Bəhram hüseynov, ƏHMƏd salmanov, bakir məHƏRRƏmov azərbaycanin quru əraziSİNDƏ neft-qaz- geoloji rayonlaşdirma

Üst 
Tabaşir
çöküntül
əri Böyük Qafqazın cənub-şərq 
batımında və Kiçik Qafqazın şimal-şərq dağətəyi zonasında 
geniş yayılıb. Onların Cənubi Qobustan, Abşeron, Aşağı 
Kür v
ə Bakı arxipelaqında iştirakı palçıq vulkanı 
brekçiyalarının tədqiqi nəticəsində təsdiqlənib[10, 30]. 
Üst 
Tabaşir çöküntüləri regional neft-qaz təzahürlərilə 
xarakteriz
ə olunur. Bu çöküntülərdən qazıma zamanı Qusar-
D
əvəçi neftli-qazlı rayonunda Yalama sahəsində, Siyəzən 
monoklinalında (Zağlı-Zeyvə, Əmirxanlı, Çandahar-Zarat), 
Şamaxı-Qobustan rayonunda Tuva, Qarayaz, Əngəxaran, 
Çuxuryurd v
ə Qızmeydanı sahələrində, Muradxanlı neftli-
qazlı rayonunda Muradxanlı sahəsində, Gəncə neftli-qazlı 
rayonunda Qazanbulaq, Güllüc
ə və Beyləqan sahələrində 
neft-qaz t
əzahürləri müşahidə olunmuşdur. Sənaye 
əhəmiyyətli neft axınları Siyəzən monoklinalının Saadan 
sah
əsində və Gəncə neftli-qazlı rayonunun Sovetlər 
sah
əsində Üst Tabaşirin karbonatlı-terrigen kollektorların-
dan, Muradxanlı neftli-qazlı rayonunun Muradxanlı sahəsin-
d
ə isə effuziv süxurlarından alınmışdır.
Üst 
Tabaşir çöküntülərində neft-qaz yataqlarının axta-
rışı üçün perspektivli sahələr əsasən Yevlax-Ağcabədi 
çök
əkliyi (Gəncə və Muradxanlı NQR-ləri), Kür və Qabırrı 
çaylararası sahə, Şamaxı-Qobustan rayonu, Qusar-Dəvəçi 
rayonunda Siy
əzən monoklinalının şimal-qərb hissəsi və 
Kürd
əmir qalxımının qanad hissələri ilə əlaqədardır.

---

B.Hüseynov, 
Ə.Salmanov, B.Məhərrəmov 
145 
Senoman m
ərtəbəsi
çöküntül
əri Böyük Qafqazın şi-
mal-
şərq batımında və Qusar-Dəvəçi neftli-qazlı rayonunda 
m
əhdud ərazidə yayılıb. Rayonunun qərb hissəsində çökün-
tül
ər yaşılımtıl-boz, tünd-yaşıl, mergelli gil, boz qumlu 
əhəngdaşı, xırda və orta dənəli qumdaşı, mergel və 
mikrokonqlo
meratların fliş növbələşməsi ilə təmsil olunub-
lar. Buduq muldasında kəsilişin qalınlığı 46 m-dir.
X
ızı rayonu ilə Şamaxı-Qobustan rayonu arasında 
keçid zonasında Senoman mərtəbəsinin qalınlığı qumdaşı 
laylarının artması və kəsilişdə əhəngdaşı laylarının iştirakı 
hesabına artır. Qusar-Dəvəçi rayonunun cənub-şərq hissə-
sind
ə qalınlıqlar 250-300 m arasında dəyişir. Siyəzən mo-
no
klinalında qazılan quyularda açılan qalınlıq 150-200 m 
t
əşkil edir. Bu sahədə kəsiliş boz, açıq-boz əhəngli gillər, 
boz mergell
ər və mergelli qumdaşılarından ibarətdir. 
Şamaxı-Qobustan rayonunun şimal hissəsində Seno-
man m
ərtəbəsi çöküntüləri Qızmeydanı, Gədisu və b. sahə-
l
ərdə qazılan quyularla açılıb. Burada çöküntülər tünd-boz, 
qonuru, b
əzən yaşılımtıl-boz karbonatlı gillər, boz, çəp-
laylı, əhəngli qumdaşı və az qalınlıqlı, zəif qumlu əhəng-
daşıları ilə təmsil olunurlar. 
Böyük Qafqazın cənub yamacında Senoman çöküntü-
l
əri fasiya tərkibilə fərqlənir və iki yarımmərtəbəyə ayrılır. 
Çöküntül
ər Vəndam antiklinoriumu, Qax sinklinoriumu və 
Böyük Qafqazın başqa sahələrində yer səthinə çıxırlar. 
V
əndam antiklinoriumunda Senoman mərtəbəsinin aşa-
ğı horizontuna aid olan tuflu qumdaşı və konqlomerat 
qaymaları massiv şəklində yer səthinə çıxırlar.

