Uot 81-11 MÜXTƏLİFSİstemli İNGİLİs və azərbaycan diLLƏRİNDƏ tamamliq budaq cüMLƏLƏRİ VƏ onlarin müqayiSƏLİ TƏHLİLİ
Yüklə 1,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elmi yeniliyi
22
Göründüyü kimi, Yunis Əmrə şəriəti həqiqət dəryasında üzən gəmiyə bənzədir. Həm də qeyd edir ki, gəminin taxtası möhkəm olmalıdır ki, dənizin tufanlarına sinə gərə bilsin, əks halda gəmi (şəriət) tənəzzül edib məhv olur. XVI əsrdə yaşamış ünlü təriqət ozanı, həyatı rəvayətlərlə dolu olan Pir Sultan Abdalın şeirlərin birində haqqa yetişmək üçün təriqətə qədəm qoyanların heç də hamısının üzləşdikləri çətinliklərə tab gətirə bilməyəcəklərini belə təsvir edir:
Ozan aşıq sənətinin davamçısı Göyçə aşıq mühitinin tanınmış ustadlarından olan Aşıq Alı “Nədi” rədifli divanisində da ürfan düşüncəsinə görə insanı mənəvi cəhətdən kamilləşdirən məqamlardan keçməyənləri kal hesab edir: Ey Alı, dosta yetir, dostdan dosta al olmaz Həqiqətdən dərs almayan şəriətdən hal olmaz. Şəriətdən kamil olan yetkin olar, kal olmaz, Kəşt eyləyər dəryalarda, çay nədi, ada nədi [1, 120] Ələsgər ocağının tanınmış nümayəndəsi Göyçə aşıq məktəbinin ünlü simalarından biri, dini şeirləri ilə məşhur olan Növrəs İman da öz yaradıcılığında özünü Allahın qulu sayaraq həqiqət və mərifət elmindən xəbərdar olduğunu belə söyləyir. İman deyər, bir mövlanın quluyam, Həqiqətdən, mərifətdən doluyam. Bir xudanın qədərindən halıyam, Qərar qoyub sübhü şamı bilin siz [10, 30] Mərifət: İnsanı Allaha yaxınlaşdıran 3-cü mərhələ mərifətdir. Mərifət öz-özlüyündə həm də mənəvi- əxlaqi dəyərlərə söykənən bir elmdir. Elmi ədəbiyyatda onun 10 məqamı qeyd edilir: ədəbli olmaq, mənəmlik, kin və qərəzdən uzaq olmaq, pəhriz saxlamaq, səbirli və qənaətcil olmaq, abır-həyanı gözləmək, comərd olmaq, elm öyrənmək, gülərüzlü olmaq, özünü tanımaq və məlumatlı olmaq [2. 199]. Aşıqlıq statusu almış saz-söz ustadı Qurbani də qoşmalarının birində mərifət, həqiqət və təriqət qapılarının insanı mənəvi cəhətdən kamilləşdirməsi yollarını bu cür söyləmişdir:
Böyük söz ustası Dədə Ələsgər də təsəvvüfün təməl prinsipləri olan şəriət, təriqət, mərifət və həqiqət məqamlarının aşıq sənətində çox önəmli olmasını bu cür ifadə etmişdir:
könüllü olmaq, başqasının eyiblərini görməmək, edə biləcəyin yaxşılıqları əsirgəməmək, Allahın Ozan-aşıq şeirində təsəvvüf
23
hər yaratdığını sevmək, bütün insanları bir gözdə görmək, birliyə yönəlmək və yönəltmək, gerçəyi gizlətməmək, mənanı bilmək, ilahi sirri öyrənmək, Allahın varlığına çatmaq [2. 199] Təsəvvüfün əsas təməl və sonuncu mərhələlərindən biri olan həqiqətin nəyə qadir olduğunu ulu ozan Yunis İmrə belə anladır:
Aşıq Ələsgər şeirlərinin birində kamilliyə çatmaq üçün şəriət, təriqət, mərifət və həqiqət məqamlarından bəhrələnməni belə ifadə edir:
(Aşıq Ələsgər) Şeirdən göründüyü kimi, Aşıq Ələsgər sadəcə aşıq deyil, həm də Allah yolunda lütfü olan haqq aşiqidir. Özünün qeyd etdiyi kimi, o, təriqətdən keçib, mərifətə yetişib və sonda da həqiqət mərtəbəsinə çatmış övliyadır. Bəli, “xalqa həqiqətdən mətləb qandıran”, “mərifət elmindən dolu olan” aşiq eyni zamanda şəriət və təriqəti də dərindən bilməli, böyük ustadın dediyi kimi, kəlmələrindən ləlü-gövhər süzülməlidir. Qoşmanın ikinci bəndinə nəzər salaq:
(Aşıq Ələsgər) Mənəvi-əxlaqi və ürfani cəhətdən kamil bir insan kimi uca könül sahibi olan Aşıq Ələsgər qeybdən elə bil mətləb istəyir ki, o mətləbin həlli məhz həqiqətin zühurundadır. Məlum olduğu kimi, həqiqət sufi düşüncəsində haqq aşiqini sevgili Allaha doğru aparan dördüncü mərhələdir. Bu mərhələdə salik (haqq yolçusu) şəriətdən həqiqətə mənəvi bir yolla gedir. Bu mənəvi yolçuluğa “Sulik” (davranış tərzi), yolçuluğa isə salik deyilir [6, 273]. Dini-fəlsəfi dünyagörüş olan sufizmin irəli sürdüyü əsas müddəa ondan ibarətdir ki, bəşər övladı Allaha qovuşmaq üçün dünya nemətlərindən imtina etməli, ömrünün sonunadək öz nəfsilə mübarizə aparmalıdır. Göründüyü kimi, şəriət, təriqət, mərifət və həqiqət qapılarının qeyd etdiyimiz 40 məqamını yerinə yetirən hər bir insan müsbət mənəvi-əxlaqi keyfiyyətlər mənimsəyərək əlinə, belinə və dilinə sahib olmuş, nəticədə, kamil insan mərtəbəsinə yüksəlmişdir. Təsəvvüf dünyagörüşündən qaynaqlanan 4 qapı və 40 məqamda özünü təzahür etdirən əxlaqi-mənəvi dəyərlər yalnız klassik ədəbiyyatda deyil, həm də ozan-aşıq şeirində geniş formada öz əksini tapmışdır. Türk-islam mədəniyyətinin ayrılmaz tərkib hissəsi olan təsəvvüf ədəbiyyatından gələn mənəvi dəyərlər bu gün də öz aktuallığını qoruyub saxlamaqdadır. Elmi yeniliyi: Məqalədə ozan-aşıq şeirində sufizmin, yəni təsəvvüf anlayışlarının işlənmə məqamları və simvollarının elmi şərhi verilmişdir. Tətbiqi əhəmiyyəti: Məqalədən müəllimlər seminar dərslərinin aparılmasında tələbələr isə müxtəlif sərbəst işlər və kurs işlərinin yerinə yetirilməsində faydalana bilərlər.
Yüklə 1,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|