Uygarlik tariHİ Server Tardlli
Yüklə 1,37 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- "proletarya dikta törlüğü"
- Max Beer, Karl Marx (çev. Şerif Hulusi - Muvaffak Şeref), İstanbul, 1968.
- Bütün bu savlar, gerçekte, Marxçılıkla kökten çelişik düşün celerdir.
- (Orhan Hançerlioğlu, Düşünce Tarihi, İstanbul, 1970, s. 352-353)
- "Tarihsel maddecilik" deyince, kavram olarak ne anlaşılır
- "Sınıf çelişmesi" ne demektir Marksizme göre, tarih bo yunca hangi düzenlerde, başlıca hangi sınıf çelişmeleri ortaya çıkmıştır Batı kapitalizminde, Sanayi Devriminden sonra, te
- Batı kapitalizminde, burjuvazi ile proletarya niçin birbiriyle "çelişen" sınıflardır Bu iki sınıfın "uzlaşma"sı mümkün müdür Değil ise, bu çelişme -Marksizme göre- nasıl son bulacaktır
- "Yabancılaşma" nedir Hangi toplumlarda ortaya çıkar "Marksist hümanizm" ile "klasik hümanizm" arasında ne gibi farklar vardır
- Metropolit Zosim
- Moğollar
- Batı sanat ve ede biyatı da
- Glinkadan
- Diplomatik planda
- Rus Sosyal Demokrat İşçi Partisi
Bununla beraber, Marx ve Engels, zora başvurmanın burjuvazinin tutumuna bağlı olduğunu da belirtmişler dir: Burjuva sınıfı anlayış gösterirse, kaçınılmaz bir olu şum adına, insanlığın iyiliği adına gelişmeyi engellemek istemezse, iktidar değişimi parlamento yoluyla da ger çekleşebilir. Ancak, -bu yolla da olsa- iktidara gelen işçi sınıfı -ister istemez- burjuva sınıfının ayrıcalıklarını elin den alacaktır. Proletaryanın, aslında kendi lehine olan tarihsel gelişi mi sezmesi, onun kurallarını kavraması ve kendi rolünün bilincine varması, karşısındaki sınıfın, burjuvazinin kaçı nılmaz olan yıkılışını çabuklaştıracaktır. Proletaryanın iktidarı burjuvazinin elinden almasın dan hemen sonra "komünist" bir toplum kurabilmesi olanaksızdır. Çünkü, bir toplumun "komünistleşmesi" kolay erişilebilen bir aşama değildir. Böyle bir aşamaya varabilmenin zorunlu uğrak noktaları -Marksizme göre- şunlardır:
Buradaki "diktatörlük", devlet yönetiminin yalnız pro letarya elinde bulunması ve burjuvazinin "egemen sınıf" olmaktan çıkarılıp proletaryanın egemenliği altına alın ması anlamında kullanılmaktadır. Burjuvazinin egemen sınıf olmaktan çıkarılması için başvurulacak ilk önlem de, "üretim araçlarını topluma aktarmak"tır.
Burjuva sınıfı tasfiye edilmiş, fakat iktisadi bolluğa he nüz ulaşılmamıştır. Toplumda üretim ve tüketimin "her kesten kendi gücüne, herkese kendi emeğine göre" ayar landığı bir aşamadır bu.
