World Bank Document

 150 
4.54.
 
 
Sektorun  maliyyə  vəziyyətini  yaxĢılaĢdırmaq  üçün,  hökumət  bu  yaxınlarda  sektorda 
tədricən  islahatların  aparılmasına  baĢlayıb.  2007-ci  ilin  yanvar  ayında  əhali  üçün  su  tarifi 
0,09  AZN  /m
3
  səviyyəsindən    0,18  AZN/m
3
  səviyyəsinə  qədər  ikiqat  qaldırılmıĢdır  (Cədvəl 
4.10).  2006-cı  ildə  istehsal  olunmuĢ  suyun  bir  vahidinə  (m
3
)  düĢən  ümumi  əməliyyat 
məsrəflərinin  0,12  AZN  səviyyəsində  olduğu  hesablanıb,  və,  nəzəri  olaraq,  hazırkı  tarif  bu 
xərcləri maliyyələĢdirməyə kifayət etməlidir. Lakin Azərsu hələ də kəsirlə iĢləyir, çünki mövcud 
sayğaclaĢdırmanın 30% səviyyəsində olmasını nəzərə alaraq, tarifin qaldırılmasına birbaĢa məruz 
qalmıĢ  ev  təsərrüfatlarının  sayı  çox  məhduddur.  2007-ci  ildə  hökumət  sayğaclarla  təchiz 
olunmamıĢ müĢtərilər üçün istehlak normasını gündə adambaĢı 0,4 m
3
.-dən 0,2 m
3
 –dək azaldıb. 
Gəlirlə bağlı tam effekt  ümumi sayğaclaĢdırmanın tam baĢa çatdırılmasından sonra reallaĢacaq. 
SayğaclaĢdırmanın mövcud səviyyəsini nəzərə alaraq, məsrəflərin tam ödənilməsi üçün orta tarif 
0,53 AZN/ m
3 
 olmalıdır. SayğaclaĢdırma proqramı həyata keçirilir, lakin xüsusilə də əhali qrupu 
arasında onun sürəti aĢağıdır. Ümumi sayğaclaĢdırma səviyyəsi  2005-ci  ildəki  6%-dən 2007-ci 
ildə 30%-ə qalxıb.    
4.55.
 
Əlavə  olaraq,  suyun  qeyri-səmərəli  uçotu  və  su  itkiləri  yaxĢı  istismar  olunan 
sistemlər üçün tövsiyə olunan səviyyədən (15%-dən aĢağı)  çox yüksəkdir.  Azərbaycanda su 
itkiləri  Azərsu  tərəfindən  cəmi  istehsal  olunan  suyun  25%-dən    yüksək  hissəsini  təĢkil  edir 
(Cədvəl  4.11).  Bunun  yarısı  binalar  daxilində  xidmət  borularında  suyun  sızması  ilə  bağlıdır. 
Həmin texniki itkilər səmərəli su təchizatını və maliyyə davamlılığını zəiflədir.    
4.56.
 
Yığım  da  əhəmiyyətli  dərəcədə  yaxĢılaĢdırılmalıdır.  Su  haqlarının  yığılması  enerji 
sektoru  ilə  eyni  aĢağı  səviyyədədir  və  təxminən  60%  təĢkil  edir.  Yığım  əmsalı  Böyük  Bakı 
ərazisində  2005-ci  ilin  52%-dən  2007-ci  ildə  57%-ə  qədər  artmıĢdır.    Eyni  dövr  ərzində  digər 
rayonlarda  yığım  səviyyəsi  61%-dən  63%-ə  qalxmıĢdır  (Cədvəl  4.9).  Böyük  problemlər  əsasən 
irimiqyaslı su itkiləri, su sayğaclarının olmaması və zəif hüquqi tədbirlərlə bağlıdır. Belə ki, tam 
sayğaclaĢdırmanın  baĢa  çatdırılması  qısa  müddətli  prioritet  tədbiridir  və  ondan  sonra  su 
C
ə
dv
ə
l 4.11:Az
ə
rbaycanda su tarifl
ə
ri, 2005
–
07  (AZN,  m3)
 
M
ə
nb
ə: Tarif Şurası
.
 
2005
 
2006
 
2007
 
Increase 
 
(%)
 
Əsas Ģəhərlər 1/
 
Fiziki Ģəxslər 
0.087
 
0.087
 
0.180
 
106.9
 
Kommersiya meəssisələri
 
0.630
 
0.630
 
0.700  
 
11.1
 
Sənaye məqsədləri
 
10.000
 
10.000
 
12.000
 
20.0
 
Digər ərazilər
 
Fiziki Ģəxslər
 
0.140
 
Kommersiya müəssisələri
 
0.700
 
Sənaye məqsədləri 
12.000
 
1/ Bakı, Sumqayit, Gəncə, Mingəçevir Əli-Bayramlı, Xirdalan Ģəhərləri 
 
Və AbĢeron yarımadası. 
 

