Uygarlik tariHİ Server Tardlli
Yüklə 1,37 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ama sonuç olumsuzdur. İhtilal, Çar yönetimince bastırılır ve devrimci güçlerin çekilişi başlar.
- 1917 Devrimi, işte bütün bu Marksist düşünce ve ey lemlerin bir sonucu olarak olacak ve işçi sınıfı ile beraber Marksizmi de iktidara getirecektir.
- Henri Lefebvre, V. İ. Lenin, Hayatı ve Eserleri (çev. R. N. İleri), Ankara, 1968.
- Rus halkını tanımanın en sağlam yolu, Rus edebiyatını bilmektir.
- Fransa, İngiltere ve İtalyada
- Alman Sosyal Demokrat Partisi
- BÖLÜM II
- Lenin böyle tanımlıyordu proletarya diktatörlüğünü.
- Komünist Parti;
- Bunların yanı sıra, bankalar, demiryolları, iç ve dış ti
1905 Devrimi, Marksizmden esinlenmediği gibi, Marksistlerce de yönetilmiş değildir. Bu devrimi aslında "meşrutiyetçi ve demokrat" burjuvalar yönetir ve çoğu, -geçici nitelikte- reformlarla kolayca yetinebilecek du- ) rumdadırlar. Bununla beraber, Marksistler, 1905 Devri- mi'ııe etkin olarak katılırlar. İhtilali, burjuva demokratik devrimi aşamasında omuzlarlar ve hareketin giderek sosyalist devrime dönüşmesi için çaba harcarlar. Ama sonuç olumsuzdur. İhtilal, Çar yönetimince bastırılır ve devrimci güçlerin çekilişi başlar. 1905 Devrimi'nin, "Komün'den sonra proletaryanın en büyük hareketi" olduğunu söyleyen Lenin, bu deneme den birtakım önemli dersler de çıkarmaktan geri kalmaz. Nedir o dersler?
Bu yeni iktidar biçiminden ileriki devrim hareketinde faydalanılmak gerekir.
1905 Devrimi'nin başarısızlığından Lenin'in çıkardığı dersler ve ileriki bir devrim hareketi için Marksistlere önerdiği görevler işte bunlar. 1912'de, Prag Kongresi'nde, Parti, "Bolşevik" adını alır ve yeniden eyleme koyulur. 1917 Devrimi, işte bütün bu Marksist düşünce ve ey lemlerin bir sonucu olarak olacak ve işçi sınıfı ile beraber Marksizmi de iktidara getirecektir.
Marx ve Engels'in 1848 yılında yayımladıkları ünlü Ko münist Partisi Manifestosu şöyle başlar: "Avrupa'nın üze rinde bir hayalet dolaşıyor: Komünizm hayaleti." Lenin'in liderliğindeki bolşevikler, 1917 Ekim'inde iktidarı -bir ih tilal sonucunda- ele alınca, Marx ve Engels'in bahsettiği "hayalet", 69 yıl sonra "gerçek" haline gelir. Ekim Devrimi'nin insanlık tarihindeki anlamı nedir? Ekim Devrimi, sosyalist devrimin Rusya'daki gerçek leşme biçimidir.
Lenin'e göre, iktidara el koymak, devrimin ta kendi- siydi. Gerçekten, sosyalist devrimle, sosyalist iktisat ve toplum düzeninin kuruluş sürecini, yani sosyalizmin si yasal öğesiyle, iktisadi ve sosyal öğelerini birbirine karış tırmamak gerekir. Sosyalizm bir durum değil, bir harekettir. Sosyalist devrim, işte bu hareketin siyasal öğesini oluşturur. Sosya list devrim, işçi sınıfının -başta geniş köylü yığınları ol mak üzere- bağlaşıklarıyla birlikte, sosyalist iktisat ve toplum düzenini kurma amacıyla, devletin sınıf yapısını değiştirerek, iktidara el koyması demektir. Öyleyse, sos yalist devrim bir sıçrama anıdır ve sosyalist hareketin, sosyalist iktisat ve toplum düzeninin kurulmasını amaç layan devrimci mücadele sürecinin zorunlu bir uğrağıdır.