Bu aşamada, toplum, iktisadi bakımdan tam bir bolluğa ulaşacağı için, herkes "gereksinmesine göre" tüketebile- cektir. Vaktiyle, burjuvazinin "sömürü örgütü ve baskısı" demek olan "devlet" de -proletaryanın elinde eski toplum düzenini değiştirme gücü olarak kullanıldıktan sonra- or tadan kalkacaktır. Bu aşamada, "hükümet, insanların yö netimini bırakıp, üretimin yönetimini üzerine alır." Engels, öyle diyordu. c) Hümanist maddecilik Marksizmin öngördüğü "komünist toplum"da, insan "yabancılaşma"dan da kurtulacaktır. Nedir yabancılaşma? Ve nasıl kurtulacaktır insan bu yabancılaşmadan? Sınıflı toplumlar, özellikle kapitalist burjuva düzeni, insanın kendi kendisinden kopmasına, asıl bilincinden, asıl sorunlarından uzaklaşmasına yol açmakta, onu başka- laştırmakta, evrenin yüce varlığı olmaktan çıkarıp "insan lığından uzaklaştırmaktadır." Örneğin, çalışan bir işçi tut sak olmuş, alabildiğine sömürülmektedir; insanın doğaya karşı mücadelesinin bir ürünü olan zenginlik, sermaye, özel mülkiyet yoluyla belli bir sınıfın eline geçmiş, çalışan ları baskı altında tutmaya yaramaktadır ve çalışanların emeği demek olan para, bu emekten ayrı tutularak çalı şanların efendisi durumuna gelmiştir. İnsanın kendi yarattığı şeylerden kopması, bunları ken di dışında birer soyut varlık, üstün birer güç gibi görmesi, onların karşısında kendi kişiliğinden, insanlığından olma sı, bunların boyunduruğu altına girmesi Marx'in dilinde yabancılaşma (aliénation) kelimesiyle dile getiriliyor. Bütün yabancılaşmaların temelinde iktisadi yabancı laşma vardır. Dinler, daha genel bir deyimle, egemen sı nıfların "ideoloji"si, aslında bu yabancılaşmaya hizmet et mektedir. Sınıflı bir toplum olarak, kapitalist burjuva düzeninde hüküm süren yabancılaşmanın ortadan kaldırılması ancak devrimle mümkündür. Bu devrimi gerçekleştirmek görevi de işçi sınıfına düşmektedir. İşçi sınıfının kuracağı komü nist toplumda, bireyin, özellikle sınıflı toplumlarda görülen kısıtlı, kusurlu, eksik ve sakat yaşamının yerini; tam geliş miş, toplum yaşamına egemen ve özgür insan yaşamı ala caktır. Marksist düşüncede bu duruma, "bütünsel insana" varmak denir. Marx, gençlik eserlerinde, tarihsel gelişme nin amacını, "bütünsel insana" ulaşmak olarak görüyordu. Yabancılaşma kavramı, Marksist düşüncenin bir hü manizm (insancılık) olmasını sağlayan kavramdır. Bu kavram köklerini, ekonominin ve tarihin saptanmasından alarak "ahlaki" bir görüşe yönelir, insan yaşamının yetkin ve mutlu bir hale gelişinin "koşullarını" ve bu koşullara ulaşmak için yapılması gereken "eylemi" açıklar. DAHA ÇOK BİLGİ Max Beer, Karl Marx (çev. Şerif Hulusi - Muvaffak Şeref), İstanbul, 1968. Emile Burns, Marksizmin Temel Kitabı (çev. M. Dikmen), İstanbul, 1978. Fedoseyev ve arkadaşları, Karl Marx -Biyografi (çev. E. Kürk çü), İstanbul, 1976. Roger Garaudy, Karl Marx'in Fikir Dünyası (çev. A. Cemgil), İstanbul, 1969. Henri Lefebvre, Karl Marx, Hayatı ve Eserleri (çev. M. Reşat Baraner), 2 cilt, Ankara, 1968. Henri Lefebvre, Marx'in Sosyolojisi (çev. S. Hilav), 2. Bası, İstanbul, 1976. V. İ. Lenin, Karl Marx ve Doktrini (çev. Şiar Yalçın), 2. Bası, Ankara, 1980. OKUMA
