Uot 81-11 MÜXTƏLİFSİstemli İNGİLİs və azərbaycan diLLƏRİNDƏ tamamliq budaq cüMLƏLƏRİ VƏ onlarin müqayiSƏLİ TƏHLİLİ
Yüklə 1,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elmi yeniliyi
- Tətbiqi əhəmiyyəti
34
Ədəbi mərhələlərin tipoloji xüsusiyyətləri haqqında dolğun təsəvvür formalaşdırılmaqla bərabər, eyni zamanda ayrı-ayrı tənqidçilərin ədəbi prosesdəki rolu müəyyənləşdirilir. Diqqət etsək, görərik ki, bu tədqiqat sahələri müxtəlif olsa da, əslində mühüm ədəbiyyatşünaslıq məsələləri ilə bağlıdır. O, ədəbi tənqidimizin bütöv bir mərhələsinin ayrı-ayrı görkəmli şəxsiyyətlərinin – Ə.Nazimin, M.Quliyevin, M.Rəfilinin, H.Zeynallının, M.C.Cəfərovun, K.Talıbzadənin, B.Nəbiyevin ədəbiyyatşünaslığımızın inkişafındakı rolu və mövqeyinə müxtəlif tədqiqat əsərlərində dəfələrlə qayıdıb, respublika mətbuatında bu barədə onlarca sanballı elmi məqalələr dərc etdirib. Tənqidçi müraciət etdiyi ədəbi şəxsiyyətlərin yaradıcılığını ədəbi mühit kontekstində təhlil etməyə nail olub. Ş.Salmanov Azərbaycan ədəbi tənqidində sərbəst şeirin tarixi və nəzəriyyəsi ilə ən çox və ardıcıl məşğul olan bir tədqiqatçıdır. Sərbəst şeirimizin ilk nümunələrini yaradan M.Rəfili, R.Rza, M.Müşfiq haqqında ən dəyərli və qiymətli məqalələri də o yazıb. Müxtəlif illərdə sərbəst şeirə qarşı yönələn total və ifrat hücumlara tənqidçi vaxtında layiqli cavab verib, ədəbiyyatımızda bu yeni meyli daha da qüvvətləndirərək onun aparıcı poetik istiqamətlərindən birinə çevrilməsində müstəsna xidmətlər göstərib. Tədqiqatçı alimin “Akademik Kamal Talıbzadə” monoqrafiyası da ədəbi ictimaiyyət tərəfindən rəğbətlə qarşılanıb. Onu da qeyd edək ki, monoqrafiyada ancaq Kamal Talıbzadənin elmi-ədəbi fəaliyyətindən bəhs olunmur. Keçən əsrin ilk onilliklərindən bu günə kimi ədəbi tənqid və ədəbiyyatşünaslığımızın keçdiyi inkişaf mərhələləri və bu dövrlərdə fəaliyyət göstərən tənqidçilərin fərdi elmi üslubu tədqiqata gətirilir. Kitabda akademikin ömür yolu, ədəbiyyatşünaslıq fəaliyyəti, tənqid tariximizin yaradılmasında əvəzolunmaz xidmətləri və onun ədəbi əlaqələrin inkişafındakı gördüyü işlər müasir ədəbiyyatşünaslığın standartları baxımından izlənilir. Əli Sultanlının “Azərbaycan dramaturgiyasının inkişaf tarixindən” (1965) monoqrafiyası 1960-cı illər tənqid və ədəbiyyatşünaslığının nəzəri səviyyəsini göstərmək baxımından maraqlıdır. O, milli dramaturgiyanın inkişaf tarixindən bəhs edərkən geniş ədəbi müqayisələr və nəzəri təhlillər aparmış, Azərbaycan dramaturgiyasını nəinki rus və Qərbi Avropa dramaturgiyası, eyni zamanda qədim Yunan dramaturgiyası əlaqələri üzərində də xeyli paralellər aparmış, milli dramaturgiyanın estetik xüsusiyyətlərinə aydınlıq gətirmişdir: “Azər - baycan dramaturgiyasının arxoteкtonikası, məclislərin sayı, quruluşu çox maraqlıdır. Məlumdur ki, məclislərin sayı dramaturgiyada yalnız sadə bir kəmiyyət məsələsi olaraq qalmır. Bu məsələ üslub ilə sıx bir surətdə bağlıdır. Yunan dramaturgiyasında pərdə bölgüsü yox idi. Beşpərdəli quruluş Romada Plavt (e.ə. 250 - 184), Terensiya (e.ə. 183 - 159) ilə başlanmış və Senekanın (e.ə. 65-də ölüb) dramaturgiyasında davam etdirilmiş, buradan da Avropaya keçmişdir. Azər- baycan dramaturgiyasında məclislərin sayı məsələsində heç bir sabitlik yoxdur. Sabitlik həm ayrı-ayrı dramaturqlara, həm mərhələlərə, həm də üslublara aiddir” [4, 74]. Milli dramaturgiyanın ədəbi qaynaqları sırasında Ə.Sultanlı xalq dramlarına və dini dramlara daha çox önəm vermiş, başqa xalqlarda olduğu kimi, bizdə də dramaturgiyanın bünövrəsində xalq dramlarının, məişət mərasimlərinin dayandığı fikrində olmuşdur. Monoqrafiyada “Kitabi-Dədə Qorqud” ənənələrinin milli dramaturgiyada izləndiyi, genişləndiyi konkret faktlarla təhlildən keçirilir, əsərdə lirik sətirlərlə