В. To‘xliyev, Sh. Yusupova, T. Ziyodova, O. Oxunjonova, D. Jumashev ‘zbek tili ‘qitish metodikasi

T a ’Iim berish usullari
A m aliy m a s h g 'u lo t, su h b a t.
T a ’Iim berish shakllari
O m m a v iy , ja m o a v iy , in d iv id u a l.
T a ’Iim berish vositalari
O 'q u v q o 'lla n m a , p ro y e k to r, ta rq a tm a la r.
T a ’Iim berish sharoiti
O 'T V b ila n ishlashga m oslashtirilgan auditoriya.
M onitoring va baholash
O g 'z a k i n a z o ra t: sav o l-jav o b .
D ars turi
r'angi b ilim b e rish va m u sta h k a m la sh .
O 'q u v
ja ra y o n in i
amalga
o sh irish
te x n o lo g iy asi
O 'q itis h u su llari: o g ’zaki b a y o n , s a v o l-ja v o b , «3x3», «B u b izn ik i» .
0 ‘q itish sh a k lla ri: y alp i, y ak k a, g u ru h la rd a ishlash.
O 'q itis h vositalari: p ro y e k to r. sla v d la r, flip c h a rt, m ark er.
M o n ito rin g va b a h o la sh : o g 'z a k i va y o z m a n a z o ra t, ra g 'b a tla n tiris h , 
5 balli tiz im d a b ah o lash .
Ishlash b o sq ic h - 
lari, \a q ti
Faoliyat mazmuni
0 ‘qituvchi
Talabalar
1 -b o sq ic h . 
M avzuga kirish 
(15 d aq iq a)
1 .1 . M a v z u n i a y t a d i . E k r a n g a « O 'q u v
d a sn irla rin m g tark ib i va m a z m u n i» m av zu sin in g
m u n d a rija sin i tash k il etu v ch i b a n d la r ro 'y x a tin i 
chiqaradi va ularga qisqacha ta 'rifb e ra d i (1-ilova).
1.2. M a s h g 'u lo tn in g m a q s a d in i ay tad i. 
l.j.T a la b a la m in g b ilim la rin i jo n la sh tiris h va
b a rc h a n i fao llash tirish u c h u n m u a m m o li savol 
b ila n m u ro ja a t etad i: D a s tu r va d a rslik la r h a q id a
n im a la rn i bilasiz?
T in g la s h a d i,
k o'rishadi.
B ir-b irin in g
fikriga m u n o sa b a t 
b ild iris h a d i, 
fik rla rn i 
um u m lash tirish ad i.
6