MARX'IN ELEŞTİRİSİ Marx'a karşı çıkmaya çalışan bütün bu "mızmız felsefeler" (Max Sheler, Ernest Mach ve ötekiler kast ediliyor) bir yana, Marx'in asıl eleştirisi, Marx'tan yana görünenlerce yapılmıştır. Gerçekten de Marx'çılığı bozmanın ve düşünceleri saptırmaya çalışmanın en etkili yolu Marks'çı görünmektedir. Bu yolun en tipik örnekleri gözden geçiricilik (revizyonizm) ve iyileştirme- cilik (reformizm) adlarını taşırlar. Sol gösterip sağ vurmanın en yeni örneği de Marcuse'çülüktür. Alman düşünür Edouard Bemsteln'a (1850-1938) göre, "di yalektik, Marksizmin sinesinde barınan bir hain, eşyanın her tür lü gözlemi yolunda kurulmuş bir tuzaktır." Bu anlamda gözden geçiricilik, diyalektik olmayan bir Marksizm gütmektedir. Göz den geçiricilik (revizyonizm), Marksizmin bu temel yapısının ve daha başka yanlarının yeniden gözden geçirilerek düzeltilmesi gerektiğini savundukları tanıtlandığı halde, korumak için çırpın maktadırlar... Gerçekten Marx, ütopyacılarm buldukları çözümü kabul etmiş ve ondan yola çıkmıştı. Ama çözüm yollarım ve kul landıkları tanımlamaları yetersiz buluyordu. Bu yüzden bunları değiştirmek istedi ve bunu bilimci bir dehanın çabası, keskin ze kâsı ve gerçeğe olan sevgisiyle yaptı. Hiçbir önemli gerçeği gör memezlikten gelmedi. Bu noktaya gelinceye kadar Marx'in yapı tında bilimsel yöntemi bozan hiçbir eğilim yoktur. İşçi sınıfının kurtuluşu için yaptığı mücadeleye genellikle yakınlık duyması bilimsel yönetimi sarsmaz. Ama son amacın ortaya çıktığı nokta ya gelince, Marx'in söyledikleri belirsiz ve güvenilmez bir biçim almaktadır. Örneğin modern toplumda gelirlerin el değiştirme siyle ilgili parçada çelişmeler vardır. Böylece bu büyük bilim de hası, bir öğretinin esiriymiş gibi görünmektedir. Bernstein, Al man düşünürü Conrad Schmidt'le, Kant'a dönmek gerektiğini savunmuş ve Alman sosyal demokrat (sağcı toplumculuk) hare ketinin öncülüğünü yapmıştır. İyileştirmecilik (reformizm), amaçlanan genel iyiliğe azar azar gerçekleştirilen küçük iyiliklerin birikmesiyle hissedilme den varılacağını, amaca varmak için sıçrama ve devrim gerek mediği gibi, büyük köklü reformların da gerekmediğini savu nur. İyileştirmeciler... Devrimleri rastlantı saymaktadırlar... Öğ retiyi birçok bakımlardan düzeltmeye giriştiği için daha çok gözden geçirmeci olarak anılan Edouard Bernstein'la 1910 yılın dan sonraki tutumuyla Kari Kautsky (1854-1932) iyileştirmeci- liği savunmuşlardır. Bütün bu savlar, gerçekte, Marx'çılıkla kökten çelişik düşün celerdir. Amerika'ya yerleşmiş Alman Profesörü Herbert Marcuse'e göre, "...Dünyamız iki kampa ayrılmıştır. Her iki kamp da tek- nik gelişmenin en tehlikeli çizgisine varmışlardır. Teknolojinin bu çizgisi baskıyı gerektirir. Bu baskı, teknolojik toplumun ya pısından doğmaktadır. Baskılı toplumlarsa karşıtlıksız toplum- lardır ve tek boyutludurlar. Tek boyutlulukta niteliksel bir dev rim yapılamaz, çünkü niteliksel bir sıçrama için bir karşıtlık bu lunması gerekir. Diyalektik teori bir kenara atılmamıştır, ancak bir çare de getirememektedir..." Öyleyse ne yapmalı? Profesör Marcuse öğütliiyor: "Önemli olan kurumlan değiştirmek değil dir. Önemli olan insanı değiştirmek, görüşlerine yeni bir yön vermek, içgüdülerini yeniden biçimlendirmek, hedeflerini taze lemek ve değer ölçülerini yeni baştan düzenlemektir." Açıkçası, hayal alanında olan gerçeği elde etmek için maddeyi bir yana bırakıp ruhu işlemek gerekir. Ruhu nasıl işlemek gerektiğine gelince... Marcuse'ün bunun için de bir öğüdü var. 1967 yılında Berlin Üniversitesi'nin kon ferans salonunda Alman öğrencilere şöyle sesleniyor: "Özgür sevişmenin tadına varın." (Orhan Hançerlioğlu, Düşünce Tarihi, İstanbul, 1970, s. 352-353) SORULAR
mel çelişme hangi sınıflar arasındadır?
