Microsoft Word C?f?rov ?D?Biyyat
Yüklə 0,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
Ədəbiyyat söhbətləri 315 ortalığa çıxdıqda, Həsən Sabbah canını qurtarmaq üçün o biri dostunun, Ömər Xəyyamın yanına xahişə gedir. Vəzir şairin xahişini yerə salmır, amma deyir ki, qoy cəhənnəm olub hara istəyir getsin, təki gözümə görünməsin, harada gözümə görünsə, mütləq cəzalandıracam. Həsən Ömərdən bu sözləri eşitdikdə deyir: «Ömər, mən gedirəm. Elə bir yerə gedirəm ki, çoxları mənim əmrimlə qətlə yetiriləcəklər, hətta baş vəzir də, ancaq siz məni bir daha görmə- yəcəksiniz». Aradan bir qədər keçdikdən sonra Həsən Sabbah hiylə ilə Əlamut qalasını ələ keçirir, Ismaililər adı altında, xaş- xaşilər kimi məşhurlaşır «ölüm çarxı»nın əsasını qoyur. Çox keçmir ki, xaşxaşilər səlcuqların sultanı Alp Arslanı, onun oğlu Məlikşahı, hər ikisinin vaxtında vəzir işləmiş Nizamülmülkü qətlə yetirirlər». Roman müəllifi bu şeytan məsləkinin qarşısına Gəncədə Baş Dədənin müqəddəs missiyasını çıxarır. Hər ikisinin elmi «batini»dir… Lakin birincisi şərə, ikincisi isə xeyrə xidmət etməyilə bir-birinin ziddinədir… Və Atabəylə Möminə xatun Baş Dədənin görüşünə gəlir- lər… Bu görüş nə qədər mistikdirsə, romanın ruhu baxımından o qədər də real; nə qədər realdırsa, o qədər də mistikdir. Mənə elə gəlir ki, xüsusilə həmin epizodda Yunus Oğuza «məhşər» müəllifinin müsbət mənada əhəmiyyətli təsirini hiss etməmək mümkün deyil. Ancaq o da aydın görünür ki, Isa Hüseynov (Muğanna) fəlsəfəyə, «Atabəy və xaşxaşilər» müəllifi isə siyasətə, diplomatiyaya çəkir… «Dədə göründü. Özü onlara yaxınlaşdı. Birinci şahzadəyə salam verdi: -Iraq sultanlığının sultanı Gəncəyə xoş gəlib. Bu sultan həzrətlərinin Gəncəyə birinci və axırıncı dəfə gəlişidir. Eldəniz etiraz edib, düzəliş vermək istədi: -Baş Dədə üzr istəyirəm. Iraq sultanlığının sultanı Məsud- dur. Bu isə şahzadə Arslanşahdır. Baş Dədə gülümsündü: Nizami Cəfərov 316 -Bilirəm, ey Arranın, Azərbaycanın Atabəyi. Iyirmi beş il keçməyəcək ki, atabəyliyini etdiyin bu oğlan, -baş barmağı ilə Arslanşahı göstərdi, -Iraq sultanlığının sultanı olacaq. Siz isə, heç on il keçməyəcək ki, Sultan Məsud Azərbaycanı da sizin idarə etmənizə verəcək. – Sonra xanıma tərəf döndü. – Siz də xoş gəlmisiniz, ey qadınların ən ağıllısı Möminə xatun. Təəssüf ki, qadınsınız, yoxsa dünya ayaqlarınız altında olar, ağlınızla, qı- lıncınızla bütün dünyanı tutardınız. Amma təəssüf etməyə dəy- məz. Sizin üçünüz bir yerdə olanda hökmünüz Hind okeanından Bizans torpaqlarına qədər çatacaq. Bütün rəqibləriniz ayaqları- nız altında olacaq, birindən savayı». Baş Dədə Atabəyə və onun ailəsinə ən qəddar düşmənləri- ni də tanıtmaqla onları xəbərdar edir. Və bu, sadəcə xəbərdarlıq deyil, həm də əcdad ruhunun himayəsinə təminatdır. Yəni dədə- babaların Oğuz xandan gələn törəsinə riayət edəcəksənsə, heç bir