Uot 81-11 MÜXTƏLİFSİstemli İNGİLİs və azərbaycan diLLƏRİNDƏ tamamliq budaq cüMLƏLƏRİ VƏ onlarin müqayiSƏLİ TƏHLİLİ
Yüklə 1,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elmi yeniliyi
28
təsvir edən mimetizmdən imtina edib, yaradıcı müəllifin maksimal subyektivliyini məqsəd kimi görən Üslub kultu gətirdi; müəllifin həm şah, həm Tanrı olduğu müəllif məkanı yaratdı”. [3,34] “Mələklər və İblislər” romanı simvollarla zəngin olması yazıçının postmodern oyun texnologiyası qurmasını şərtləndirən vacib faktor kimi başa düşülə bilər. Əsər boyu mətnin strukturunda tarixin bir çox memarlıq abidələrinin və izlərinin təhlilinə rast gələ bilərik. Orta əsrlərdəki məşhur məbədlər, həmçinn kilsə və kilsəyə yaxın, həmçinin kilsə ilə tam əks təriqətlərə işarələr və göndərmələr postmodern texnologiyanı şərtləndirir, nəzərdən qaçmır. “Beşinci əsrdə isə bir teoloq Panteonu “İblis evi” adlandırmışdı. O, hesab edirdi ki, damdakı dəlik iblislər üçün darvazadır.” [1,324] Sitatda qeyd olunduğu kimi, postmodern struktura yad olmayan mənzərə ilə rastlaşırıq. Bildiyimiz kimi, “panteon” sözü yunan sözü olan “pantheon” sözündən törəyib, mənası “bütün tanrı” deməkdir və bu məbəd bütün allahlara həsr edilən bir memarlıq numunəsi kimi qeyd olunur. Yazıçı əsərdə bunun əksini qeyd edərək Panteonu “İblis evi” adlandırır. Əsərdə memarlıq abidələri ilə yanaşı, tarixi şəxsiyyətlərə də işarələr var. Bu işarələr daha şox onların dini görüşünə yönəlsə də, müəyyən məqamlarda isə birbaşa İlluminati təriqəti ilə bağlı görüşlərində öz əksini tapır. “Çörçill, öz aramızdır, dərin inamı olan katolik idi. Sənə məlumdurmu ki, həmin bu layiqli insan 1920-ci ildə dərc etdirdiyi bəyanatda illuminatları damğalayır və cəmiyyətin mənəvi dayaqlarına qarşı yönələn ümumdünya sui-qəsdi ilə bağlı britaniyalılara xəbərdar edirdi? [1,337] Əsəri oxuduqca şahid oluruq ki, antimaddənin axtarışı, Robert Lenqdonun macərası, kilsə, İlluminati kimi açar sözlərə əsər boyu müraciət olunur və bunlar əsər boyu postmodern oyun texnologiyasının tərkib hissəsi kimi müəllif təhkiyəsinin mərkəzində durur. Hansı ki, bu təhkiyə özünün əsas etibarilə birbaşa intertekstuallığına söykənir. Den Braun postmodernist mətn qurarkən onu birbaşa modernizmi tənqid edən obyektə çevirmir. Burada dil hadisəsi də yaranır. Postmodern əsərdə oyun texnologiyasının başlıca faktorlarından olan dil yazıçı üçün önəmlidir. Müəyyən qədər dil əsərin strukturundan kənar qalsa da, ümumilikdə yazıçı əsəri mühakimədən xilas edərək qeyri- diskursiv vəziyyətə salır. “Buna baxmayaraq, dil problemi dəfedilməz olmasa da, hələ də poeziya
Postmodernizm modernizmi inkar etsə də, Den Braunun oyun texnologiyası müəyyən mənada nisbətən başqa istiqamətə çevrilir. Əsərdən də oxuduğumuz üzrə “İlluminati” təriqəti sirr saxlamaq bacarığı ilə ad çıxarıb. Bu bir tərəfdən təşkilatın gizli təşkilat olduğu üçün informasiya ötürməsinin mümkünsüzlüyü ilə əlaqəli idisə, digər tərfdən də təriqət üzvlərini bu yola baş vurmasının yaradacağı cəza şəraiti ilə bağlı ola bilərdi. Den Braun əsərin bir çox yerində bu nöqtəni xüsusi qeyd edir və postmodern strukturun tərkib hissəsində bu məsələri qabardaraq tarix və antitarix müstəvisində dəyərləndirməyə çalışır. “İlluminati qardaşlığı sirr saxlamağı bacarması ilə ad çıxarmışdı və sirlərin hamsı onun üzvlərinin yalnız çox dar dairəsinə bəlli idi. İnformasiyaya yaxın olmaq imkanının məhdudlaşdırılması onların təhlükəsizlik sisteminin təməlyüklü daşı idi... yalnız çox az sayda yüksək mövqeli illuminat hər şeyi əvvəlindən axıradək bilirdi.” [1,374] Romanda postmodern oyun texnologiyasının digər bir tərəfi elm və dinlə bağlıdır. Bilirik ki, elm dinə, yaradılışa münasibətdə biganə deyil. Bu məqam tarix boyu bir çox filosofların da nəzərində olmuşdur. Den Braun da bu münasibəti postmodern göndərmə səviyyəsinə qaldıraraq mühakimələr irəli sürür. “Dünyanı dərk etməyə çalışan elm Tanrının dünyasını get-gedə daha kiçik