KUTSAL RUSYA'DAN SOVYET RUSYA'YA Tarihsel başlangıçlar Ortaçağın başlarında, Slavlar bütün Doğu Avrupa'yı işgal etmiş buluyorlardı. Slavların bir kolu olan Vareg'ler, İskandinavya'dan gelir, bugünkü Rusya'da Kiev'e yerle şirler. O günkü kervanların belli başlı merkezlerinden biri olan Kiev'e yerleşen bu Vareg'ler, bir oluşumun ilk çekir değidir. Efsanevi bir kişi olan Rurik'ten sonra Oleg, Kiev Prensi unvanını alır (881). Böylece tarihte ilk "Rus" devle ti kurulmuş olur. Önce Bizans'la, sonra daha başka topluluklarla ilişkiler başlar. Çeşitli dış etkiler ve katkılar, Kiev Prensliği'nin ge lişimini biçimlendirir.
İlk etki ve katkı Bizans'tan gelir. Onunla Hıristiyanlık girer Rusya'ya. Ortodoks Hıristiyanlıktır bu. Bu Hıristiyanlaşma, başlangıçta olumlu sonuçlar doğurur: - O zamanki bütün Ortaçağ Avrupası'nda olduğu gibi, Rusya'da da Hıristiyanlık manevi planda, birleştirici bir rol oynar;
Bütün bu katkılar öylesine etkilidir ki, Bizans devleti 1453'te tarihe karışınca, Rusya kendisini Bizans'ın tek mi rasçısı olarak görmeye ve göstermeye başlar. Metropolit Zosim, 1492'de bu inancı şöyle dile getirir: "Her iki Roma da yıkıldı. Üçüncü Roma, Moskova olacaktır ve bir dör düncüsü görülmeyecektir." Ortodoks Kilisesi'nin başlardaki olumlu etkilerine da ha sonra olumsuz etkiler de katılacaktır:
Ortaçağ Rusyası üzerinde, çeşitli Asyalı toplumların da etkileri olmuştur. Bunlardan Moğollar ile Çinlilerin etki leri özellikle önemlidir.
nu olurken, Orta Asya stepleri büyük besteci Borodin'e esin kaynağı olacaktır. Rusların Asya'ya yayılışlarının daha önemli sonuçları da vardır:
Rusya'nın Batı ile ilişkileri, Büyük Petro'dan çok önce başlamıştır gerçi. Ama Batı uygarlığının etkilerini hızlan dıran ve bunu -yer yer zora başvurarak- gerçekleştiren Büyük Petro olmuştur. Büyük Petro'nun başlattığı hareket, 20. yüzyıl başları na değin sürer. Bütün bu gelişim içinde birbirine zıt iki akım biçimlenir: Batıcılar, Batı uygarlığının her şeyiyle be nimsenmesinin şart olduğunu savunurken; Slavcılar, ye ni Rusya'nın kaynaklarının kendi geçmişinde aranması gerektiğini ileri sürerler. Uygulamada ortaya çıkan karmaşık bir tablodur. Önce kılık ve kıyafette değişiklik başlar. Büyük Petro, kendi deyimiyle, "hayvan sürüsünün insanlar gibi giyin mesini", yani Avrupalı gibi giyinmeyi ister ve giyinişteki değişikliğin, giderek görüşlerde de değişiklik yapacağım düşünür. Saray ve konaklara, zamanın Fransız ve Alman örf ve âdetleri girer. 18. yüzyılda, soylular ve burjuvazi, temel olarak Fransız toplumunu örnek almıştır. Batı Av rupa'yla bu ilişkiler, 19. yüzyılda daha da sıklaşacaktır. Bu arada kadın da kapalılıktan kurtulmuştur. Ama bütün bunlar, aslında egemen sınıf ve zümrelerin çerçevesini aş maz; kentlerin emekçi halkı ile köylüler, bu değişikliğin ve yaşayışın dışındadırlar. Yaşayıştaki bu değişikliğin yanı sıra, Batı sanat ve ede biyatı da Rusya'ya girer. Özellikle Aydınlanma yüzyılının (18. yüzyıl) Fransız sanat ve edebiyatı gözdedir. Bu etkile rin açtığı yolda, 19. yüzyılın -özellikle romanda- büyük Rus edebiyatı doğacaktır. Heykel ve resimde o denli değil, ama müzikte, -özellikle Glinka'dan başlayarak- ulusal te maları işleyen bir senfoni, bir opera, bir bale doğacaktır. Batı'nın etkisi, siyasal planda daha sınırlı oldu. Zaman zaman "İngiliz parlamentarizmi" ile "Fransız Anayasacılı- ğı"na özenilir; ama bundan, gelecek vaat eden sonuçlar doğmaz. Bu, 1905'lere değin sürecektir. 