---

 151 
haqlarının tam yığılması ilə bağlı gücləndirilmiĢ tədbirlər görülməlidir. Həmçinin ödəməyənlərə 
qarĢı  hüquqi  tədbirlər  gücləndirilməlidir.  Tariflərin  məsrəfləri  ödəyən  səviyyəyə  qaldırılmasını 
nəzərə alaraq əməliyyat subsidiyaları üçün hökumət tərəfindən vəsaitin ayrılması tədricən aradan 
qaldırılmalıdır.   
 
4.57.
 
Digər 
ölkələrin 
təcrübəsi 
göstərir 
ki, 
su 
sektorunun idarə edilməsində 
özəl 
sektorun 
iĢtirakı 
əməliyyat 
səmərəliliyini 
əhəmiyyətli  dərəcədə  artıra 
bilər. 
(HaĢiyə 
4.4). 
Səmərəliliyin  artırılması  üçün 
bir  çox  seçimlər  mövcuddur: 
xidmət  müqaviləsi,  idarəetmə 
müqaviləsi,  icarə,  konsessiya 
və 
Ģirkətin 
daha 
kiçik 
müəssisələrə 
bölünməsi. 
SayğaclaĢdırma  və  ya  hesab 
təqdim  etmə  kimi  bəzi  konkret  fəaliyyətlərin  podratçıya  verilməsi  halında  xidmət  müqavilələri 
və  ya  idarəetmə  müqavilələri  məqsədəuyğun  sayılır.  Latin  Amerikası  və  ġərqi  Asiyanın  su 
sektorlarında özəl sektorun iĢtirakının əksər hissəsi konsessiya formasında həyata keçirilir. Səbəb 
mövcud  Ģəbəkələrin  geniĢləndirilməsi  və  bərpası  üçün  investisiyaların  tələb  olunmasından 
ibarətdir. Estoniya, Macarıstan və PolĢa su konsessiyalarını tətbiq edib. 
4.58.
 
Özəl  sektorun  iĢtirakı  üçün  vacib  baĢlıca  Ģərt  ondan  ibarətdir  ki,  tariflərin 
formalaĢdırılması  daxil  olmaqla,  tənzimləyici  çərçivə  özəl  operatorlara  qoyulan 
investisiyaların  müqabilində  risklərə  uyğun  mənfəət  əldə  etmək  imkanı  versin.  Çox aĢağı 
tariflər  istisna  olunmalıdır.  Operatorların  həm  müdafiə  edilməsi,  həm  də  tənzimlənməsi  üçün 
səmərəli  hüquqi  tədbirlər  təmin  edilməlidir.  Bundan  əlavə,  hökumət  tərəfindən  təmizləyici 
qurğuların  və  paylama  Ģəbəkələrinin  bərpası  üzrə  aparılan  iĢlər  mümkün  özəl  iĢtirakla  bağlı 
qeyri-müəyyənlikləri  azaldacaq  və,  həmçinin,  daha  çox  özəl  operatoru  sektora  cəlb  edəcəkdir.  
Eyni səbəbə görə, Azərsu itkiləri azaltmaq məqsədilə boru kəmərlərindən sızmaları azaltmalıdır.   
 
 
Cədvəl 4.12:Azərbaycanda su itkiləri, 2005-07
 
 
Mənbə: Azərsu. 
2005
 
2006
 
2007
 
Sep.
 
Cəmi 
 
Su hasilatı  (milyon m3/il)
 
659.5
 
664.5
 
449.2
 
Su istehlakı (milyon m3/ il)
 
497.6
 
493.1
 
271.7
 
Ġtki (%)
 
24.5
 
25.8
 
39.5
 
Böyük Bakı ərazisi 
 
Su hasilatı  (milyon m3/il)
 
 
550.6
 
541.7
 
371.8
 
Su istehlakı (milyon m3/ il)
 
)
 
400.1
 
389.2
 
206.8
 
Ġtki (%)
 
27.3
 
28.2
 
44.4
 
Digər rayonlar 
 
Su hasilatı  (milyon m3/il)
 
)
 
108.9
 
122.8
 
77.3
 
Su istehlakı (milyon m3/ il)
 
)
 
97.5
 
103.9
 
64.9
 
Ġtki (%)
 
10.4
 
15.4
 
16.1
 

---