İlk sosyalist devrimin "iktisadi bakımdan geri" bir ülke IÜK
olan Rusya'da gerçekleşmesi ortaya bir tartışma konusu çı karmıştır. Çünkü, bir zamanlar, sosyalistler arasında da yaygın bulunan dogmatik anlayışa göre, kapitalizmin te mel çelişmesinin çözümü, önce bu çelişmenin en keskin ha le geldiği "ileri sanayi ülkeleri" için söz konusu olabilirdi. Genel olarak Marx'ta bir "kâhin" görmekten hoşlanan çoğu burjuva yazarlar, Ekim Devrimi'ni Marx'in "kehane- ti"ni yalanlayan bir olay olarak değerlendirirler. Onlara gö re, Marx'in çözümlemeleri doğru olsaydı, ilk sosyalist dev rim Rusya gibi "geri" bir ülkede değil, -örneğin İngiltere ya da Almanya gibi- "ileri" bir ülkede gerçekleşirdi. Böylece, burjuva ideolojisi, Marksizmi "çürüten" belli başlı "kanıt lar" arasında Ekim Devrimi'ne de seçkin bir yer verir. Oysa Marx, sosyalist devrimin önce hangi ülkede ger çekleşeceği konusunda herhangi bir kehanette bulunma mıştır. Başta şu nedenle ki, Marx bir kâhin değil, sosyal gelişmenin genel kanunlarını arayan -ve bu arada bulan- bir bilim adamıydı. Marx, yalnızca yaşamının sonlarına doğru, olayların akışına dayanarak, o zamanlar Fran sa'dan Almanya'ya kaymış bulunan devrimci hareketin ağırlık merkezinin, daha da "Doğu"ya kayma eğilimini sezmiş, sosyalist devrimin Batı'da değil, Doğu'da başla ması olasılığı üzerinde durmuştur. Kehanete benzer bir şey varsa Marx'ta, o da budur. Özellikle II. Enternasyonal çevrelerinde yaygın ve ege men bulunan anlayışa göre, sosyalist devrimin başarı ka zanması için, üretim güçlerinin sosyalist iktisat düzeninin hemen kurulmasını sağlayacak ölçüde gelişmiş; işçi sınıfı nın da, genel nüfus içinde çoğunluk sağlayabilecek denli genişlemiş ve yüksek bir kültür düzeyine ulaşmış olması gerekiyordu. Başka bir deyişle, sosyalizmin siyasal öğe siyle iktisadi öğesi arasında bir uygunluk bulunması gere kiyordu. Oysa, Rusya, Ekim Devrimi'nden sonra, sosya lizmin siyasal öğesini gerçekleştirdiği, sosyalist devrimi başarıya ulaştırdığı, yani işçi sınıfı -bağlaşıklarıyla birlik te- siyasal iktidara el koyduğu için "siyasal bakımdan ileri"; fakat, üretim güçleri henüz sosyalist iktisat düzeni ni kuracak kadar gelişmiş bulunmadığı için, "iktisadi ba kımdan geri" bir ülke durumundaydı. Lenin'in sosyalist devrim anlayışı, sosyalizmin siyasal öğesiyle iktisadi öğe si arasındaki uygunluk zorunluluğunu reddeder, siyasal öğeye öncelik verir. Böylece Ekim Devrimi, Lenin'in sosyalist devrim anla yışının bir gerçekleşmesidir. Marx'ın düşüncesini emperyalist çağın koşulları içinde geliştiren Lenin'e göre, sosyalist devrim bakımından asıl önemli olan şey, şu ya da bu ülkenin iktisadi gelişme du rumu değil, emperyalist sistemin bütünüydü. Emperya lizm kapitalizmin en yüksek gelişme aşamasıydı; böyle ol duğu için de, sosyalist devrim, emperyalist sistemin bütü nü bakımından olası bir hale gelmiş bulunuyordu: 1914'te başlayan emperyalist savaş, bütün insanlığı ya milyonlar ca insanın ölmesi ya da uygar ülkelerde siyasal iktidarın en devrimci sınıfa devredilmesi, yani sosyalist devrim arasında bir seçme zorunluluğu karşısında bırakıyordu. Peki, emperyalist savaş koşulları içinde, bütün "uygar" ülkeler için olanaklı hale gelen sosyalist devrim, niçin yal nız Rusya'da gerçekleşebildi? Bunun yanıtı, Rusya'nın o zamanki özel koşullarında gizlidir. O zaman varlığı olası bütün tarihsel çelişmelerin biri kip şiddetlendiği bir ülke olan Rusya, bundan dolayı "em peryalist devletler zincirinin en çürük halkası"nı oluştu ruyordu. Rusya, emperyalist dünyanın hem bir yüzyıl ge risinde hem de önündeydi. Burjuva demokratik devrimi- ni tamamlamamış, sosyalist devrimin kapısına dayan mıştı. İki devrime birden gebeydi. Birinin tamamlanmamış oluşu, ötekini daha zorunlu kılıyordu. DAHA ÇOK BİLGİ Henri Lefebvre, V. İ. Lenin, Hayatı ve Eserleri (çev. R. N. İleri), Ankara, 1968. Kenan Somer, Ekim İhtilali, İstanbul, 1970.
