В. To‘xliyev, Sh. Yusupova, T. Ziyodova, O. Oxunjonova, D. Jumashev ‘zbek tili ‘qitish metodikasi

---

В. To‘xliyev, Sh. Yusupova,
T. Ziyodova, O. Oxunjonova, D. Jumashev
0 ‘ZBEK TILI 0 ‘QITISH
METODIKASI
(Amaliy va laboratoriya mashg‘ulotlari)
Alisher Navoiy nomidagi 
0 ‘zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti 
Toshkent 2012

---

UDK: 811.512.133
821.512.133
KBK 74.58
T98
To‘xliyev В.
0 ‘zb e k tili o 'q itis h m e to d ik a s i / T u z u v c h ila r: B. T o ‘x liy ev , 
Sh.Yusupova, T. Ziyodova, O. Oxunjonova, D. Jum ashev. — Toshkent: Alisher 
N avoiy nom idagi 0 ‘zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti, 2012. — 176 b.
UDK: 811.512.133
821.512.133
KBK 
74.58
M as’ul muharrir:
Nizomiddin Mahmudov 
— filologiya fanlari doktori, professor
Taqrizchilar:
N e’mat Mahkamov 
— 0 ‘zFA Alisher N avoiy nomidagi til va adabiyot 
instituti yetakchi ilmiy xodim i, filologiya fanlari nom zodi
U shbu kitob « 0 ‘zbek tili o ‘qitish metodikasi» fanidan am aliy va laboratoriya 
m ash g ‘u lo tlarin i ja m la g a n . U lar b o 'la ja k til va ad ab iy o t o 'q itu v c h ila rin i 
zam onaviy darsni tashkil etish va uning sam aradorligini oshirishga oid bilim , 
k o'nikm a va m alakalar tizim i bilan tanishtiradi. U larni am aliy faoliyatlarida 
q o ‘llashlari m um kin b o ‘lgan andoza va n am unalar bilan qurollantiradi, ona 
tili t a ’lim ida q o lla n a d ig a n m etod, usul va shakllar tizimi bilan tanishtirib, 
ijodkorona ishlashga o ‘rgatadi.
Kitob b o ‘Iajak til va adabiyot o ‘qituvchilariga (Bakalavriatning « 0 ‘zbek tili 
va adabiyoti» yo'nalishi) m o ‘ljallangan. Shuningdek, undan um um iy o ‘rta ta ’Iim 
m aktablari, akadem ik litseylar va kasb-hunar kollejlarining o ‘qituvchilari ham
foydalanishlari m um kin.
ISBN 978-9943-06-301-3
© Alisher N avoiy nom idagi 
O 'zbekiston Milliy kutubxonasi 
nashriyoti, 2012-y.

