3 azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti MİkroiQTİsadiyyat (Dərslik)
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
174 10 8 6 4 2 0 2 4 6 8 10 ) манат ( Гиймят метр) тон, (яядяд тяклиф вя Тяляб Tələb və təklif (ədəd, ton, metr) ləb qiyməti adlanır. Bazar qiymətinin formalaşmasına tələb və təklif, is- tehsal xərcləri, əmtəənin keyfiyyəti, qablaşdırılması, di- zayn ünsürləri, alıcılara xidmət forması, əhalinin gəlirləri, alıcılıq qabiliyyəti səviyyəsi, mövsümlülük, reklam, şayiə- lər yayılması kimi amillər bilavasitə, habelə dolayı yollar- la öz təsirini göstərir. Lakin, adətən bazar üçün müəyyən qiymət enib- qalxmalarını nəzərə almasaq, tələblə-təklifin səviyyəsinin şərti nisbi bərabərliyi prinsipini əsas götürsək, bazarda tarazlıq qiyməti əmələ gəlir. Bazarda tarazlıq qiyməti dedikdə, müəyyən bir vaxt (ay, rüb, il) ərzində mövcud qiymətlər şəraitində məhsul- lar (xidmətlər) təklifinin ümumi həcmi və konkret çeşidi ilə həmin mallara alıcı tələbi arasında müəyyən uyğunluq başa düşülür. Həmin asılılığı sxem şəklində belə göstər- mək olar: Tarazlıq səviyyəsi və qiyməti göstərir ki, əks tə- rəflər kimi çıxış edən tələb- lə-təklifin səviyyəsi müəy- yən vaxta tarazlaşa, uyğun- laşa bilər. Lakin bu hal müvəq- qətidir və bazarda fəaliyyət göstərən müxtəlif amillərin (rəqabət, qiymət, gəlirlər, zövq, vergilər) təsiri altın- da həmin tarazlıq pozulur. ç) Bazar münasibətləri iqtisadi sistemi şəraitində fəaliyyət göstərən istehsalçıların 175 (satıcıların) əsas məqsədi, cəmiyyətin ictimai və insanların fərdi tələbatlarını hərtərəfli ödəmək əsasında yüksək (maksimum) mənfəət əldə etməkdir. Alıcıların (istehlakçı- ların) məqsədi isə gəlirləri dairəsində, şəxsi zövq və istək- lərinə uyğun olaraq, bazarda formalaşmış qiymətlər əsa- sında öz müxtəlif tələbatlarını, ehtiyaclarını ödəmək və bundan maksimum faydalanmaqdır. Bazar münasibətləri şəraitində son söz alıcıya məx- susdur və o, öz seçimində sərbəstdir. Lakin arzu və imkan- la, qiymət və gəlirlə, şəxsi zövq və müasir dəblə məhdud- laşan bu ziddiyyətli "nisbi sərbəstlik", alıcını tarixən hə- mişə seçim problemi, nəyə üstünlük vermək məsələsi, hansı məhsul-xidmətin nə dərəcədə faydalı olması sualı ilə qarşılaşdırmışdır. İnsanlar təhsil alanda da, ailə quranda da, gün ərzin- də vaxtlarını böləndə də, gələcək inkişaf perspektivləri barəsində düşünəndə də, bir sözlə istəyib-istəməsələr də, ictimai və şəxsi həyatlarında, məişət və davranışlarında, sövdələşmə və alqı-satqı münasibətlərində seçimlə rastla- şır, müəyyən qərara gəlir, nəhayət fəaliyyətlərini davam etdirirlər. Müasir şəraitdə elmi-praktik əhəmiyyət kəsb edən istehlakçı (alıcı) davranışı nəzəriyyəsi - insanların gəlir- lərini xərclədikləri vaxt, onların konkret şəraitdə özləri üçün ən faydalı hesab etdikləri əmtəələrə-xidmətlərə üs- tünlük verdiklərini aydınlaşdırır. Alıcı (istehlakçı) davranışı və rəftarı, onun cəmiy- yətin iqtisadi həyatında baş verən mürəkkəb proseslərə münasibəti təkcə ayrı-ayrı şirkət və korporasiyalar üçün deyil, eyni zamanda hakimiyyət, dövlət orqanları üçün də əhəmiyyətlidir. Hər hansı bir şirkətin satışa çıxardığı yeni 176 məhsulun, yaxud