Umumiy, O’rta, oliy ta’lim darsliklarida morfologiyaning yoritib berilish

Mayl kategoriyasi. Fe’l asosida ifodalangan harakat-holat haqida xabar, buyruq-istak, shart ma’nolarini ifodalovchi fe’l shakllariga mayl shakllari deyiladi. Uchta mayl shakli mavjud:

1. 
   xabar mayli;
   
2. 
   buyruq-istak mayli;
   
3. 
   shart mayli¹.
   

Akademik litsey darsligida maktab darsligidan farqli ravishda xabar mayli ijro mayli deb beriladi. SHu o‘rinda ijro va xabar so‘zlarining lug‘aviy ma’nolariga e’tibor qaratamiz.
“Xabar” arabcha so‘z bo‘lib, biror kimsa, narsa yoki hodisa haqida ma’lumot, axborat, darak berishdir².
“Ijro” arabcha so‘z bo‘lib, qaror, hukm, topshiriq, talab va shu kabilarning bajarilishi, amalga oshishidir¹.
YUqorida keltirilgan ma’lumotlardan ko‘rinib turibdiki, har ikki so‘z bir-biridan tubdan farqlanadi.
SH.Rahmatullaev mayl tushunchasiga quyidagicha ta’rif beradi: “Harakatning buyurish, istash, maqsad, shart qo‘yish yo‘sinida amalgam oshirilishini ifodalaydigan modal ma’nolar fe’l ma’nolari deyiladi”. Bundan tashqari yana buyruq-istak mayli alohida ajratib beradi va xabar mayli umuman berilmaydi². YUqorida berilgan fikrlarimizni jadvalga solsak, quyidagicha bo‘ladi:

Mayl	Maktab	Litsey	R.Sayfullaeva	SH.Rahmatullaev
Xabar	+	+	+	_
Buyruq- istak	+	+	+	+ (buyruq)
SHart	+	+	+	+
Maqsad	_	+	+	+
Istak	_	_	_	+

SH.Rahmatullaev istak maylini -sa bilan yasalishini alohida ta’kidlaydi.

Fe’lning vazifadosh shakllari. Turli gap bo‘laklari vazifasida kelish uchun xoslangan fe’l shakllari fe’lning vazifadosh shakllari deyiladi³. Akademik litsey darsligida bu xususda umuman to‘xtalmagan. Oliy ta’limda “o‘zgalovchi kategoriya” deb beriladi⁴ va quyidagicha izohlanadi: “Bu shakllar nutqda o‘zga turkum xossalarini “yopishtirganligi” uchun bir butun holda o‘zgalovchi kategoriyasi atamasi bilan nomlanadi”.

Darsliklar	Harakat nomi	Sifatdosh	Ravishdosh
Maktab darsligi^5	Fe’lning otga xoslangan shakli	Fe’lning sifatga xoslangan shakli	Fe’lning ravishga xoslangan shakli
Akademik litsey darsligi	To‘xtalmagan
Oliy ta’lim darsligi^1	Fe’lga ot vazifasini berish	Fe’lni otga bog‘lash	Fe’lni fe’lga bog‘lash

Maktab darsligida sof fe’l shakliga fe’lning vazifadosh shakllari tarkibiy turi sifatida qaraladi. Harakat nomi SH.Rahmatullaev tomonidan quyidagicha izohlanadi: “Adabiyotlarda bu hodisaning harakat nomi deb yuritilishi o‘rinli emas, chunki predmetning nomi deb ot leksemaning o‘zi, predmetga xos sifatiy belgining nomini olib sifat leksemasini o‘zi aytilganidek, harakatning nomi deb fe’l leksemasining o‘zi aytilishi kerak”². SHuning uchun ham muallif harakat nomini “otdosh” deb nomlaydi.