---

KIRISH
Bo‘lajak til va adabiyot o ‘qituvchilari tegishli hajm va mazmundagi 
bilim lam i o ‘zlashtiribgina qolm asdan o 'z la rid a m a’rifiy ham da 
yaratuvchilik xislatlarini ham takomillashtirib borishlari joiz boiadi. Bu 
borada ularga til o'qitish metodikasi fani yaqindan ko'makdosh bo‘la 
oladi. U n in n g z im m a sid a b o ‘lajak o ‘q itu v c h ila rn in g lisoniy, 
kommunikativ, m a’rifiy-madaniy layoqatlarini shaklantirish va kamol 
toptirish vazifasi ham bor.
Amaliy mashg'ulotlarning asosiy vazifasi mavjud metodik meros, 
boy ish tajribalari ham da in novatsion qarashlardan am aliyotda 
foydalanishning yo‘l-yo‘riqIarini o'rgatishdan iboratdir. Mazkur o ‘quv 
qo‘llanmasi til va adabiyot o ‘qituvchisi bo‘lishni ko‘ngliga tukkan filolog- 
talabalarga kasbiy m ahorat sirlarini ochish, 
ularda o ‘z fanlari va 
kasblariga nisbatan ijodiy yondashishga oid ko'nikma va malakalarni 
shakllantirish hamda rivojlantirishni ko'zda tutadi.
Kitobda ona tili darslarini tashkil etish, uning samaradorligini 
oshirish, dars jarayonida yangi pedagogik texnologiyalardan foydalanish, 
o ‘quvchining til o‘rganishiga oid jarayonda unga jiddiy yordam bera 
oladigan ta ’lim-tarbiyaning munosib shakl va usullariga oid amaliy 
tavsiya va namunalar berilgan.
Aslida o ‘quvchining nutq madaniyatini, uning og‘zaki va yozma 
nutq malakalarini kamol toptirish til va adabiyot ta’limidagi bosh vazifa 
hisoblanadi. 0 ‘quv qo'llanmasida mazkur vazifani amalga oshirishning 
zamonaviy shakl va usullari atroflicha tahlil etilgan.
Aslida ona tilidan erkin va ijodkorona foydalana olish har bir 
o ‘quvchi uchun odatdagi m e’yor va mezon bo‘lmog‘i lozim. Ularning 
bu darajaga yetib borishlari uchun esa ona tili o ‘qituvchisining o ‘mi, 
faoliyati, ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil etishdagi ijodkorligi beqiyos 
ahamiyat kasb etadi. 0 ‘quvchilarning o ‘quv dasturlarida ko‘rsatilgan 
bilim lam i o ‘zlashtirishlari, ko'riikm a va m alakalarni egallashlari 
osongina, o ‘z-o ‘zidan amalga oshib qoladigan hodisa emas. Ayni mana 
shu jarayonda ham ona tili o ‘qituvchisining hal qiluvchi ahamiyatini 
inkor etish nojoizdir.
Ona tili ta ’limi ijtimoiy-siyosiy, axloqiy-ma’naviy, badiiy-estetik 
tarbiya berishning qudratli omili hamdir. Asiida bu xislatlar ona tili 
boyliklarining o ‘zida mujassamlashgan. Ammo bu imkoniyat o‘z-o‘zicha 
ro‘yobga chiqmaydi. Agar o ‘qituvchi grammatik qonun-qoidalar, tilning 
kommunikativ vazifasi bilan bir qatorda fikr izhori hamda obyektiv 
voqelik ifodasining mutanosibligi zarurligini ko‘rsatib bera olmasa, til
з

---

boyliklarini ko‘rish va kuzatish sharoitini yaratislmi uddalay olmasa 
tildagi imkoniyatlarning imkoniyat darajasida qolib ketaverishi, ularning 
mavjudligi o ‘quvchilar uchun hech narsa bermasLigi ham mumkin. 
Shutiga ko‘ra ham kitobda ona tilining o ‘quv predm eti sifatidagi 
tarbiyaviy hamda rivojlantiruvchi ahamiyatining tushunilishiga imkon 
beradigan mashq va topshiriqlar tizimiga aloliida e’tibor berildi.
Didaktik materiallarning saralanishi, tanlanishi, foydalanilishiga, 
lisoniy tahlilning rang-barang shakl va usullariga alohida e ’tibor 
qaratilganini ham ta’kidlash joiz.
Mazkur qo‘llanmada ona tili darsiarining mazmuni, ularni tashkil 
etishdagi o ‘ziga xosliklar, xususan, bugungi zamonaviy, innovatsion 
texnologiyalarning o‘rni va ahamiyatini yoritishga aloliida e’tibor berildi. 
Amaldagi dastur, darslik va qo‘llanmalar tahliliga ham ancha keng 
o ‘rin berilgan. Bu bo'lajak o ‘qituvchilaming kelgusi faoliyatlarida o‘quv 
jarayonini tashkil etishlaridagi mo'ljallarini aniqlashga yordam beradi, 
deb umid qilamiz.
Albatta, bularning barchasi birinchi marotaba amalga oshirilmoqda. 
Shuning uchun ham ularda ayrim kamchilik va notugailiklar bo‘lishi 
m u m kin . M u a llifla r bu h a q d a o ‘z m u n o sa b a tla rin i b ild irg a n
hamkasblaridan m innatdor bo‘lishar edi.
4

---