...1812'de Napoleon'un seferinden sonra, bütün edebiyat tür lerinde devler yetiştirmiştir Rusya. Rus edebiyatının büyüklüğünün en büyük sebebi, Rus dili dir. Zengin bir kelime hâzinesi ve değişik, çeşitli üsluplara yat kın bir yapısı vardır Rusçanın... Rus halkını tanımanın en sağlam yolu, Rus edebiyatını bilmektir. Tartışmayı seven, kadere inanan, acı çektikçe şüphe ci olan bir insandır -Rus insanı. Arkadaşlarını, tabiatı, hayvan ları sever. Öteki Avrupa ülkeleri gibi, Rusya da önce Fransa, İngiltere ve İtalya'da yazılan eserlerden etkilenmiştir. Kendi kaynakları nı bir yana itmiş, halk türkülerini, masallarını umursamaz ol muştur. Aleksandr Puşkin'le (1799-1837) birlikte, yabancı klasisizm ve romantizmin yerini, yerli bir gerçekçilik aldı. Gerçi Puşkin, Shakespeare'den, Scott'dan, Byron'dan, Schiller'den etkilenmiş ti, ama bir taklitçi değildi. Kullandığı yalın, basit dil ve ele aldı ğı konular birçok yazarı peşinden sürükledi. Şiirlerinden başka oyunları da (bu arada 1825'te yazdığı Boris Godunov) -yabancı ülkelerde bile- ilgi uyandırdı. Puşkin'in hayatının başarısı da başarısızlığı da, 1833'te ev lendiği güzel bir kadın yüzündendir. Ne sevgi ne de eserlerine ilgi bulabilmiştir ondan... Onun yüzünden bir düelloda öldürül müştür. Kadının tek faydası, Puşkin'in edebiyata ölümsüz ka dın tipleri katmasına sebep olmaktır. Yevgeni Onegin adlı uzun şiir geliyor insanın aklına. Aleksandr Griboyedov (1795-1829), Moskova toplumuna dair yazdığı canlı komedilerle tanınır. Kişilerinin gerçekliği bakımından Moliere'i, oyun yapısı bakımından da Beaumar- chais'yi andırır biraz. Mihail Tureviç Lermontov (1814-1841), Puşkin'in ölümüne dair yazdığı şiirle ülkeyi sarstığı zaman yalnız yirmi üç yaşın daydı. Çar'a seslenen bu şiir yüzünden Kafkasya'ya sürülmüş tü şair. En iyi eserleri de o sürgünde yazılmıştır. 1840'ta yazdığı Zamanımızın Bir Kahramanı adlı romanı önemlidir. Yazdığı bir oyun yüzünden memuriyetinden atılan Alek sandr Nikolayeviç Ostrovski (1823-1886), gerçekçi Rus tiyatro sunu yaratan sanatçıdır. Orta sınıf halkın yaşayışını, dertlerini yansıtan bu yazar çeşitli konulara el atmıştır. Yoksulluk Ayıp De ğil ile Fırtına adlı oyunları en iyi eserleridir. 19. yüzyılda, Rus romanı deyince beş yazar geliyor insanın aklına. Bu beş yazarın ilki olan Nikolay Gogol (1809-1852), Uk rayna köylülerini anlatan bir destancıdır sanki. Gerçekçiliğine kattığı mizah apayrı bir özellik vermiştir ona. Dört çeşit edebiyat türünde kalem oynatmıştır Gogol... Tiyat ro alanında, değerli komedisi Müfettiş, ünlü oyun yazarları ara sına sokmuştur onu. Kişiler ve durumlara uyguladığı eşsiz mi zah, günümüzde bile -bütün rengiyle, canlılığıyla- durmakta dır... Taraş Bulba gibi bir destan verebilmiş, gerçekçi romanın en güzel örneklerinden birini ustalıkla yaratabilmiştir: Ölü Canlar. Bir Rus Hamleti'ni anlatan Oblomov, gerçekçi bir incelemedir sanki. Öteki dört yazarın yanında Gonçarov'un (1812-1891) adı pek anılmaz. Zengin bir ailenin çocuğu olan