1905'te, II. Nikola bir anayasa yayımlayıp da parlamentoyu (Duma) topladı ğında, aslında Batı'nın etkisi bitmiş, Rusya'da oluşmakta olan devrimin etkisi başlamıştı. Batı, en belirleyici rolünü, iktisadi planda oynar. Bü yük Petro'dan II. Aleksandr'a değin, ampirik yollarla, Ba tı öykünmesi birtakım fabrikalar kurulur. Ama ekonomi deki bu canlanışın temelinde -Batı kapitalizminin gücünü oluşturan- önemli bir şey eksiktir: Ulaştırma araçlarında ki eksikliğin yanı sıra, sermaye birikimi tamamlanmamış ve örgütlenmemiştir. Ne var ki, 1914'lerin eşiğinde, Rus ya, -çoğu, Batı'dan aldığı ödünçlerle de olsa- ciddi sayıla bilecek bir sanayi potansiyeline sahip bulunuyordu. Bu, borçlanarak sanayileşmenin birtakım sonuçları olur:
Düşünceler planında, Batı'nın etkisi daha da ağır bas tı ve Çar yönetimine karşı muhalefetin doğuşunda büyük katkısı oldu. - Başlangıçta, siyasal sorunların yine siyasal önlemlerle çözülebileceği düşünülür; soylular sınıfının liberal kanadı nın bu konuda ağır bastığını görüyoruz. Bu ilk liberal can- lanışı, Çar yönetimi, hapis ve Sibirya sürgünleri ile yanıtlar. - Liberal canlanış, (1815 Aralık'ında) Dekambrist'lerin başkaldırısı ile daha belirgin olarak tekrarlanır; hareket, "anayasalı bir rejim" -ve belki cumhuriyet- istemektedir. Ne var ki, halkın çoğunluğunun katılmadığı başkaldırı şiddetle bastırılır. Sosyal sorunlar sivrilik ve keskinlik kazandıkça, re form yandaşları, çözüm yollan için gözlerini daha çok Ba- tı'ya çevirirler: Alman felsefesi ile ilgilenilir (özellikle He gel ve Feuerbach); Batı'daki bilimsel araştırmalar dikkat leri toplar (özellikle Alman Büchner ve İngiliz Darwin); sosyal eleştiri ve ütopyacı sosyalizm -çok geçmeden- Fransa'daıı çıkagelir. Petraşevski'nin kurduğu -Dosto- vevski'nin de katıldığı- dernek, ünlü Fransız sosyalistle rinden Saint-Simon, Fourier ve Proudhon'un eserleri üze rine çalışıyordu. Dernek, 1849'da kapatılır. Bazı aydınlar da Batı'ya gitmeyi yeğlerler. Herzen ile Bakunin bunların ilk akla gelenleri. (Baku nin, 1. Enternasyonal'de etkin bir rol oynayacaktır.) Popü lizm hareketi başarısızlığa uğrayınca Profesör Lavrov da Paris'e gelir. Zürih'te ve Cenevre'de yığınla sosyalist top lanır. Batı'daki Rus aydınları arasında kadınlar da vardır. (En tanınmışlarından biri olan Elizabet Dimitrief ünlü Paris Komün İhtilali'ne katılacaktır). İşte bu dönemdedir ki, görüş ve yöntemleri uzun za mandır açıklık kazanmamış olan bütün bu düşünce hare ketleri, yepyeni bir akımın Rusya'ya girmeye başlamasıy la yenileşmeye ve açıklık kazanmaya başlar. "Marksizm"dir bu akım.