göstərdiyi xidmətin qiymətinin alıcılar tərəfindən necə qarşılanacağı, şübhəsiz müəyyən problem- lərlə bağlıdır. Alıcının yeni məhsullardan istifadəsi, xid- mətlərə alışması, bazar qiymətləri ilə razılaşaraq həmin əmtəə-xidmətləri seçməsi o qədər də asanlıqla getmir. Eyni zamanda, ölkə əhalisinin gəlirlərinin artması və həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi məqsədilə dövlət, habelə hakimiyyət orqanlarının həyat keçirdikləri sosial tədbirlə- rin, məsələn ünvanlı güzəştlərin, vergi dərəcələrinin aşağı salınmasının, yardımların, subsidiyaların elmi təhlilə, daha sanballı əməli tövsiyələr hazırlanmasına ehtiyac vardır. Ümumiyyətlə alıcı davranışı yaxud istehlakçı rəftarı: a)alıcıya həmişə seçim üstünlüyü hüququ verilməsi; b)onun imkan və büdcə məhdudiyyətləri ilə qarşılaşması; c)seçim qərarı verməsi kimi 3 mərhələni əhatə edir. İqtisadi nəzəriyyədə istehlakçı xərclərini müxtəlif variantlar üzrə səciyyələndirən büdcə məhdudluğu, büd- cə xətti və etinasızlıq, yaxud fərqsizlik əyrisi anlayışları vardır. Büdcə məhdudluğu – istehlakçının gəlirlərindən for- malaşan büdcəsinin onun faydalandığı əmtəə-xidmətlərə xərclədiyi məbləğə bərabər deməkdir. Büdcə xətti – istehlakçının müəyyən məbləğ pula, müxtəlif əmtəə - xidmətlər dəsti seçib almaq imkanıdır. Etinasızlıq yaxud fasiləsizlik əyrisi – bazar qiymət- lərini nəzərə almaqla istehlakçını eyni dərəcədə razı salan əmtəə - xidmətlər dəstini göstərir. Ölkədə istehlakçıların ödəniş qabiliyyətli alıcılıq sə- viyyəsinə, onların davranışına ən çox təsir göstərən gəlir- ləri və bazarda müxtəlif təyinatlı məhsulların - xidmətlərin qiymətləridir. Lakin bu iki mühüm əhəmiyyət kəsb edib, 177 istehlakçının davranış və rəftarına güclü təsir göstərən amillərlə yanaşı, ilk baxışda o qədər də nəzərə çarpmayan bir sıra elə cəhətlər də vardır ki, onları kənara atmaq mümkün deyildir. İstehlakçıların yaşadıqları coğrafi mühit, ölkənin tə- bii iqlim şəraiti, milli adət-ənənə xüsusiyyətləri, ailə tərbi- yəsi, təhsili, yaşı, cinsi, hansı sosial təbəqəyə mənsub ol- ması, şübhəsiz onların bazar subyekti və alqı-satqı müna- sibətlərinin iştirakçısı kimi davranış mədəniyyətlərinə, rəf- tarlarına, zövqlərinə təsir göstərir. Mütəxəssislərin və iqtisadçıların fikrincə, müasir dövrdə istehlakçı zövqünün formalaşmasına bilavasitə, yaxud dolayı yollarla təsir göstərən amillər qrupu sıra- sında aşağıdakıları qeyd etmək zəruridir: - əmtəə və xidmətlərin keyfiyyəti, ekoloji təmizliyi, insan orqanizmi üçün təhlükəsizliyi; - dəb və yeni moda dəyişikliklərinə uyğunlaşmaq psixologiyasının təsiri; - müxtəlif reklam vasitələrinin məqsədyönlü və fasi- ləsiz təbliğatı; - istehlakçıların peşə-sənət və təhsil səviyyəsində baş verən dəyişikliklər; - istehlakçıların dəyişən yaş və cins xüsusiyyətləri ilə bağlı problemlər; - istehlakçıların ailə tərbiyəsi, mədəni səviyyəsi və zövqlərinin formalaşması; - yaşadığı ölkənin milli adət-ənənələri və mentaliteti; - işləyib fəaliyyət göstərdiyi şirkət və təşkilatın psi- xoloji mühit xüsusiyyətləri; - istehlakçının mənsub olduğu ictimai təbəqənin qayda və davranış qaydaları; Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|