---

2 -b o sq ic h .
A sosiy 
(55 d aq iq a)
2.1. E k ra n g a « D a stu rla rn in g tark ib i» d eg an
m a tn n i c h iq a ra d i va o ‘q ib b e ra d i (2 -ilo v a ).
2.2. M a tn m a z m u n i y u z a s id a n fik rlash g a 
y o ‘n a ltir u v c h i sa v o l va to p s h i r i q l a r b ila n
m u ro ja a t eta d i (3 - va 4 -ilo v a la r).
2 .3 . D a r s l i k h a q i d a g i m a t n n i e k r a n g a
c h iq a ra d i (5 -ilo v a ) m a tn aso sid a to p sh iriq la r 
b e ra d i (6 -ilo v a ), «Bu bizniki» t a ’lim iy o 'y in in i 
o ‘tk a z a d i (7 -ilo v a ).
K o 'r is h a d i, 
tin g la sh a d i. 
F ik rla s h a d i, k la sste r 
tu z is h a d i, m u n o sa b a t 
b ild iris h a d i, ja v o b
b e rish a d i. 
T o p s h iriq la rn i 
b a ja rish a d i, g u ru h la rg a
ajra lish a d i, y o z a d i va 
o ‘q ib b e ra d ila r
3 -b o sq ic h . 
Y a k u n iy
(10 d a q iq a )
3 .1 . M a v z u b o ‘y ic h a y a k u n lo v c h i x u lo sa
q ila d i, fao liy at n a tija la rin i iz c h illik d a izo h lab
b e ra d i, b a h o la y d i.
3 .2 . 0 ‘q u v c h i l a r t u s h u n m a g a n a y r i m
jih a tla rg a savollarga ja v o b b erish o rq a li an iq lik
k irita d i.
3 .3 . M u s ta q il is h la s h u c h u n u y v a z ifa si 
b erad i: « U m u m iy o ‘r ta t a ’lim m a k ta b la rin in g
o ‘q u v d a stu ri» m a v z u sid a ijo d iy in s h o yozish.
T in g la y d i, xulosa 
c h iq a ra d i.
S a v o lla r b e ra d ila r.
M u sta q il ish 
m a v z u sin i yozib 
o la d ila r.
Esda saqlang:
H ar qanday o ‘quv jarayoninii tashkil etish ancha murakkabliklarga 
ega. Insoniyat o ‘qish va o 'qitish tarixida ju d a k o ‘p shakl va usullam i 
ixtiro qilgan. Bunday izlanishlar uzluksiz tarzda davom etadi.
Bu boradagi dastlabki ixtiro Suqrotning nom i bilan bog‘liq. U 
yo'naltiruvchi savollarga tayangan holda o ‘rganuvchilami yangi narsa, 
hodisalarning m ohiyatini bilishga chorlagan. Shuning uchun ham bu 
usul suqrotona ta ’lim usuli sifatida e ’tiro f etilgan.
T a ’lim da dogm atik usul ham mavjud. Bu ko‘proq qadim gi diniy 
m aktablar tajribasi orqali om m alashgan. U ning asosiy m ohiyati 
eshitish, o ‘qish, mexanik tarzda yod olish va so‘zm a-so‘z qaytarishdan 
iborat bo ‘lgan.
Endilikda rivojlantiruvchi ta ’lim tobora kengroq yoyilib bormoqda. 
U nin g asosiy m aqsadi o ‘rg an u v c h ila m in g bilim , k o ‘n ik m a va 
m alak alarn i o ‘zlash tirish larid ag i m u staq il, ijodiy fao liyatlarini 
kuchaytirshga qaratilgan.
Tushuntiruvchi-illustrativ ta ’limda ko'rgazmalilikka urg‘u beriladi. 
Bu yerda ko‘proq o ‘qituvchining bilim va ko‘nikmalami shakllantirishda 
ko‘rgazma va namoyish etiladigan ashyolardan foydalanishi ham da ular 
asosida o ‘rgavnuvchilarning amaliy harakatlami bajarishi nazarda tutiladi.
T a ’lim jarayonida keng yoyilgan usullardan yana biri m uam m oli 
t a ’lim n o m in i olgan. U n in g asosiy m o h iy a tin i yirik psixolog
7

---

S.L .R ubinshteynning inson ongining o ‘zida m antiqiy ziddiyatlam i 
m ujassam lashtirgan bilishga oid m uam m olarni hal qilish orqali 
rivojlanish usuli haqidagi qarashlari tashkil etadi.
Keyingi paytlarda program m alashtirilgan ta ’lim, m odulli ta ’lim 
singari ko‘rinishlar ham om m alashib borm oqda. Bularning barchasi 
sinf-dars tizimi orqali amalga oshiriladi. U ning sinf deyilishiga sabab 
shuki, o ‘qituvchi m a ’lum bir yoshdagi, barqaror tarkibli guruhdagi 
o ‘quvchilar bilan ish olib boradi. Dars degan so'zning qo'Ilanishi 
esa uning m uayyan bir vaqt oralig‘ida (30, 45, 80, 90 daqiqa) 
amalga oshirilishi bilan bog‘liq. Bularning barchasi tegishli hujjatlar 
asosida tashkil etiladi. Darslar namunaviy dastur asosida tashkil etiladi. 
Nam unaviy dasturga tayanilgan holda ishchi o ‘quv dasturlari tuziladi. 
N am unaviy dastur o ‘rganilayotgan fanning asosiy yo‘nalishlarini, 
y a’ni nim alam i o ‘rganish zarurligini q a t’iy tarzda beigilab beradi. 
Ishchi o ‘quv dasturlari esa ta ’lim ning ish jarayonidagi vazifalarni 
aniq ko ‘rsatib beradi, y a'ni belgilangan vazifalarni qay tarzda amalga 
oshirilishini ko‘rsatadi. Ana shu hujjat asosida dars ishlanmasi tuziladi. 
Dars ishlanm asida belgilangan vaqt oralig’ida amalga oshiriladigan 
ishlar rejalashtiriladi.
U konspekt, m ashg'ulotning qisqacha rejasi, m ashg'ulotning 
texnologik xaritasi tarzida rasmiylashtirilishi m um kin.
1-илова