VəLİyev dünyamali əMİr oğLU
Yüklə 3,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
68 77%-ni, sənaye istehsalının 55%-ni və kənd təsərrüfatı istehsalının isə 70%-ni təşkil edirdi. Azərbaycanda mövcud olan sərvətlərə və təbii ehtiyatlara əsaslanan sənaye sahələri inkişaf etmişdir. Bunlar arasında qara və əlvan metallurgiya, elektrik enerjisi, neft avadanlığı istehsalı, elektrotexnika, kimya, neftkimya, yüngül və yeyinti sənaye sahələri geniş maddi-texniki bazaya malikdir. Ölkədə orta həcmli müəssisələrdə təxminən 430 işçi çalışırdı. Bu göstərici Qərbdə mövcud olan eyni göstəricidən yüksək, lakin digər SSRİ respublikalarının çoxundan aşağı idi. 1991-ci ildə Azərbaycanda sənayenin strukturu haqqında aşağıdakı rəqəmlər təsəvvür oyadır. C ə dv ə l 3. 1 1991-ci ildə Azərbaycanda sənayenin strukturu. * Sənaye müəssisələrinin sayı İşləyənlərin xüsusi çəkisi (%-lə) Məhsul istehsalı ümumi yekuna görə (%-lə) Cəmi sənaye 3717 100 100 Ağır sənaye 1302 46, 6 38, 75 o cümlədən Elektroenergetika 129 5, 08 3, 18 Yanacaq sənayesi 18 5, 86 12, 43 Metallurgiya 14 4, 69 3, 25 Metal emalı və maşınqayırma 859 26, 27 13, 02 onlardan: maşınqayırma 126 18, 86 10, 99 o cümlədən neft maşınqayırması 18 3, 08 3, 32 Ağac emalı və kağız 554 2, 9 1, 72 Tikinti materialları 387 6, 55 2, 61 Kimya və neft-kimya sənayesi 36 6, 48 6, 47 Yüngül sənaye 251 23, 69 18, 94 Aqrosənaye 1187 13, 78 31, 51 *Dövlət Statistika komitəsinin məlumatları. 1991-ci ildə Azərbaycanın milli gəlirinin 42%-i sənayedə, 30, 2%-i kənd təsərrüfatında, 13, 4%-i inşaat sektorunda, 3, 5%-i nəqliyyat və rabitədə, 5, 7%-i isə digər sahələrdə yaradılırdı. Azərbaycan sənayesinin 48-49%-i ağır, 19-20%-i yüngül və 30%-i yeyinti sənaye sahələrinin payına düşür. Başqa bir bölgüyə görə, Azərbaycanda sənaye istehsalının 72%-i «A» qrupu, 28%-i isə «B» qrupu məhsullarından ibarətdir. SSRİ-nin yeyinti məhsulları istehsalının 1, 4%-i, pambıq istehsalının 8%-i, tütünün 14%-i və üzümün 23%-i Azərbaycanın payına düşürdü. Nəqliyyat sektoru da ölkədə müəyyən dərəcədə inkişaf etmişdir. Şosse yollarının uzunluğu 29 min. km. idi. Yollar, əslində, bütün rayonları əhatə edirdi. Onların sıxlığı yüksək idi - hər 1 kv. km. -ə 0, 9 km və hər min nəfər əhaliyə 11 km. yol düşürdü. Beləliklə, Azərbaycanda yolun sıxlığı Ukraynadan və Şərqi Avropa ölkələrindən təxminən 3 dəfə çox, Fransadan isə 2 dəfə az idi. Dəmiryolu şəbəkəsi ölkənin əsas nəqliyyat dəhlizlərinə xidmət edirdi. Bu yolların uzunluğu 2120 km-dir. 400 lokomativ mövcud idi. Ölkədə 4 əsas hava limanı və 30 təyyarə mövcud idi. Xəzər gəmiçiliyində 330 min ton yükqaldırma qabiliyyəti olan 70 gəmi mövcud idi. İran, Orta Asiya və Rusiyada yaxşı müştərilərə malik idi. Xəzər dənizi və Kür çayı (Azərbaycanda 850-ə qədər çay və xırda göllər vardır) balıqçılığın geniş yayıldığı sahələrdir. 69 Meşələr ölkə ərazisinin 12%-ni əhatə edir. Heyvan növləri və sayı baxımından da ölkə diqqəti cəlb edir. Azərbaycan dünya əhalisinin 0, 006%-ni, ərazisinin isə 0, 058%-ni təşkil edirdi. Lakin neft, qaz hasilatı və pambıq istehsalı baxımından ölkə yüksək, xüsusi çəkiyə malik idi. İstehsal olunan şərab növləri və miqdarı da diqqəti cəlb edirdi. Azərbaycan çox zəngin mədən suları və şəfalı su mənbələri ilə yanaşı müxtəlif xəstəlikləri müalicə edən şəfalı palçıqlarla da diqqəti cəlb edir. Naftalan müxtəlif revmatizm və sümük xəstəliklərinin müalicəsi ilə bütün dünyada tanınmışdır. Dünyanın heç bir yerində oxşarı olmayan bu müalicə mərkəzində iltihabdan, əsəb sistemində və hərəkət orqanlarında hiss edilən müxtəlif xəstəliklərə qədər hər cür xəstəliklər müalicə olunur. Azərbaycan 1990-cı ildə Sovet İttifaqında əhalinin