsində keçirilən ayinlər də bənzərliyi ilə maraq doğurur. M əhz buna görə də, Xıdır Nəbinin geniş keçirildiyi bölgələrdə Novruzun z əif işartısını görürük. Bakıda Xıdır Nəbinin olmaması da dediklərimizə sübutdur… Mövsüm m ərasimləri təbiətlə sıx bağlı olduğu üçün eyni t əbii-coğrafi məkanda yaşayan bütün xalqların adət- ənənələri, ayin və mərasimləri bir-birinə bənzəyir. Eyni sözü dindaşlara da aid etmək olar. Çillə gecəsi, Yelda gec əsi, Şəb-i Yelda, Gündoğan, Narduqan və başqaları buna misaldır. Bəzi milli bayramlarımızın kökündə din durduğu iddia olunsa da, digər dinlərin nümayəndələri 192 t ərəfindən də həvəslə qeyd olunurlar. Qədim türklərin mifik t əfəkküründən qaynaqlanan bu bayramlar, əslində, günümüzd ə bayram deyib nəzərdə tutduğumuz şənliklər deyil, mü əyyən ayin və adətlərlə keçirilən, bəlli məqsəd üçün keçiril ən mərasimlərdir… 193 NOVRUZUN YARANMA TARİXİNƏ DAİR FİKİRLƏR Xalqımızın mıfık təfəkkürünün dərin qatlarından süzülüb g ələn, zaman-zaman müəyyən dini və siyasi görüşlərə alət edil ən mövsüm mərasimlərindən biri də Novruzdur... Tarix boyu Novruz, İl Başı bayramının yaranışı ilə bağlı müxt əlif fikirlər mövcud olmuşdur. Hər xalq, hər toplum onu özün ə bağlamağa cəhd göstərmiş, hansısa tarixi şəxsiyyətlə, xalqın həyatında baş verən mühüm hadisə ilə əlaqələndirmişdir. Burada hakim dinlər, hökmdarlar, iqlim şəraiti də mühüm rol oynamışdır. Məsələn, Ələvi-Bektaşilərə gör ə, həmin gün Hz. Əli Hz. Fatimə ilə evlənmişdir. İranda Allahın Hz.Adəmi bu gün yaratdığı, Hz.İbrahimin bütləri bu gün qırdığı, Hz.Əlinin bu gün doğulduğu, xəlifə olduğu ilə bağlı bir sıra dini rəvayətlər mövcuddur. Bəzilərinə görə, bu gün Hz. Muhamm əd Mustafanın nübüvvətinin başlanğıcı ilə bağlıdır. Həmin günü Nuhun gəmisinin Cudi dağında dayandığı gün və ya Hz.Yunusun balıq tərəfindən sahilə buraxıldığı, Musa peyğəmbərin əsası ilə Qırmızı dənizi yardığı v ə yanındakıları xilas etdiyi, Hz. Adəmin palçıqdan yoğurulduğu, İbrahim Peyğəmbərin Urfada yandırılmaq ist ənildiyi gün kimi də qəbul edirlər. İrandakı digər rəvayətlərə gör ə, bu gün İran şahı Cəm cəhənnəmdən bir piyalə gətirərək dünyanı yaratmışdır və yaxud Cəm zərdüştlər məzarlığına g ələrək xalqa müraciət etmişdir. Bəzi rəvayətlərə görə, bu gün “f əruhər”lərin yer üzünə enmə günüdür. Buna ölülər bayramı da deyilir [71, s.136]. 194 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|