İvan Turgenyev (1818-1883), her çeşit Rus insanını yazmış, ama en çok köylüleri anlatırken başarı göstermiştir. Anlatımı ve şiir gücü çok etkili bir sanatçıydı. Tabiatı anlatır ken kullandığı kelimeler, benzetmeler birinci sınıf bir yazar kıl mıştır onu. Aşk kavramını büyük bir anlayışla ele almış, gere ken önemi vermiş ona... En güzel romanları şunlardır: Rudin, Akşamüstü, Babalar ve Oğullar, Duman ve Bakir Toprak. Freud, Dostoyevski (1821-1881) kadar hiçbir yazardan psi koloji öğrenmediğini söylemiştir. Hearn de, onun insan kalbinin derinliklerine ne kadar kolayca inebildiğim belirtmiştir. İyi ile kötüye onun kadar ustaca eğilen, kişilerin iç çatışmalarını onun kadar verebilen bir başka yazar daha yoktur belki. Moskova'da doğup büyümüş olan Dostoyevski'nin ilk eseri İnsancıklar'dır. Bu eserden dört yıl sonra, sosyalist bir toplulu ğun üyesi olduğu için ölüme mahkûm edilmiş, ama son dakika da karar değiştirilerek Sibirya'ya sürülmüştür. Ölü Bir Evden Hatıralar o günleri anlatır. 1859'da bağışlandı, acı çekmeyi öğ renmiş olan bir yazardı artık. Dine, Hıristiyanlığa eğilmiş, kötü lükleri değil, günah denen şeyi incelemeye başlamıştı. Onun dev romanları hakkında bilgi vermek bile sayfalarca sürer; onun için, başlıca eserlerinin adlarını vermekle yetinelim: Ezi lenler, Ecinniler, Suç ve Ceza, Budala, Karamazof Kardeşler... Lev Tolstoy (1828-1910), zengin bir ailenin çocuğuydu. St. Petersburg'a gidip hukuk öğrenimi yapmak istedi, ama eğlence ye, kumara, aşka daldı. Askerlikten sonra köylülerin kalkınma sı için çalışmaya başladı; eğitim yöntemleri buldu, okuma ve aritmetik kitapları yazdı. 1862'de Savaş ve Barış'ı yayımlamaya başladı; bu eseri Anna Karenina takip etti. 1879'da içinde bulun duğu zengin, soylu sınıftan ayrılarak köylülerin arasına karıştı. 1879-92'de İtirafım, 1884'te Dinim ve Sanat Nedir?, 1886'da da Ka ranlığın Gücü adlı eserlerini yayımladı; Diriliş ise 1899'da yayım lanmıştır. 1881'den sonra Rusya'yı saran umutsuzluk duygusunu, ye ni bir toplum olma çabasını en iyi veren oyun yazarı şüphesiz Anton Çehov'dur (1860-1904)... Ellerinden bir şey gelmeyen in sanların umutsuzluğunu ustalıkla yansıtmıştır. Bu umutsuzlu ğu mizahla verebilme gücü ölümsüz yapmıştır onu... Çehov kırk dört yaşındayken öldüğü zaman, dört eşsiz oyun bırakmıştı arkasında: Martı, Vanya Dayı, Üç Kız Kardeş, Vişne Bahçesi... (Richard Alcock, Kısa Dünya Edebiyatı, çev. Ülkü Tamer, İstanbul, 1961, s. 175-178, 190-193)
6.19. yüzyılda Rus edebiyatının genel nitelikleri nelerdir? Bu edebiyatın, şiir, roman ve hikâyede başlıca temsilcileri kimler dir? Her birinin sanatındaki nitelikleri ve başlıca eserlerini belir tiniz (Okuma parçasını okuyunuz.) ORTA VE DOĞU AVRUPA'DAKİ OLUŞUM "Orta ve Doğu Avrupa" derken, II. Dünya Savaşı'ndan sonra kurulan "Halk demokrasileri"nin bulunduğu coğ rafya parçasını kastediyoruz. Bu topraklar, ortaçağın başlarından beri, iki ayrı mer kezden gelen "Hıristiyanlaştırmanın" etkisinde kalmışlar dır: Roma'dan