---

Az
ərbaycanın quru ərazisində neft-qaz-geoloji rayonlaşdırma 
146
Şərq istiqamətində kəsilişdə mergel, gil və qumdaşıları 
da iştirak edirlər. Çöküntülərin qalınlıqları 50-350 m 
arasında dəyişir. 
Qax sinklinoriumunda çöküntül
ər tuffit, tuflu brekçi-
ya, argillit, tuflu qumdaşı və konqlomerat, açıq-boz, sarım-
tıl pelitamorf əhəngdaşı və sarımtıl-qonuru gilli şistlərdən 
ibar
ətdir. Tufogen çöküntülər 300-320 m və daha artıq 
qalınlığa malikdir.
Böyük Qafqazın cənub yamacı boyunca Senoman 
m
ərtəbəsinin üst horizontu (Qızılqazma lay dəstəsi) fliş 
çöküntül
ərilə təmsil olunurlar. Bəzən kəsilişdə sarımtıl-boz 
qumlu 
gil, boz, açıq-boz mergel laycıqları, boz qumdaşı, 
yaşımtıl-boz gil, nadir hallarda isə az qalınlıqlı tuf-
qumdaşılı, boz mergellər iştirak edirlər. Bu sahədə şərqdən-
q
ərbə doğru qumlu-gilli və karbonatlı çöküntülərin miqdarı 
azalır, tufogen çöküntülərin miqdarı isə artır. 
Senoman m
ərtəbəsi çöküntüləri Kiçik Qafqazın şimal-
şərq zonası və Ordubad sinklinoriumunda da mövcuddur. 
Kiçik Qafqazın şimal-şərq dağönü zonasında tufogen-
qumdaşılı, qumlu-mergelli əhəngdaşı, mergelli qumdaşı və 
əhəngli gillərdən təşkil olunub. Çöküntülərin qalınlığı 150-
200 m-
ə çatır. Senoman çöküntülərinin ən böyük qalınlığı 
Qarabağ antiklinoriumu və Murovdağ yaylasında qeydə 
alınıb. Burada çöküntülərin qalınlığı 400-630 m-ə çatır. 
Murovdağ yaylasında karbonatlı fasiya ilə təmsil olunurlar. 
K
əsiliş əsasən qalınlaylı, qumlu üzvi əhəngdaşı və əhəngli 
qumdaşılardan ibarətdir. Ordubad sinklinoriumunda az 
sah
ədə intişar tapan Senoman çöküntüləri qumdaşı və qravelit 

---

B.Hüseynov, 
Ə.Salmanov, B.Məhərrəmov 
147 
aralaylarına malik qırmızımtıl konqlomeratlarla təmsil 
olunurlar. Çöküntül
ərin qalınlığı 100-600 m arasında dəyişir.
Senoman m
ərtəbəsinin kəsilişində qeyd olunan qum-
daşıları neft-qazlılıq cəhətcə perspektivli sayılırlar. Onlar 
Sitalçay, Şurabad, Yaşma, Qabandağ və başqa sahələrdə 
daha geniş intişar tapıblar. 
Şurabad sahəsində 2 saylı quyuda 774 m dərinlikdə 
Senoman çöküntül
ərindən qaz təzahürü baş vermişdir.
B
əyimdağ-Təkçay sahəsində qazılmış 7 saylı axtarış 
quyusunda qaz t
əzahürü, Gədisu sahəsində 3, 4 və 5 saylı 
struktur-
axtarış quyularında qaz təzahürü müşahidə edil-
mişdir. Gədisu 2 saylı quyuda isə qazla (1000 m
3
/gün) 
birlikd
ə su (12000 m
3
/gün)
axını baş vermişdir.