Buradan belə sual yaranır: Elmin inkişafı dinə zərərdirmi? Bu sual əslində əsərin əvvəlindən mətnin strukturunda kök salıb. Sonrakı hissələrdə də bu münasibət birtəfərli qalmır. Müəllifin kilsəyə, İlluminatiyə ziddiyətli münasibətinin kökünü elmə və dinə olan münasibətində axtarmaq lazımdır. Müəyyən mənada yazıçı dini tənqid etməklə elmi yüksəyə qaldırır. “Kilsəyə, həmçinin də
29
kilsə ilə mübarizə aparan illuminatiyə qarşı müəllifin ziddiyyətli və kinayəli münasibəti maraqlıdır. “Ancaq kim deyib ki, planetimizdə nurun yeganə mənbəyi kilsədir?” [1,685] Tarix boyu mövcud olmuş sivilizasiyaların inkişaf və yaxud, əksinə, tənəzzül dövrünə nəzər salsaq, şahid olarıq ki, cəmiyyətlərin dini inanclarında, dini dünyagörüşlərində hər zaman elmlə ziddiyyətlər baş verib. Məsələn: orta əsrlərə kimi yerin kürə formasında olmasını zənn edənlər kafir idisə, bu tabu yıxıldıqdan sonra dinə qarşı bir bağ qırılmış oldu. Təhsilin inkişaf etmədiyi bir çox dini cəmiyyətlərdə ifrat dini təəssübleşlik daha güclü olur. Elmin inkişaf etdiyi cəmiyyətlər isə bu ifratçılığı qəbul etmir. Elm mənqitə əsaslandığı üçün insanların bunu qəbul etməsinə yalnız bir maneə qalır, o da qorxudur. Den Braun romanda elmi tanrı anlayışına bərabər tutur. Lakin burada postmodern oyun nümunəsini nəzərdən qaçırmamaq lazımdır. Müəllif elmi tanrı adlandırmaqla dinin tanrısıyla bərabərləşdirir. “Özünü elm adlandıran bu tanrı axı kimdir?” [1,497] Bütün bu ziddiyyətlərə baxmayaraq, yazıçı romanda ehkam-antiehkam qarşıdurması yaratmasını birliyə, ədalətə çağırışla yekunlaşdırır. “Şər qüvvələr nə qədər qüdrətli olsalar da,
Fikrimizi yekunlaşdıraraq qeyd edək ki, romanda müəllif təhkiyəsi, postmodern oyun texnologiyasında müəyyən ziddiyyətlər olsa da, ümumilikdə əsər postmodern nümunə kimi maraqldır. Fərqli hadisələri, simvolları, təşkilatları bir-birinə qarşı qoyaraq ziddiyyət yaradan yazıçı bu ziddiyyət vasitəsilə qarşı tərəflərin mənfilikləri açıb göstərir, sonradan özünün həqiqi münasibətini sərgiləyərək yekunlaşdırmalar edir. Elmi yeniliyi: Məqalədə romandakı postmodern texnologiyası, müəllif təhkiyəsinin predmeti təhlil olunur, hadisələrin dekonstruksiya imkanları analiz olunur. Tətbiqi əhəmiyyəti: Obrazların tarixə münasibəti, tarixin qaranlıq nöqtələrinə yazıçının fikri səyahəti, qlobalizmə meyillənən problemlərə göndərmələr əsərin mahiyyətini göstərən faktorlardandır. Tarixin müəyyən dövrlərində baş vermiş hadisələrə münasibət bildirərək mətn yaradan Den Braunun bu ənənəni sonrakı əsərlərdə də davam etdirməsi yazıçının postmodern oyun quruculuğuna sadiq qaldığını göstərir.
1.
Braun D. Mələklər və İblislər. Bakı: Qanun, 2015, 728 s. 2.
Şərifova Salidə. Çağdaş Azərbaycan postmodern romanı. Bakı: Elm və təhsil, 2015, 104 s. 3.
Nərmin Kamal. Umberto Eko və postmodernizm fəlsəfəsi. Bakı:, Qanun, 2008, 104 s. 4.
Bertens Hans. The idea of the postmodern: A history. London and New York: 1995, 284 p. 5.
Rzayev Oktay. R. http://www.springer.com/978-3-319-33884-2 .
6.
Giddens Anthony. The Consequences of Modernity. Polity press. 1995. 96 p. 7.
Sayak Bülent. Oyun kavramı etrafında postmodernizm ve roman https://www.academia.edu/27959614/Oyun_Kavram%C4%B1_Etraf%C4%B1nda_Postmoderni zm_ve_Roman. Yüksek lisans tezi. Kahramanmaraş. Ağustos, 2016. 8.
- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/12 Fall 2014, Ankara-Turkey, pp. 751-767 .
Cəfərli Y.İ. Yüklə 1,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|