Katoliklik, Bizans'tan Ortodoksluk gelmiş tir. Daha 10. yüzyılda Avrupa'nın bu bölgesinin dinsel coğrafyası belli olmuştu: Rumenler, Bulgarlar, Sırplar Or todoksluğu; Macarlar, Çekler, PolonyalIlar ve Almanlar da Katolikliği kabul etmişlerdi. Daha sonraları, "Müslü man öğelerin" de geldiğini -ya da getirildiğini- görüyo ruz: Özellikle Bosna ve Arnavutluk'ta... Katolik bölgeler de Vatikan'a karşı "ulusal" nitelikte başkaldırmalar ola caktır: 15. yüzyılda, Jan Huss'un hareketi gibi. Protestanlık da, başka bir liberal hava getirecektir. Bütün bu oluşumdan önemli sonuç doğacaktır. Din, Av rupa'nın bu bölgesinde uzun zaman ve çok kez dışarıya -özellikle Türklere- karşı ulusal direnişin etkeni olmuştur. Asyalı etkiler iki biçimde ortaya çıkıyor:
Batı'nm iktisadi ve siyasal etkileri, özellikle Orta Avru pa'da erkenden başlıyor. Kültürel etkiler çok daha yaygın oluyor. Özellikle Fransız kültürü Polonya, Macaristan ve Romanya'da pek etkili olmuş. Alman eğitimi, tıbba ve bi lime de büyük etkilerde bulunuyor. Bazı bölgelerde, Ak deniz'den ve Doğu'dan gelen etkiler de var. Batılı bir etki olarak Marksizmin etkisi, Almanya'da -pek doğal olarak- önemli ve yaygın, Marx ve Engels'in Almanca yazmış olmalarının yanı sıra, -belki ondan faz la- Alman ekonomisinde 19. yüzyılın son çeyreğinden başlayarak görülen büyük gelişim ve bu gelişimin ortaya çıkardığı sosyal mücadelelerin büyük payı var bunda. Bü tün bu gelişimlerin bir sonucu olarak, 19. yüzyılın sonla rında sosyalist partilere örnek olacak olan Alman Sosyal Demokrat Partisi kurulur ve seçimlerde hızlı gelişmeler kaydeder. Ama bir süre sonra partinin öğretisi kemikleşir. Bernstein'ın reformculuğu da, devrimci eğilimlerin çoğu nu zayıflatan bir rol oynar. Marksizm, Avusturya ve Macaristan'ı daha ağırdan et kiler. İktisadi gelişmenin bu ülkelerde daha yavaş olması nın payı büyük bu ağırlıkta. Buna karşın, Avusturya'da 1888'de, Macaristan'da 1890'da sosyal demokrat parti ku rulur. Ne var ki, "Austro-Marxisme" denen anlayış, Mark- sizmin ve devrimci güçlerin gelişmesini yer yer felce uğra tır: Çünkü, monarşiye razı, ayrı milliyetten topluluklara -özellikle Çeklere- karşı kuşkucu, köylülere karşı da ilgi siz, kısa görüşlü ve reformcu bir anlayıştır bu. Ancak Rus ya'da 1905 Devrimi'nin etkisiyledir ki, sol eğilimli bir sos yal demokrasi doğacak ve bir canlılık getirecektir. Sırbistan'da ve Bulgaristan'da Marksizm çok daha za yıf olarak temsil ediliyor. Sosyalist düşünce, daha çok ba zı şair ve romancılara esin kaynağı oluyor oralarda. Romanya'da sosyal demokrat parti 1893'te kuruluyor, sonra kapatılıyor, 1910'da tekrar kuruluyor. Burada da kent emekçileriyle köyler arasında bağlar yoktur, en azın dan çok zayıftır; 1907'deki büyük köylü isyanının başarı sızlığının nedeni biraz da bundan ileri geliyor. Özetlemek gerekirse, bütün bu ülkelerde, ezilen insan lar çoğunluğu oluşturuyor. I. Dünya Savaşı -kayıpları ve acılarıyla- bu kitleleri isyana götürecektir. Ve Rusya'daki 1917 Devrimi de örnek olacaktır onlara. SORULAR