yanaşı, dramatik səhnələrin də olduğu araşdırılır. Тəbii ki, Ə.Sultanlı əsas diqqət və marağı yazılı Azərbaycan dramaturgiyasının təşəkkül və ədəbi-tarixi ənənələrini yaratması üzərində cəmləşdirib. О, XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatında yeni janrların: dramaturgiya, roman və hekayənin yaranmasını maarifçilik hərəkatının bəhrəsi kimi qiymətləndirmişdir. Əli Sultanlı M.F.Axundov dramaturgiyası ilə Мolyer, Didro, Lessinq yaradıcılığını müqayisə edib, oxşar və fərqli cəhətləri müəyyənləşdirməyə çalışıb. Bədii əsərdə əxlaqa və tərbiyəyə önəm verməkdə dramaturqun yaradıcılığının D.Didro sənətinə yaxın olmasını bildirib. Ə.Sultanlı eyni zamanda milli dramaturgiyanın orijinal keyfiyyətinə də işıq salıb “Müəllifə görə, qəbahət işləyən bir surətin əsər boyu inkişaf və dəyişməsini elə vermək lazımdır ki, ən axırda onun daxilində peşimançılıq hissi oyansın. Hətta varlı, zalım bir dövlət məmuru özü axırda məzlumlar dərəcəsinə ensin, lazım gələrsə, onu dilənçi bir vəziyyətə gətirməli. Bir tərəfdən o? öz zülmlərini anlayaraq peşiman olur, ikinci tərəfdən, tamaşaçılara və oxuculara əxlaq və ibrət dərsi olur” [5, 79].
35
Ə.Sultanlı M.F.Axundovun dram əsərlərinin xoşbəxt finalla bitməsi qənaətinə də münasibət bildirmiş, bu cəhəti onun bütün əsərlərinə şamil etmiş, xoşbəxt sonluqlu final ideyasını maarifçi мəfkurənin tələbləri ilə bağlamışdır. Doğrudan da, ədibin dram əsərlərinin hamısının finalında iştirakçıların əksəriyyəti bir yer toplaşır, əsər maarifçi sonluqla bitir. Ədəbiyyatşünaslıq daim öz bazasını genişləndirir, yeni metodoloji ədəbi sistemlər yaradır. Bu, 60-80-ci illərdə də davam etdirildi. Ədəbiyyatşünaslığımız həm ədəbi-tarixi faktlarla zənginləşdi, həm də öz nəzəri bazasını möhkəmləndirdi. Bu ədəbi missiyanın həyata keçirilməsində, şübhəsiz ki, monoqrafik tədqiqatların mühüm rolu oldu.
monoqrafik tədqiqatların yaranmasının tipoloji xüsusiyyətləri ədəbi-tarixi aspektdə tədqiq olunur.
faydalana bilər. ƏDƏBİYYAT 1.
Qarayev Y. Poeziya və nəsr. Bakı: Yazıçı, 1979, 196 s. 2.
Zamanov A. Həqiqətlər və mabahisələr. “Kommunist” qəzeti, Bakı, 28 may, 1981. 3.
Salmanov Ş. Azərbaycan sovet şeirinin ənənə və novatorluq problemi. Bakı: Elm, 1980, 215 s. 4.
Salmanov Ş. Ehtiramla, inamla... //Azərbaycan jurnalı, Bakı: 2000, №6. 5.
Sultanlı Ə. Azərbaycan dramaturgiyasının inkişafı tarixindən. Bakı: Azərnəşr, 1964, 301 s. РЕЗЮМЕ УСИЛЕНИЕ ТЕНДЕНЦИЙ К МОНОГРАФИЧЕСКИМ ИССЛЕДОВАНИЯМ В НАШЕМ ЛИТЕРАТУРОВЕДЕНИИ Рафиева А.И. Ключевые слова: монографические исследования, Яшар Гараев, содержание и форма, литературная критика, литературные связи Создание реальной истории литературы напрямую связано с монографическими исследованиями. В статье рассматриваются факторы, обусловливающие появление монографических исследований в нашем литературоведении, объясняется роль этих работ в развитии истории литературы. Привлечены к исследованию типологические особенности определенного периода литературно-теоретической мысли. SUMMARY INCREASE OF INCLINATION FOR MONOGRAPHIC RESEARCHES IN OUR LITERATURE STUDIES Rafiyeva A.I. Key words: monographic studies, Yashar Garayev, content and form, literary criticism, literary relations Creation of perfect history of literature is directly connected with monographic researches. In the article, attention is paid on factors stipulating the emergence of monographic researches in our literature studies, the role of such works in establishment of our history of literature is clarified and typological features of certain stage of our literary-theoretical thought are brought to research.
Daxilolma tarixi: İlkin variant 16.06.2017
Son variant 27.09.2017 Rəfiyeva A.İ. Yüklə 1,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|