Узбекистон республикаси олий ва урта

5.1. Don massasi mikroflorasining paydo bulishi. 
Maxsus sterillanmagan boshqa o`simlik va xayvonat olami mahsulotlarida 
bo`lgani singari don massasida har juda ko`p mikroorganizmlar uchraydi. 
Tekshirishlar shuni ko`rsatadiki,1 g donda bir necha 10 mingdan 100 minggacha va 
xatto milliongacha turli mikroorganizmlar uchraydi. 
O`simlik rizosferasida,1 g tuprokda 4 milliardga kadar mikroorganizmlar 
bo`ladi. 
O`simlik ildizi orkali organik birikmalar ajralib chikadi, ildiz tolalari uladi. 
Ildiz, epidermisning ulgan xujayralarini chikarib tashlaydi. Bularning harmasi 
mikroorganizmlarning rivojlanishiga imkon beradi. 
Mikroorganizmlar don yuzasiga xavodan, tuprokdan, boshqa o`simliklar 
urug`idan utishi mumkin. Ayrim mikroorganizmlar o`simlik organlarining yuza 
qismida hayot kechiradi. Ular - epifitlardir. 
Boshqalari o`simlikning ichki qismlariga urnashib uni nobud qiladi, bularga 
esa parazitlar deyiladi. 
5.2. Don massasi mikroflorasining tavsifi va turkumlanishi. 
Don massasining tarkibida har-xil bakteriyalar, zamburug`lar va achitkilar 
bulishi mumkin. Hayot tarzi va don massasiga ko`rsatadigan ta`siriga karab 
mikroorganizmlarni kuyidagicha turkumlash mumkin: 
1. Saprofitlar; 
2. Fitopatogenlar; 
3. Patogenlar. 
Don massasida asosiy mikroorganizmlarni saprofitlar tashkil qiladi. Ular don 
va urug`larning yuza qismida uchrab don sifatini 
belgilaydi. 
Fitopatogenlar - esa o`simlik va donning kasallanishiga olib keluvchi 
mikroorganizmlardir. 
Patogenlar - don massasida uchrab xayvon va odam organizmiga ta`sir qiladi
va kasalliklarga olib keladi. 
5.3. Saprofit mikroorganizmlar. 
Bakteriyalar - yangi yigib olingan don massasida juda ko`p miqdorda 
bakteriyalar uchraydi. Bu bakteriyalar juda kichgina 2 - 3x0,5...1 mkm bo`lgan 

---

32 
harakatlanuvchi mikroorganizmlardir. Asosan bularga aerob mikroorganizmlar 
kiradi. 
Pseuvdomonas - Ervinia - bakteriyalar uchrab ular mikroorganizmlarning 92-
95 % ni tashkil qiladi. Ular saprofit bakteriyalardir. 
E-herbicola, Var-herbicola bakteriyalari. Ular donning doimiy yuldoshi 
bo`lgan bakteriyalar bo`lib, tipik vakili - Subtilis bakteriyalari (don uz-uzidan kizish 
paytida ko`prok rivojlanadi). 
Zamburug`lar. YAngi yigib olingan don massasida u yoki bu miqdorda 
mikroskopik zamburug`lar uchraydi. 1 g donda uning miqdori umumiy 
mikroorganizmlarning 1-2 %i ni tashkil qiladi. Kulay sharoitda (kerakli namlik va 
haroratda) bu zamburug`larning sporalari unib chikib - mitseliy va meva urug`larini 
yuzaga keltiradi. 
Don massasida 100 dan ortik zamburug` turlari topilgan.Bulardan eng 
asosiylari va don massasiga ta`sir qiladiganlari Aspergillus va Penicillum 
zamburug`laridir. 
Achitkilar. Bir xujayrali va kO`RTAkdan unib chikadigan yuqori zamburug` 
organizmlariga achitkilar deyiladi. Don massasida asosan achitkilarning rivojlanishi 
ombor xidini yuzaga keltiriladi.