Marksizm, Orta ve Doğu Avrupa'yı nasıl etkiliyor ve so nuçları ne oluyor? 1 BÖLÜM II SOVYETLER BİRLİĞİ Klasik tipteki devrimler, yalnız "siyasal değişiklikler le" yetinirler; yani yalnızca iktidardaki kişileri değiştirir ler. 1917 Ekim Devrimi bu tip bir devrim değildir. O, da ha "köklü" bir dönüşümü hedef almıştı. Yalnız iktidarda ki kişileri değiştirmekle yetinmemiş, Rusya'da iktisadi ve sosyal temelleri de değiştirmiştir. Bu niteliğiyle, yeni bir uygarlık yaratmak istiyordu, yaratmıştır da. Böylesine bir değişiklik, her şeyden önce, "burjuva devleti"nin bütün dayanaklarının ortadan kaldırılmasıyla olasıydı. Lenin bunu, Devlet ve Devrim adlı eserinde açık lar. Geriye, bu kuramsal verilerin somut hale getirilmesi kalıyordu. 1917'de o yapılır. SOVYETLER BİRLİĞİ'NİN KURULUŞU VE GELİŞİMİ
Nasıl kaldırılacaktı burjuva devletinin dayanakları or tadan? Proletarya diktatörlüğü ile! "Proletarya diktatörlüğü, ezenleri ezmek için, ezilenle rin öncülerinin örgütüdür. Proletarya diktatörlüğü, de mokrasinin genişlemesidir: O demokrasi, artık yoksulla rın ve halkın demokrasisidir. Ama proletarya diktatörlü ğü, aynı zamanda özgürlüklere de sınırlamalar getirir. Fa kat kimlerin özgürlüğüne? Ezenlerin, sömürücülerin, ka pitalistlerin... İnsanlığı ücretli kölelikten kurtarmak için, ezmemiz gerekiyor; direnişleri zorla kırmak gerekiyor." Lenin böyle tanımlıyordu proletarya diktatörlüğünü. Ve böylesine bir ilke, her şeyden önce Rusya'nın o gün içinde bulunduğu koşulların doğurduğu bir zorunluluğu dile getiriyordu: Ülke savaş içindeydi ve birçok bölgeleri işgal edilmişti; karşı-devrimci öğeler ise etkin durumday dılar. Çarlık rejimini yeniden kurmak isteyenler, dışarı dan, emperyalist ülkelerden yardım görüyordu. Mali çö küntü, kıtlık, sanayideki yıkılış, karanlık bir iktisadi tablo sergiliyordu. Bu tabloyu karaborsa, fiyat artışları ve balta lamalar daha da karartıyordu. İlke yerindeydi. Ancak gerçekleştirmek gerekiyordu. Birtakım araçlar harekete geçirilir bu amaçla. Proletarya diktatörlüğünü gerçekleştirmek için kulla nılan araçlar şunlardır:
Öte yandan bir seri kararnamelerle yeni rejimin temel ilkeleri konulur:
Bunların yanı sıra, bankalar, demiryolları, iç ve dış ti- caret ulusallaştırılır. Bir başka kararname kadınlara siya sal haklar tanırken, bir başkası devlet ile Kilise'yi birbirin den ayırır. Bütün bu önlemler, "yeni bir toplum düzeni"nin temel lerini kurmak için girişilen çabalardır. Yeni Sovyet toplu mu, 1917'yi izleyen yıllarda, işte bu temeller üzerinde ge lişmesini sürdürecektir. Aşamalar 1917 öncesinde, aslında bir tarım ülkesi olan Rusya'nın, devrimle hızlı bir biçimde sanayileşerek -kısa sürede- en önde gelen sanayi güçleri arasında yer alması, çeşitli ve güç aşamalardan geçmiştir:
"Buzların çözülüşü" diye de adlandırılır o dönem. İçerde Stalin putu yıkılır; dışta "barış içinde birlikte yaşa ma" ilkesi uygulanmaya başlanır. Yüklə 1,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|