maneə sənin qarşında dayana bilməz, aşıb keçəcəksən… «Atabəy bayaqdan beynində ilişib qalan sualı, nəhayət ki, verdi: -Dədə, bayaq, həyətdə dedin ki, bütün düşmənlərimi yenə- cəm, təkcə birindən savayı. Bilmək istəyirəm ki, o kimdir, -açıq düşməndi, ya gizlin?.. -Düşməniniz gizlidir, onlar sizi qarabaqara izləyir, hətta bir dəfə sən və Möminə xatun onların qəsdinə tuş gəlmisiniz. Ağlınız və tədbirləriniz sayəsində bu qəsddən qurtulmusunuz. Onlar özlərini «batinlər» adlandırırlar. Xalq arasında isə onlara xaşxaşilər deyirlər. Eldəniz ona daha bir sual ünvanladı: -Dədə, səhv etmirəmsə, sizə də «batinlər» deyirlər. Ortada «iki batin» olur. Sizin batinlə onların «batin»i arasındakı fərq nədir? Baş Dədə onun sözlərinə düzəliş etdi: -Biz «batinlər» deyilik. Biz batin elmi ilə məşğul olan insanlarıq. Xaşxaşilər ona görə özlərini «batin» adlandırırlar ki, Ədəbiyyat söhbətləri 317 guya xəlvəti iş görürlər, xəlvəti qərar verirlər, xəlvəti xərac istəyirlər, alınmayanda xəlvəti qətlə yetirirlər»… Çox keçmir ki, Atabəyin hakimiyyətinin Naxçıvan dövrü başlayır. Xaşxaşilərin bütün cəhdlərinə baxmayaraq onların xəyanətlərinin üstü açılır… Naxçıvan Azərbaycan dövlətinə xəyanət edənlərin qarşısında alınmaz qalaya çevrilir. Və romanın dramatik əsasını təşkil edən Atabəy – xaşxaşilər qarşıdurması başlayır… «Sahibiəzəm əvvəl istədi desin ki, get, amma yadına verə- cəyi o biri tapşırıqlar düşdü. «Necə olub ki, əsas tapşırığı yadım- dan çıxarmışam». Bu sualı özü-özünə verdi: -Hə, əsas məsələ, Arranda, Azərbaycanda, əsas da Naxçı- vanda şəhid olan fədailərimizin yerlərini doldurmaq lazımdır. Bu boşluğu uzun müddət saxlamaq olmaz. Bizim zəif olmağı- mızı heç kim görməməli, heç kim hiss etməməlidir. Bu, bizim hakimiyyətimizin rəhnidir, -dedi, sonra da əlavə etdi: -O, kölə- nin və ləçərin qətlindən hələ vaz keçməmişəm». Yazıçının sənətkarlığıdır ki, romanda əsas konflikti daim nəzərdə saxlamaqla yanaşı, dövrün müxtəlif xarakterli, xüsusilə etnik ziddiyyətlərini də nəinki unutmur, əksinə, onlara elə bir miqyas verir ki, bu, əsərin əsas konfliktinin ideya-estetik interp- retasiyası üçün strateji kontekstə, bütövlükdə isə, müəllif məra- mını anlamaq baxımından metodoloji prinsipə çevrilir… «Xəlifə vəzirinə baxdı. Bu ona maraqlı gəldi. Indiyə qədər türkman məhəlləsindən şikayət olmamışdı. Türkmanlar həmişə sözünə sadiq, ədalətli idilər, heç kimi incitməzdilər. Hətta ərəb- lər sözün bütövlüyünü onlardan öyrənirdilər. Buna görə də soruşdu: -Neyləyib sənə türkmanlar? -Mənə heç nə, ya əmirəlmömin, amma onlar müsəlman qaydalarını pozurlar, bu da islam hümmətinə pis təsir edir. Dinin qoruyucusuna bu sözləri deməkmi olardı? -Ay kişi, muss-muss deyincə, bir dəfəlik Mustafa de, ağ- zındakı loxmanı çıxart, bir ağıllı-başlı de görək, müsəlman qay- Yüklə 0,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|