Marksizm, Rusya'daki devrimci çevrelere, 1864 yılın dan başlayarak -ağır ağır- girer. Ama Marksizm asıl etki sini, Rusya'daki gelişmelerin sağladığı bir ortamda, Le- nin'in öğreti ve eylemiyle gösterecektir. Marksist düşünce, Rusya'da başta Çar yönetiminin sansürüyle karşılaşır. Bundan başka, o sıralarda hâlâ güç lü olan "Popülizm" de Marksizmin etkisini sınırlar. Popülizm, "sınıf mücadelesi" düşüncesini kabul et mekle beraber, kapitalizmin Rusya'da "geçici bir olay" olduğunu ileri sürmekte ve -buradan hareket ederek- "işçi sınıfının devrimci rolü"nü yadsımakta, örgütlü kü çük grupların eylemine bağlı kalarak, halk kitlelerinin de bunu izleyeceğine inanmaktadır. Ancak "şiddet hareket leri" (terörizm) başarısızlığa uğrayıp da Çar yönetimini daha da sertliğe yöneltmekten başka bir şeye yaramadığı anlaşılınca popülizm saygınlığını yitirir. Cenevre'de Plekhanof ile Rus aydınları -"Emeğin Kur tuluşu" adını taşıyan- ilk Marksist kuruluşun temellerini atarlar. Ayrıca Plekhanof, gerek kişiliği gerek eserleri ile, Marksist düşüncenin yayılmasına ve Marksist bir partinin kurulmasına elverişli bir ortamın hazırlanmasına büyük katkıda bulunur. Bunun yanı sıra, işçi hareketi de geliş mekte ve çeşitli bölgelerde örgütlenmektedir. Ne var ki, bu çeşitli hareketler arasında bir birlik yoktur. Lenin işte bu sırada ortaya çıkar. 1902'den başlayarak Lenin adını taşıyacak olan Vladi mir İliç Ulyanov, hem bir kuramcı hem de bir militandır. "Düşünceyle eylemin bir bütün oluşturduğunu" iyi bil mektedir. Başlangıçta, üç yönde çaba gösterecektir:
Bunun bir sonucu olarak, Lenin önce Rusya çapında sorunu ele alır; Rusya'da Kapitalizmin Gelişmesi adlı eserin de (1898) böyle yapar. Bir süre sonra sorunlara, daha ge niş bir tarihsel perspektiften bakmaya başlar ve özellikle emperyalizm olayı üzerinde durur. Marx öldüğü zaman (1883) emperyalizm yeni yeni yeşeriyordu. Ama Lenin'in tarihin sahnesinde görünmeye başladığı yıllarda, emper yalizm artık bütün nitelikleri ile ortadadır. Emperyalizmi, gelişimi içinde incelemek, niteliklerini belirtmek, tehlike lerini haber vermek gerekiyordu. Kapitalizmin Son Aşama sı Olarak Emperyalizm adlı eserinde bunu yapar Lenin. 1905 Devrimi'ne yaklaşıldığında, ortada henüz Leninizm yoktur, ama onu haber veren birtakım yaklaşımlar da gö rülmektedir. 1905 Devrimi'nin öncesinde şu hedeflere varılmış bulu nuyordu:
Böylece daha 1905 Devrimi öncesinde ciddi temeller atılmıştır. 1905 Devrimi'yle de bu ilkeler ve örgütleniş, so mut bir olayın deneyinden geçmek fırsatını bulur. Yüklə 1,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|