sayına görə 6-cı, ərazi baxımından isə 9-cu yerdə olmasına baxmayaraq bir sıra sənaye məhsullarına görə xeyli qabaq sıralarda dayanmışdı. Məsələn, neft istehsalında, polad boru istehsalında 3-cü, kənd təsərrüfatı məhsullarından üzüm və çay istehsalında 1-ci yerdə idi. SSRİ-də istehsal edilən kondisionerlərin hamısı, sulfanolun 95%-i, maşın və silindr yağının 40%-i, geoloji kəşfiyyat məmulatlarının 25%-i, üzümün 22%-i Azərbaycanda istehsal edilirdi. Həmin dövrdə 1990-cı ildə pambıq ipliyinin 2,5%-i, pambıq parça istehsalının 6,4%-i, yun parça istehsalının 1,3%-i, ət istehsalının 0, 5%-i, kərə yağının 0, 1%-i, kənd təsərrüfatı məhsullarının isə 1, 6%-i Azərbaycanda istehsal edilirdi. [209, s. 359, 459] SSRİ-nin tərkibində olduğu dövrdə Azərbaycan iqtisadiyyatı yalnız SSRİ çərçivəsində elmi- texniki nailiyyətlərdən bəhrələnmişdir. Bu dövrdə ölkənin zəngin təbii sərvətləri, iqtisadi potensialı inzibati-amirlik sistemi vasitəsilə mərkəzdən idarə olunduğu üçün, ilk növbədə, ümumittifaq xalq təsərrüfatı kompleksinin, onun aparıcı həlqəsi olan hərbi-sənaye kompleksinin mənafeyinə tabe edilmişdir. Yalnız onu göstərmək kifayətdir ki, Azərbaycanda sənaye müəssisələrinin 93%-i, Bakı şəhərində isə 95%-i Ittifaq tabeçiliyində idi. Onların gəlir və xərcləri respublika büdcəsində deyil, ittifaq büdcəsində öz əksini tapırdı. Ölkə müstəqil maliyyə, büdcə, kredit və pul sistemindən məhrum idi. [30, s. 16-17] 3.2. Azərbaycanda müstəqil iqtisadi sistemin formalaşmasının mürəkkəb və ziddiyyətli ilkin mərhələsi. V ə ziyy ə t el ə t ə hl ü k ə li hal alm ış d ı r ki, 1991-ci ild ə ə lveri ş li tarixi şə raitin v ə taleyin xalq ı m ı za b ə x ş etdiyi imkandan yaranm ış m ü st ə qil d ö vl ə timiz q ə sd ə n v ə s ə ri ş t ə sizlikd ə n yaranan idar ə sizlik n ə tic ə sind ə yenid ə n real itirilm ə k t ə hl ü k ə si il ə ü z- ü z ə qalm ış d ı r. Bel ə likl ə , 1991-1993-c ü ill ə r Az ə rbaycan ı n m ü st ə qillik tarixind ə n ə inki itirilmi ş ill ə r, h ə m d ə bu ill ə rd ə Az ə rbaycan “ Ö l ü m v ə ya olum” dilemmas ı qar şı s ı nda qalm ış d ı . Heydər ƏLIYEV Müstəqil iqtisadiyyatı yalnız müstəqil dövlət yarada bilər. SSRİ-nin süqutu və Azərbaycanda müstəqil milli dövlətçiliyin bərpası Azərbaycan xalqının sosial-iqtisadi tərəqqisi, sivil dünya toplumuna bərabərhüquqlu üzv kimi daxil olması və qlobal üfüqlərə doğru irəliləməsi üçün açar rolunu oynadı. 150 ildən çox bir müddət ərzində öz zəngin təbii sərvətləri üzərində qərar vermək hüququnu itirmiş xalq yenidən bu hüquqlara sahib çıxdı. Azərbaycanda müstəqilliyin bərpasına yönəlmiş iqtisadi qanunların hazırlanmasına hələ onun SSRİ-nin tərkibində olduğu dövrdə başlanmışdır. Buna misal olaraq, 25 may 1991-ci ildə qəbul olunmuş «Azərbaycan Respublikasının iqtisadi müstəqilliyinin əsasları haqqında Konstitusiya Qanununu» göstərmək olar. Qanunda Azərbaycan Respublikasının iqtisadi müstəqilliyinin əsasını müəyyənləşdirən aşağıdakı ümumi prinsiplər verilmişdir: - ölkə ərazisinin hüdudları daxilində torpaq, yerin təki, daxili sular və ərazi suları, qitə şelfi, bitkilər və heyvanlar aləmi, hava hövzəsi Azərbaycan Respublikasının müstəsna mülkiyyətidir; - Xəzər dənizinin Azərbaycan zonasındakı ehtiyatlara beynəlxalq hüquqla təsdiq edilmiş hüdudlar çərçivəsində sahiblik, onlara sərəncam vermək və onlardan istifadə etmək hüququ Azərbaycan Respublikasına aiddir; - bütün mülkiyyət formalarının hüquq bərabərliyini və hüquqi müdafiəsini, sahibkarlıq fəaliyyətinin sərbəstliyini təmin etmək; - Azərbaycan Respublikasının ərazisində xarici investisiyaların qorunmasına təminat vermək. Yüklə 3,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|